Europejska Agencja Kosmiczna

Europejska Agencja
Kosmiczna

Logo Europejskiej Agencji Kosmicznej
Siedziba	Paryż, Francja
Data powołania	1975[1]
Data utworzenia	1975[1]
Organizacja	Wspólnota Europejska
Dyrektor	Josef Aschbacher
Budżet	7,15 mld € (2022)
Położenie na mapie Paryża Europejska Agencja Kosmiczna
Położenie na mapie Francji Europejska Agencja Kosmiczna
Położenie na mapie Île-de-France Europejska Agencja Kosmiczna
48°50′54″N 2°18′15″E/48,848333 2,304167
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Europejska Agencja Kosmiczna (ang. European Space Agency, ESA; fr. Agence spatiale européenne, ASE) – międzynarodowa organizacja krajów europejskich, której celem jest eksploracja i wykorzystanie przestrzeni kosmicznej.

Siedziba organizacji znajduje się w Paryżu. Agencja została powołana na mocy konwencji z 30 maja 1975^[2]. Mimo że sama konwencja weszła w życie dopiero 30 października 1980^[3], organizacja zaczęła działać już w 1975 roku. Powstała z połączenia jej poprzedniczek – Europejskiej Organizacji Badań Kosmicznych (ESRO) i Europejskiej Organizacji Rozwoju Rakiet Nośnych (ELDO).

ESA zatrudnia ok. 1900 osób, a jej budżet na rok 2022 wyniósł 7,15 mld euro^[4]. Główny ośrodek ESTEC (European Space Research and Technology Centre) znajduje się w Noordwijk aan Zee(inne języki) w Holandii, Instytut Badawczy ESRIN (European Space Research Institute) mieści się we Frascati (Włochy), zaś siedzibą Centrum Operacji Kosmicznych ESOC (European Space Operations Centre) jest niemieckie miasto Darmstadt. W Niemczech (Kolonia) znajduje się też ośrodek szkolenia astronautów EAC (European Astronauts Centre), siedziba Europejskiego Korpusu Astronautów. Kosmodrom należący do ESA znajduje się w Kourou w Gujanie Francuskiej, gdzie znajduje się Gujański Ośrodek Kosmiczny. Położenie blisko równika sprzyja zadaniu wysyłania na orbitę sztucznych satelitów.

Z dniem 1 marca 2021 roku nowym dyrektorem generalnym ESA został Josef Aschbacher(inne języki)^[5]. Zastąpił on na tym stanowisku Johanna-Dietricha Woernera, który sprawował tę funkcję od marca 2005 roku^[6]. Dyrektorowi generalnemu asystuje 11 dyrektorów, odpowiedzialnych za poszczególne oddziały ESA i za zarządzanie agencją (zobacz pełną listę).

Od lutego 2015 roku w skład ESA wchodzą 22 państwa członkowskie. Poniższa tabela zawiera przegląd wszystkich państw członkowskich oraz ich wkład finansowy w ESA w 2023 roku^[7].

Państwo członkowskie	Wstąpienie do ESA	Krajowy program	Wkład (mln €)	Wkład (%)
Francja	1980-10-30 30 października 1980(dts)	CNES	1000,9	20,4%
Niemcy	1980-10-30 30 października 1980(dts)	DLR	1046,8	21,4%
Włochy	1980-10-30 30 października 1980(dts)	ASI	580,1	11,8%
Wielka Brytania	1980-10-30 30 października 1980(dts)	UKSA	609,6	12,4%
Hiszpania	1980-10-30 30 października 1980(dts)	INTA(inne języki)	285,7	5,8%
Belgia	1980-10-30 30 października 1980(dts)	BELSPO	260,0	5,3%
Holandia	1980-10-30 30 października 1980(dts)	SRON	95,6	2,0%
Szwajcaria	1980-10-30 30 października 1980(dts)	SSO(inne języki)	184,5	3,8%
Szwecja	1980-10-30 30 października 1980(dts)	SNSB(inne języki)	84,0	1,7%
Dania	1980-10-30 30 października 1980(dts)	DNSC	35,1	0,7%
Irlandia	1980-12-10 10 grudnia 1980(dts)	SI	21,4	0,4%
Norwegia	1986-12-30 30 grudnia 1986(dts)	NSC	75,4	1,5%
Austria	1986-12-30 30 grudnia 1986(dts)	ASA(inne języki)	65,5	1,3%
Finlandia	1995-01-01T00:00:00.001 1 stycznia 1995(dts)	TEKES	39,0	0,8%
Portugalia	2000-11-14 14 listopada 2000(dts)	FCT SO	30,8	0,6%
Grecja	2005-03-09 9 marca 2005(dts)	ISARS(inne języki)	21,0	0,4%
Luksemburg	2005-06-30 30 czerwca 2005(dts)	Luxinnovation(inne języki)	42,0	0,9%
Czechy	2008-07-08 8 lipca 2008(dts)	CSO(inne języki)	49,2	1,0%
Rumunia	2011-12-23 23 grudnia 2011(dts)	ROSA	56,4	1,2%
Polska	2012-11-19 19 listopada 2012(dts)[8]	POLSA	44,7	0,9%
Estonia	2015-02-04 4 lutego 2015(dts)	ESO	6,9	0,1%
Węgry	2015-02-24 24 lutego 2015(dts)	HSO	24,7	0,5%
Słowenia	5 lipca 2016		3,4	0,1%
Kanada	1979-01-01T00:00:00.001 1 stycznia 1979(dts)	CSA	19,0	0,4%
Łotwa	19 marca 2023[9]		1,1	<0,1%
Słowacja	14 czerwca 2022[10]		3,0	0,1%
Litwa	28 kwietnia 2021[11]		1,8	<0,1%
Pozostałe			209,5	4,3%
Całe ESA			7,08 mld	100%

