Express (singel)

Express – piosenka pop/R&B stworzona na ścieżkę dźwiękową Burlesque: Original Motion Picture Soundtrack (2010). Wykonywany przez amerykańską piosenkarkę Christinę Aguilerę oraz wyprodukowany przez Christophera „Tricky’ego” Stewarta, utwór wydany został jako pierwszy singel promujący krążek w listopadzie 2010 roku.

Singel odniósł umiarkowany sukces komercyjny, obejmując pozycje w Top 30 większości list przebojów, na których był notowany. Zajął miejsce siedemdziesiąte piąte na UK Singles Chart oraz pięćdziesiąte ósme na ARIA Top 100 Singles^[1][2]. Choć nie był promowany wideoklipem, „Express” został przebojem w krajach Azji; uplasował się tam na szczycie oficjalnych zestawień singlowych Armenii i Tajwanu, a także na pozycji #2 japońskiego Oricon Top 100 Singles^[1]. Piosenka została pozytywnie oceniona przez krytyków muzycznych, którzy docenili jej nowoczesną aranżację oraz interpretację utworu przez Aguilerę^[3][4].

Utwór powstawał na przestrzeni lat 2009 i 2010 w czterech pracowniach: The Village Recorder i Larrabee Sound Studios w Los Angeles, The Boom Boom Room w Burbank oraz Triangle Sound Studios w Atlancie. Autorami utworu są Christina Aguilera, Claude Kelly^[5] i Christopher „Tricky” Stewart^[6][7]; dwaj ostatni nawiązali współpracę z Aguilerą podczas nagrywania przez nią albumu Bionic (2010)^[5][7]. Wokalistka opisała „Express” jako „bardzo zmysłowy utwór traktujący o byciu silną kobietą i znalezieniu pewności siebie we własnym erotyzmie”^[8]. Jednocześnie treść może opisywać życie tancerki burleskowej – bohaterki filmu muzycznego Burleska (Burlesque, 2010), w którym w głównej roli żeńskiej wystąpiła Aguilera^[9]. „Express” jest jedną z trzech piosenek napisanych przez Aguilerę na ścieżkę dźwiękową do filmu oraz jedną z ośmiu przez nią wykonanych^[9]. Gatunkowo „Express” balansuje na pograniczu muzyki pop, R&B i jazz-popu, podobnie jak inne piosenki z Burlesque OST. W wykonaniu odwołuje się do materiału z krążka Bionic, zawierając w sobie elementy elektroniki (słyszalne głównie pod koniec utworu) i dance-popu. Melodia utworu, inspirowana muzyką lat pięćdziesiątych XX wieku^[10], jest współmierna ze staromodnym stylem przeboju Aguilery „Lady Marmalade” (2001)^[4]. Jak podkreślali krytycy muzyczni, zamysłem kompozycji było zmiksowanie „old-schoolowego” tonu ze współczesnym krojem^[10][11]. Piosenkę skomponowano w tonacji a-moll; głos wykonawczyni opiera się na oktawach, od E₃ do E₅^[12].

45-sekundowy fragment utworu „Express” w sieci opublikowany został już na początku października 2010, udostępniony przez zarządców oficjalnej strony internetowej filmu Burleska. Kopia fragmentu piosenki trafiła na serwis YouTube^[13]. Światowa premiera utworu miała miejsce 3 listopada 2010 roku na antenie amerykańskiej radiostacji KIIS-FM, w audycji On Air with Ryan Seacrest. Wówczas „Express” ogłoszony został przez prezentera Ryana Seacresta pierwszym singlem promującym soundtrack z filmu^[14][15]. Początkowo na anglojęzycznej Wikipedii pojawiały się informacje, jakoby za inauguracyjny singel służyć miał utwór zamykający album, „The Beautiful People”, a 5 listopada singel „Express” opublikowano w Stanach Zjednoczonych na płytach kompaktowych. Obie okazały się nieprawdziwe. Fizyczna premiera singla odbyła się 19 listopada 2010, kiedy to wydawnictwo opublikowano w formacie digital download w Stanach Zjednoczonych^[16]. Ponadto, także w listopadzie, RCA Records wydało – jak się wkrótce okazało – błędne oświadczenie, wedle którego premiera singla CD miała nastąpić po wejściu do kin filmu Burleska^[17]. W połowie listopada „Express” wydany został jako singel airplayowy we Włoszech^[18], a na początku grudnia zadebiutował na antenach radiowych w Australii^[19]. „Express” nigdy nie został opublikowany na singlu CD.

