Budziszyn

Wygląd przypnij ukryj BudziszynBautzen / Budyšin
Ilustracja
Panorama Starego Miasta w Budziszynie
Herb
Herb
Państwo

 Niemcy

Kraj związkowy

 Saksonia

Powiat

Budziszyn

Zarządzający

Alexander Ahrens↗

Powierzchnia

66,62 km²

Wysokość

204 m n.p.m.

Populacja (31 sierpnia 2019)
• liczba ludności
• gęstość


38 690
595 os./km²

Nr kierunkowy

03591, 035935

Kod pocztowy

02625

Tablice rejestracyjne

BZ, BIW, HY, KM

Plan Budziszyna
Położenie na mapie SaksoniiMapa konturowa Saksonii, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Budziszyn”BudziszynBudziszyn
Położenie na mapie NiemiecMapa konturowa Niemiec, po prawej znajduje się punkt z opisem „Budziszyn”BudziszynBudziszyn
Ziemia51°11′N 14°25′E/51,183333 14,416667
Strona internetowa

Budziszyn (niem. Bautzen ⓘ, górnołuż. Budyšin ⓘ, dolnołuż. Budyšyn ) – miasto powiatowe w Niemczech, we wschodniej części kraju związkowego Saksonia, w okręgu administracyjnym Drezno, siedziba powiatu Budziszyn, nad rzeką Sprewą, liczy 38 690 mieszkańców (2019). Nazwa miasta pochodzi od n. os. Budzisz.

Budziszyn jest historyczną stolicą Górnych Łużyc i centrum kulturalnym Łużyczan. W mieście znajduje się stacja kolejowa Bautzen.

Nazwa

Pierwotną nazwą miejscowości była łużycka nazwa Budiszyn (łuż. Budyšyn). Po podbiciu w średniowieczu Słowian połabskich z plemion Serbów łużyckich mieszkających na Łużycach nazwa została później zgermanizowana na Bautzen. Miejscowość wspomniana jest już jako miasto Budisin urbs, civitas w kronikach Thietmari merseburgiensis episcopi chronicon spisanych po łacinie w latach 1012–1018 przez biskupa merseburskiego oraz kronikarza Thietmara. W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Budissina.

Historia

Słowiańskie początki miasta

Ślady osadnictwa ludzkiego na terenie Budziszyna, tzw. kultury łużyckiej, pochodzą z V – IV wieku p.n.e. Budziszyn był grodem założonym przez Słowian połabskich z plemienia Milczan. Przed rokiem 1000 w Budziszynie, na miejscu zdobytego grodu słowiańskiego, Niemcy założyli zamek Ortenburg, wokół którego powstało późniejsze miasto. Pierwsza pisana wzmianka o nim pochodzi z 1002 r. Gród odgrywał strategiczną rolę w czasie wojen polsko-niemieckich z lat 1002–1018. W 1002 miasto zostało przyłączone do Polski przez Bolesława Chrobrego. W 1018 r. w Budziszynie został zawarty pokój między Bolesławem Chrobrym i cesarzem Henrykiem II pozostawiający miasto w granicach Polski. Podczas IV wojny polsko-niemieckiej w 1029 roku miasto zostało obronione przez Polaków w trakcie niemieckiego oblężenia.

Panowanie Miśni, Czech, Brandenburgii i Węgier

W 1032 roku zostało utracone na rzecz Marchii Miśnieńskiej. W latach 1032–1076 miasto należało do margrabiego Miśni, stając się ośrodkiem kolonizacji niemieckiej na Łużycach, następnie przeszło pod władzę Czech. Pierwsza udokumentowana wzmianka o nadaniu praw miejskich pochodzi z 1240 roku.

W 1253 roku miasto zostało przyłączone do Marchii Brandenburskiej, a w 1319 ponownie do Królestwa Czech. W 1346 r. w ramach przeciwdziałania okolicznemu rozbojowi, Budziszyn połączył siły z innymi grodami, przystępując do tzw. Związku Sześciu Miast Górnołużyckich (rozwiązany w 1815 r.). W wyniku ucisku plebsu miejskiego przez bogaty patrycjat w latach 1400 i 1405–1408 doszło w Budziszynie do powstania rzemieślników, które zostało krwawo stłumione (stracono 14 przywódców powstania). Miasto było oblegane przez wojska husytów w 1429 r. i w 1431 r.