Suma nakładów państw członkowskich
Państwa członkowskie				66,2%
Unia Europejska	2004-05-28 28 maja 2004(dts)	ESP		24,2%
Eumetsat	różne	różne		1,8%
Inne źródła	–	–		7,8%
Całe ESA			7,08 mld

Obecnie jedynym członkiem stowarzyszonym ESA jest Kanada^[1]. Wcześniej do grona zrzeszonych należały Austria, Norwegia i Finlandia, które później dołączyły do ESA jako pełnoprawni członkowie.

Od 1 stycznia 1979 Kanada posiada specjalny status kraju współpracującego z ESA. Jej przedstawiciele biorą udział przy podejmowaniu decyzji, kanadyjskie firmy mogą otrzymywać kontrakty na realizację programów kosmicznych.

Przyjęcie nowego członka wymaga jednomyślnej zgody Rady Agencji (art. 22 Konwencji) złożonej z delegatów państw członkowskich (art. 10).

Obecnie państwa wyrażające chęć przystąpienia do Europejskiej Agencji Kosmicznej muszą przejść następujące etapy:

• podpisanie Umowy o Współpracy (ang. Cooperation Agreement) między państwem kandydackim a ESA;
• podpisanie porozumienia o Europejskim Państwie Współpracującym (ang. European Cooperating State – ECS);
• uczestnictwo (także finansowe) w pięcioletnim Planie dla Europejskich Państw Współpracujących (ang. Plan for European Cooperating State, PECS), który ma przygotować je do członkostwa w ESA – przedsiębiorstwa z tych państw w określonym zakresie mogą brać udział w programach kosmicznych ESA (do wysokości wnoszonej przez dane państwo kwoty składki na PECS);
• z upływem okresu obowiązywania PECS – rozpoczęcie negocjacji o przystąpieniu do ESA bądź stowarzyszeniu, albo przedłużenie okresu obowiązywania PECS.

Dnia 27 kwietnia 2007 porozumienie PECS zostało podpisane przez przedstawicieli Polski i ESA. Umowa została ratyfikowana 28 kwietnia 2008 i opublikowana w Dzienniku Ustaw dnia 26 sierpnia^[12]. Nadzór nad wdrażaniem porozumienia PECS sprawuje Ministerstwo Gospodarki. Negocjacje akcesyjne rozpoczęły się 28 listopada 2011 roku^[13] i zakończyły się w kwietniu 2012 roku^[14]. 12 czerwca 2012 r. rząd podjął decyzję o przystąpieniu do ESA^[15]. Formalnie członkostwo Polska uzyskała 19 listopada 2012, wraz ze złożeniem kompletu dokumentów akcesyjnych u depozytariusza traktatu powołującego ESA, którym zgodnie z art. 20 Konwencji jest rząd Francji.

Państwo ubiegające się o członkostwo	Umowa o współpracy	Umowa ECS	Wstąpienie do PECS	Konwencja ESA	Program Krajowy
Turcja	15 lipca 2004				TÜBİTAK
Ukraina	25 stycznia 2008				NSAU
Cypr	27 sierpnia 2009
Izrael	30 stycznia 2011				ISA
Malta	20 lutego 2012
Bułgaria		8 kwietnia 2015

Spory między członkami lub między członkiem a Agencją rozpatrywane są w postępowaniu arbitrażowym (art. 17 Konwencji).

Jednym z głównych celów Europejskiej Agencji Kosmicznej jest stworzenie floty rakiet nośnych wszystkich typów. Obecnie ESA posiada trzy rodzaje rakiet:

• Ariane 5 – pod przewodnictwem ESA rozwinięta przez CNES (Francuską Agencję Kosmiczną) głównie we współpracy z EADS i SNECMA, w użyciu od 1997 r.
• Sojuz STB – rosyjska rakieta wykorzystywana przez ESA od 2007 r.
• Vega – wyprodukowana przez ESA, pierwszy start 13 lutego 2012 r.

Europejskie rakiety Ariane 1, 2, 3 i 4 zostały już wycofane z eksploatacji.