W ostatnim dniu listopada 2010, jeszcze nie będąc oficjalnie wydanym singlem, „Express” zadebiutował w trzech japońskich notowaniach publikowanych przez magazyny Billboard i Hanshin Contents Link: prestiżowym Japan Hot 100, Top 100 Airplay oraz Adult Contemporary Airplay Chart, kolejno na pozycjach #68, #55 oraz #38^[19]. Były to pierwsze listy przebojów, na jakich swoją obecność zanotował utwór. Jako szczytne w tych zestawieniach singel odnotował pozycje: #32^[20], #20^[21], #8^[22]. Na innej japońskiej liście, Oricon Top 100 Singles, „Express” zajął wysokie miejsce drugie^[1]. W drugiej połowie grudnia singel debiutował z pozycji siedemdziesiątej piątej na liście UK Singles Chart^[23]. Osiągnął miejsca pierwsze list przebojów singlowych Armenii i Tajwanu oraz uplasował się w Top 10 listy indonezyjskiej i singapurskiej^[2].

Według redaktorów strony internetowej the-rockferry.onet.pl, „Express” to jeden z trzydziestu najlepszych utworów nagranych przez Aguilerę w latach 1997–2010^[24].

Utwór spotkał się z pozytywnym przyjęciem krytyki. Przy okazji omówienia albumu Burlesque: Original Motion Picture Soundtrack dla witryny internetowej Decaptain.com, redaktor Antoine Reid wytypował „Express” na najnowocześniej brzmiącą piosenkę z płyty. „Zaczyna się dźwiękami trąbek i trzasków, aby szybko przejść w odrobinę elektroniczny bit; co jest przyjemnego w tym utworze, to, że – w przeciwieństwie do wcześniejszych kompozycji (zawartych na albumie – przyp.) – charakteryzuje się on agresywnym wokalem Aguilery i kieruje zasadą 'wszystkie chwyty dozwolone'” – napisał Reid^[3]. Eric Henderson, recenzent czasopisma Slant Magazine, uznał „Express” za utwór „nieprzyzwoity, brzęczący i taneczny”, przekształcający Aguilerę w „bioniczną Lady Marmalade”^[4]. Piosenkę docenił także serwis Movie-Moron.com, pisząc, że „Express” „może poszczycić się dźwiękiem oddającym ducha muzyki XXI wieku” oraz porównując jej refren do refrenu przeboju Aguilery „Dirrty” (2002)^[25]. Zdaniem recenzenta filmowo-muzycznego serwisu internetowego Movie Buzzers, „Express” i „Show Me How You Burlesque” są seksownymi, energicznymi utworami, które stanowią dopełnienie talentu Aguilery i obrazują, jak dobrze przygotowała się ona jako tancerka do udziału w muzycznym filmie Burleska^[26]. Mariusz Leśniowski (orange.pl) pochwalił mocny bit piosenki oraz opisał ją jako „zestawienie dowolnie wybranego fragmentu pamiętnego musicalu Chicago z podkładem do utworu ‘Don’t Stop the Music' Rihanny”^[27]. Marek Michalak (tuba.pl) pisał o „Express” jako o „dobrze wypadającym, energetycznym kawałku, umiejętnie łączącym tradycyjne dźwięki z nowoczesnym beatem”^[28].

W retrospektywnej recenzji dla serwisu Idolator z 2018 roku pisano, że „Express” to utwór, który „zasługiwał na bycie przebojem i został okradziony z nagrody Grammy”. Wspomniano również, że jego wykonanie w Burlesce pozostaje najlepszą sceną w filmie^[29].

Promocja medialna singla ruszyła pod koniec listopada 2010. Dnia 12 listopada 2010 roku ukazał się przedpremierowy fragment (teaser) wideoklipu do utworu, w którym Aguilera, jako Ali z filmu Burleska, śpiewa i tańczy w filmowym klubie „The Burlesque Lounge”. Do realizacji właściwego teledysku nigdy nie doszło. 21 listopada 2010 w Los Angeles artystka wystąpiła z utworem „Express” podczas 38. ceremonii wręczenia nagród American Music Awards; było to jedno z najważniejszych wydarzeń wieczoru^[30]. Występ rozpoczęła siedząc na krześle, tyłem do widowni, by następnie obrócić się i w świetle reflektorów zaprezentować swój sceniczny wizerunek – ubrana była w czarny, błyszczący trykot-bezrękawnik, czarne buty do kolan i melonik. Scenę stylizowano na klub burleski, zgodnie z fabułą filmu z udziałem Aguilery, który to promowany był przez singel „Express”, a wokalistce towarzyszyły zastępy skąpo ubranych tancerek^[30]. Komentatorzy porównali show do występów artystki z utworem „Dirrty” w czasach medialnej promocji albumu Stripped (2002)^[30], redaktor brytyjskiego dziennika Daily Mail jednoznacznie określił widowisko mianem „oszałamiającego”^[31].