Oblężenie Budziszyna w 1620 roku

W 1469 r. Budziszyn przeszedł pod panowanie węgierskie. Król Maciej Korwin zadbał o wzmocnienie zamku i fortyfikacji miejskich ze względu na bliską granicę z Czechami i niebezpieczeństwo ataku z ich strony. W 1490 r. Budziszyn powrócił pod panowanie czeskie.

W okresie reformacji założono w 1524 r. kościół protestancki, a miejscową katedrę zamieniono na kościół dwuwyznaniowy. W 1547 r. cesarz odebrał Budziszynowi przywileje miejskie. Podczas wojny trzydziestoletniej (1618–48) Budziszyn był kilkakrotnie okupowany i plądrowany. Miasto zostało dodatkowo zniszczone w czasie wielkich pożarów w 1620 i 1634 r.

Elektorat Saksonii, ponowne związki z Polską i czasy napoleońskie

W 1635 r. wraz z większością Łużyc przyłączony do Elektoratu Saksonii. W okresie unii polsko-saskiej przez miasto prowadziła jedna z tras łączących Drezno i Warszawę. W trakcie wojny domowej w Polsce król August II Mocny uwięził w Budziszynie biskupa poznańskiego Mikołaja Święcickiego. Miasto zostało poważnie zniszczone w czasie dwóch kolejnych pożarów w 1707 i 1720 r. Ponowny rozwój nastąpił od poł. XVIII wieku.

W 1804 r. przebywał w Budziszynie Stanisław Staszic, który zauważył obecność żywiołu łużyckiego w mieście. Od 1806 część Królestwa Saksonii, połączonego w latach 1807–1815 unią z Księstwem Warszawskim. W maju 1813 r. pod Budziszynem miała miejsce bitwa wojsk napoleońskich z połączonymi siłami prusko-rosyjskimi, zakończona zwycięstwem Francuzów. Przed bitwą w mieście nocował cesarz Napoleon I.

Ośrodek przebudzenia narodowego Serbołużyczan i włączenie do zjednoczonych Niemiec

Budziszyn ok. 1850 roku

W XIX wieku miasto stało się głównym ośrodkiem przebudzenia narodowego Serbołużyczan. W 1839 r. w Budziszynie zostało założone towarzystwo gimnazjalne Societas Slavica Budissenensis. W 1842 w Budziszynie po raz pierwszy wydano gazetę „Tydźenska nowina abo serbske Powěsće za hornich Łužičanow”, a w 1845 po raz pierwszy wykonano hymn Serbołużyczan. Z działalnością Serbów łużyckich byli także związani Polacy. Około połowy XIX wieku polski poeta Roman Zmorski wydawał w Budziszynie pismo „Stadło”, a w drugiej połowie XIX wieku w związku z zaangażowaniem w walkę o prawa Serbów łużyckich w mieście wielokrotnie gościł Alfons Parczewski. Według danych niemieckich w 1890 r. Serbołużyczanie stanowili 15% mieszkańców miasta (3235 osób) oraz 33% – powiatu. W 1904 r. w mieście otwarto Dom Serbski, który stał się ośrodkiem łużyckiego ruchu kulturalno-narodowego. W 1920 w Budziszynie założono łużyckie towarzystwo sportowe Serbski Sokoł, rozwiązane przez Niemców w 1933 roku.

W 1846 r. nastąpiło otwarcie linii kolejowej Drezno – Budziszyn, a miasto wkroczyło w epokę industrializacji. Dopiero w 1868 r. Budziszyn otrzymał obecną niemiecką nazwę Bautzen (dotąd zwany był przez Niemców Budissin). Trzy lata później znalazł się w granicach zjednoczonych Niemiec. W 1904 i 1906 Niemcy zbudowali w mieście dwa więzienia, w których po 1933 przetrzymywali przeciwników politycznych. W czasie I wojny światowej 11 dzwonów kościelnych i świeckich zostało przetopionych w celach produkcji zbrojeniowej. W 1938 doszło do prześladowań Żydów przez Niemców w ramach ogólnokrajowej nocy kryształowej.