• EGNOS – satelitarny system różnicowy wspierający Global Positioning System i GLONASS
• Galileo – system nawigacji satelitarnej

• EXOSAT – pierwsze europejskie kosmiczne obserwatorium rentgenowskie, wyniesione w maju 1983
• Hipparcos – satelita do pomiarów astrometrycznych, start w sierpniu 1989
• Envisat – satelita środowiskowy obserwujący Ziemię z heliosynchronicznej orbity polarnej, badania kontynuują satelity Sentinel, wystrzelony w marcu 2002
• Smart 1 – sztuczny satelita Księżyca, próby nowego systemu napędu kosmicznego, start we wrześniu 2003
• Rosetta – wystrzelona w 2004 roku sonda kosmiczna, której lądownik Philae 12 listopada 2014 wylądował na komecie 67P/Czuriumow-Gierasimienko
• Venus Express – wenusjańska sonda kosmiczna, start w listopadzie 2005
• pięć bezzałogowych statków transportowych ATV o osiągach podobnych do Progressa, ich przeznaczeniem była ISS, starty od 2008
• GOCE – klimatologiczny i geofizyczny satelita zbierający dane o polu grawitacyjnym Ziemi i cyrkulacji wody w oceanach w stanie spoczynku, wyniesiony w marcu 2009
• Kosmiczne Obserwatorium Herschela – teleskop kosmiczny pracujący w zakresie dalekiej podczerwieni i fal submilimetrowych, wystrzelony w maju 2009
• Planck – teleskop kosmiczny wykonujący pomiary anizotropii kosmicznego mikrofalowego promieniowania tła, wystrzelony w maju 2009
• IXV (Intermediate eXperimental Vehicle) – eksperymentalny pojazd kosmiczny, bezzałogowy demonstrator statku powrotnego, lot suborbitalny wykonany w lutym 2015
• LISA Pathfinder – sonda kosmiczna, której celem jest przetestowanie rozwiązań technicznych potrzebnych do planowanej misji eLISA, wystrzelona w grudniu 2015

• XMM-Newton (X-ray Multi-Mirror Newton) – teleskop kosmiczny obserwujący wszechświat w ultrafiolecie i promieniowaniu rentgenowskim, wyniesiony w grudniu 1999
• INTEGRAL (International Gamma Ray Astrophysics Laboratory) – teleskop na orbicie eliptycznej obserwujący źródła promieniowania gamma, wystrzelony w październiku 2002
• Mars Express – marsjańska sonda kosmiczna, wystrzelona w czerwcu 2003, w grudniu wypuściła lądownik i weszła na docelową orbitę
• laboratorium kosmiczne Columbus, które jest częścią ISS, wyniesione na orbitę w lutym 2008
• Gaia – sonda astrometryczna wystrzelona w grudniu 2013, następczyni Hipparcosa
• ExoMars – wprowadzenie na orbitę Marsa sondy Trace Gas Orbiter^[16], lądowanie lądownika z łazikiem w roku 2021^[17], misja badawcza Marsa realizowana wspólnie z Rosyjską Agencją Kosmiczną
• BepiColombo – wspólna misja z JAXA do badań Merkurego^[18]

• Kosmiczny Teleskop Hubble’a – wyniesiony na orbitę w 1990
• Ulysses – sonda kosmiczna do badania aktywności słonecznej, wyniesiona w kosmos w 1990, misja zakończona 30 czerwca 2009
• Cassini-Huygens – ESA odpowiadała za lądownik Huygens, który wylądował na księżycu Saturna, Tytanie w styczniu 2005

• Swarm – 3 satelity do badań pola magnetycznego Ziemi
• Program Aurora(inne języki)
• CHEOPS(inne języki) – teleskop kosmiczny do wykrywania planet pozasłonecznych
• Euclid (misja kosmiczna)(inne języki)
• Jupiter Icy Moon Explorer (JUICE) – sonda do badań Jowisza i jego największych księżyców
• ESA finansuje również misję satelity KEO, który ma przekazać informacje przyszłym mieszkańcom Ziemi, gdy powróci na błękitną planetę za 50 tysięcy lat.

Europejska Agencja Kosmiczna stawia sobie również za cel wspieranie edukacji młodzieży i studentów w dziedzinach takich jak matematyka, fizyka, inżynieria i nauki przyrodnicze. Realizuje to przez programy edukacyjne wspierające nauczycieli jak np. Europejskie Biuro Edukacji Kosmicznej ESERO czy też konkursy dla młodzieży i staże dla studentów^[19].

• Lista agencji kosmicznych

• Strona internetowa Europejskiej Agencji Kosmicznej
• Polskie Biuro ds. Przestrzeni Kosmicznej. kosmos.gov.pl. . (strona archiwalna)
• Artykuły na portalu kosmonauta.net na temat Europejskiej Agencji Kosmicznej i jej misji
• Polska na drodze do ESA , TVP, 3 października 2008  .
• Lista umów w kategorii „Kosmos” w Internetowym Systemie Aktów Prawnych