11 grudnia 2010 Aguilera gościła w talent show The X-Factor brytyjskiej stacji telewizyjnej ITV. Po wspólnym wykonaniu swojego przeboju „Beautiful” z finalistką programu Rebeccą Ferguson, wokalistka odśpiewała piosenkę „Express”^[32]. Indywidualny występ Aguilery przypominał ten, który miał miejsce trzy tygodnie wcześniej podczas American Music Awards^[33]; sceneria, choreografia oraz kostiumy tancerzy odwzorowywały scenę z filmu Burleska, w której bohaterka kreowana przez piosenkarkę wykonuje utwór^[34]. Wykonanie wokalistki wzburzyło Brytyjczyków, którzy pokierowali w stronę ITV tysiące zażaleń. Skarżono się na rzekomo lubieżny układ taneczny Aguilery, który stacja wyemitowała w czasie, gdy przed telewizorami zasiadało kilka milionów rodzin z dziećmi. Podczas premiery filmu Burleska w Wielkiej Brytanii Aguilera broniła widowiska, w którym uczestniczyła, odwołując się do feminizmu oraz tłumacząc, że w sztuce burleskowej nie istnieją limity, ograniczające widowiskowość i wyznaczające sprośność^[9]. Promocja utworu oraz filmu, z którego pochodził, uwzględniała także wywiad Aguilery w japońskiej telewizji. W trakcie wywiadu artystka odśpiewała fragment piosenki^[35].

28 maja 2016 występ Aguilery przed dwustutysięczną widownią zamknął marokański festiwal muzyczny Mawazine. Wśród dwudziestu odśpiewanych przez artystkę piosenek znalazł się fragment „Express”, poprzedzający cover „Lady Marmalade”^[36][37][38]. Rok później, w lipcu 2017, fragment nagrania został wykorzystany w trakcie koncertu Northwestern Mutual, odbywającego się w hali BMO Harris Bradley Center^[39][40]. Instrumentalny urywek z piosenki urozmaicił też segmenty taneczne trasy koncertowej The Liberation Tour (2018)^[41][42] oraz rezydentury The Xperience (2019)^[43][44]. Latem 2019 roku Aguilera ruszyła w europejską trasę The X Tour: set koncertowy obejmował między innymi medley utworów „Vanity” i „Express”^[45][46].

W drugiej połowie lutego 2011 w sieci pojawił się parodystyczny wideoklip przedstawiający popisy taneczne dziesięcioletniego tajwańskiego chłopca. Dziecko, ubrane w kobiecy strój, tańczyło do piosenki „Express”, wzorując swój układ na choreografii Aguilery z filmu Burleska. Nagranie wzbudziło kontrowersje; redaktorka magazynu Billboard Jillian Mapes krytykowała seksualny wydźwięk klipu^[47]. W czerwcu 2014 „Express” został wykonany przez wokalistkę Elefterię Elefteriu podczas jednego z nadawanych na żywo odcinków greckiego programu telewizyjnego Your Face Sounds Familiar. Później, wiosną 2019, Katarzyna Dąbrowska zaśpiewała utwór na łamach polskiej edycji programu^[48]. Singel Louisy Johnson, „Yes” (2018), został zainspirowany brzmieniem piosenki Aguilery^[49]. W styczniu 2021 roku Madison Hubbell i Zachary Donohue wywalczyli mistrzostwo USA w łyżwiarstwie figurowym w kategorii para taneczna. Swoją choreografię opracowali do piosenki „Express” Aguilery^[50][51].

Amerykański digital download

1. „Express” – 4:20

Amerykański singel CD (nigdy nieopublikowany)

1. „Express” (Soundtrack Version) – 4:23
2. „Express” (Radio Edit) – 3:04
3. „Express” (Instrumental) – 4:15

• Chakalaka Express (Michael Buston Mashup Mix) (vs. Wippenberg) – 8:34
• Bitchin’ Diva Mix – 3:45
• DJ B. Killer Remix – 5:05

• Główne wokale: Christina Aguilera
• Producent: Christopher „Tricky” Stewart
• Autor: Christina Aguilera, Christopher „Tricky” Stewart, Claude Kelly
• Producent wokalu: Claude Kelly
• Nagrywanie: Oscar Ramirez
• Inżynier dźwięku: Brian „B-LUV” Thomas, Andrew Wuepper
• Mixer: Jaycen Joshua
• Asystent mixera: Jesus Garnica
• Perkusja: Joan Manuel Leguizamo, Pablo Correa, Brian „B-LUV” Thomas, Andrew Wuepper
• Róg: Brian „B-LUV” Thomas, Andrew Wuepper, Chris Galland, Luis Navarro
• Saksofon: James King
• Puzon: Alejandro Carballo

• Piosenka znalazła się na trackliście box setu Lo Esencial de 1 Año de Éxitos, Vol. 3, wydanego nakładem Sony Music Entertainment México w 2011.

• Oficjalna strona internetowa Christiny Aguilery (ang.)