II wojna światowa i okres powojenny

Pomnik polskich i radzieckich żołnierzy poległych w bitwie pod Budziszynem

W okresie II wojny światowej naziści zamienili budziszyński zamek na więzienie, w którym przetrzymywano przeciwników systemu i jeńców wojennych. Wśród więzionych w Budziszynie byli m.in. polski pisarz Tadeusz Nowakowski i polski pedagog Teodor Musioł. W miejscowości znajdowała się filia obozu koncentracyjnego Groß-Rosen. W kwietniu 1945 r. miasto zostało ogłoszone twierdzą. O Budziszyn toczyły się ciężkie walki z udziałem m.in. 2. Armii WP. Miasto zostało zniszczone w 77%, a Dom Serbski zburzony przez oddziały SS.

W latach 1949–1990 Budziszyn stanowił część NRD. Dawne więzienia nazistowskie zostały przekształcone w więzienia komunistyczne, w których władze Wschodnich Niemiec więziły członków demokratycznej opozycji, więzienie Bautzen I stało się jednym z największych w NRD. W 1950 r. w Budziszynie odbył się zjazd Łużyczan, a szesnaście lat później Festiwal Kultury Łużyckiej. Tradycja ta była kontynuowana w latach późniejszych; do 1989 r. odbyło się w mieście siedem festiwali łużyckich. W 1991 reaktywowano Związek Sześciu Miast. W 1992 miasto liczyło 46 311 mieszkańców . Odkryta w 1994 r. Asteroida (11580) Bautzen nazwana została na cześć miasta. W 1994 do Budziszyna włączono dzielnice Niederkaina i Stiebitz, a w 1999 dzielnicę Kleinwelka. W 2002 miały miejsce obchody 1000-lecia miasta, nawiązujące do pierwszej historycznej wzmianki, a w 2010 miasto dotknęła powódź.

Zabytki i inne atrakcje

Widok ogólny Budziszyna Serbski Dom w Budziszynie

Rozrywka

W położonej w odległości ok. 5 km od historycznego centrum miasta dzielnicy Kleinwelka (Mały Wjelkow) znajduje się największy w Niemczech labirynt. Park o powierzchni ponad 5000 m² dzieli się na trzy części: klasyczny labirynt, tzw. labirynt przygodowy z różnymi urządzeniami do wspinaczki oraz tzw. labirynt tajemniczy. Z tego miasta pochodzi także zespół Silbermond.

Urodzeni w Budziszynie

Współpraca

Tabliczka z nazwą miasta w językach niemieckim i łużyckim

Miejscowości partnerskie:

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Bevölkerung des Freistaates Sachsen jeweils am Monatsende ausgewählter Berichtsmonate nach Gemeinden , statistik.sachsen.de  .
  2. ↑ Do 1868 r.: Budissin.
  3. ↑ W.P.W.P. Cienkowski W.P.W.P., Sekrety imion własnych, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1965, s. 140 .
  4. ↑ Lusatia, A.F.A.F. Busching A.F.A.F., A new system of geography, Londyn 1762, s. 132 .
  5. ↑ Thietmari meseburgensis episcopi chronicon, Fridericus Kurze, Hannoverae, Impensis Bibliopolii Hahniani, 1889, s. 263.
  6. ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 174. ISBN 978-83-910595-2-4.
  7. ↑ a b Mazurski i Zieliński 1984 ↓, s. 37.
  8. ↑ » Informacja historycznaDresden-Warszawa , dresden-warszawa.eu   (pol.).
  9. ↑ JacekJ. Staszewski JacekJ., August II Mocny, 1998, s. 155 .
  10. ↑ Informationsseite – DENIC eG , verwaltungsgeschichte.de   (niem.).
  11. ↑ a b c d e f Budziszyn – Historia miasta Budziszyn , bautzen.de   (niem.).
  12. ↑ AbrahamA. Kajzer AbrahamA., Za drutami śmierci, Wałbrzych: Muzeum Gross-Rosen, 2013, ISBN 978-83-89824-09-7 .brak strony (książka)
  13. ↑ Peter i Reimann 1994 ↓.
  14. ↑ O Budziszynie , bautzen.de  .
  15. ↑ Strona fanklubu zespołu.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Powiat Budziszyn (Landkreis Bautzen)
Miasta
(Stadt)
Gminy
(Gemeinde)
Wspólnoty administracyjne
(Verwaltungsgemeinschaft)
Związki gmin
(Verwaltungsverband)

herb powiatu Budziszyn

Kontrola autorytatywna (gmina miejska w Niemczech):Encyklopedia internetowa: