Franciszka Arnsztajnowa

W dzisiejszym świecie Franciszka Arnsztajnowa jest problemem obecnym we wszystkich sferach społeczeństwa. Od polityki po kulturę popularną, Franciszka Arnsztajnowa przykuł uwagę milionów ludzi na całym świecie. Wraz z postępem technologii i ewolucją społeczeństwa zainteresowanie Franciszka Arnsztajnowa stale rośnie i stało się powracającym tematem rozmów w codziennych rozmowach i mediach. W tym artykule przyjrzymy się różnym aspektom Franciszka Arnsztajnowa, jego wpływowi na społeczeństwo i temu, jak stał się on dziś tak istotny.

Franciszka Arnsztajnowa
F. A. M., J. Górecka, Jan Gorecki, Jan Górecki, Stefan Orlik
Ilustracja
Franciszka Arnsztajnowa w młodości.
Imię i nazwisko

Franciszka Hanna Arnsztajn

Data i miejsce urodzenia

19 lutego 1865
Lublin

Data śmierci

1942

Dziedzina sztuki

poezja, dramat

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Srebrny Wawrzyn Akademicki
Odznaka „Za wierną służbę” Krzyż Legionowy Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Franciszka Hanna Arnsztajnowa z Meyersonów, ps. F. A. M., J. Górecka, Jan Gorecki, Jan Górecki, Stefan Orlik (ur. 19 lutego 1865 w Lublinie[1], zm. 1942) – polska poetka, dramaturg i tłumaczka żydowskiego pochodzenia.

Życiorys

Franciszka Arnsztajnowa (po lewej) z rodzeństwem.

Pochodziła z zasymilowanej rodziny żydowskiej. Córka Bernarda (Berka) Meyersona, lubelskiego kupca, dyrektora Towarzystwa Kredytowego Miasta Lublina, i powieściopisarki Malwiny (Małki) z Horowitzów, która była prawnuczką ortodoksyjnego rabina Azriela Horowitza[2]. Jej bratem był filozof Emil Meyerson[3].

Maturę uzyskała w gimnazjum żeńskim w Lublinie, a następnie studiowała nauki przyrodnicze w Niemczech[1][3]. Pracowała jako prywatna nauczycielka, prowadziła tajną działalność oświatową wśród dzieci i dorosłych. W 1885 roku wzięła ślub z lekarzem, Markiem Arnsztajnem. Mieli dwoję dzieci: Jana oraz Stefanię[3]. Stefania była żoną poety, Jana Mieczysławskiego[4]. Wraz z mężem była współzałożycielką Lubelskiego Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Światło”[5].

Wybuch I wojny światowej zastał Arnsztajnów w Szwajcarii, skąd przez Austrię, Serbię, Grecję, Bułgarię i Rumunię przedostali się do Lublina. Arnsztajnowa zaangażowała się w działalność konspiracyjną, wstąpiła do Polskiej Organizacji Wojskowej, używała pseudonimu „Ara”. W POW zajmowała się archiwum oraz ewidencją, w jej domu przechowywano także umundurowanie, broń i amunicję[3]. W 1919 roku miała uczestniczyć w Pierwszym Walnym Zjeździe Zjednoczenia Polaków Wyznania Mojżeszowego, w związku z brakiem możliwości wyjazdu wystosowała telegram popierający inicjatywę[3]. Była działaczką Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet oraz członkinią polskiego PEN Clubu[5].

Wraz z mężem mieszkała w kamienicy przy ulicy Złotej 2 w Lublinie, ich sąsiadem był Józef Czechowicz, z którym się zaprzyjaźniła[3][4]. 12 maja 1932 roku wraz z Czechowiczem założyła Związek Literatów w Lublinie, którego pierwszym prezesem został Czechowicz. 6 czerwca tego samego roku zrzekł się jednak funkcji na rzecz Arnsztajnowej[4][6]. W 1930 roku zmarł jej mąż, a cztery lata później syn[4]. Śmierć męża i syna oraz późniejsze samobójstwo synowej było dla niej ciężkim przeżyciem[4][6].

Wielokrotnie była celem antysemickich ataków, m.in. przez Jerzego Pietrkiewicza, w jej obronie występowali m.in. Józef Łobodowski i Hanna Mortkowicz-Olczakowa[4].

W 1934 roku przeniosła się do Warszawy[5], gdzie zamieszkała przy ulicy Wspólnej, w mieszkaniu jej córki[4]. Była schorowana, cierpiała na postępującą głuchotę[6][4]. W 1939 roku przyjęła chrzest. Podczas okupacji niemieckiej dobrowolnie przeniosła się do getta warszawskiego, mimo zorganizowanego przez Ewę Szelburg-Zarembinę i Polę Gojawiczyńską bezpiecznego miejsca do ukrycia[4]. Zginęła w 1942 roku, okoliczności jej śmierci nie są znane. Według niektórych źródeł podczas tzw. wielkiej akcji została wywieziona do obozu zagłady w Treblince i tam zamordowana, według innych zmarła w getcie na tyfus lub popełniła samobójstwo po zamordowaniu przez Niemców jej córki[4]. Według Anny Kamieńskiej i Wacława Gralewskiego popełniła samobójstwo poprzez zażycie trucizny, wcześniej ubierając się w czarną suknię i przypinając do niej swój Order Odrodzenia Polski[6]

Twórczość

W 1888 roku debiutowała na łamach „Kuriera Codziennego” utworem Na okręcie[4]. W 1895 roku wydała pierwszy zbiór wierszy Poezje, kolejny zbiór wydała cztery lata później[7]. W 1924 roku opublikowała zbiór Archanioł jutra, rok później podjęła współpracę z lubelską grupą literacką Reflektor[6][7]. W 1932 roku wydała tom Odloty oraz zbiór poezji dla dzieci Duszki, ilustrowany przez Jana Samuela Miklaszewskiego. Dwa lata później wspólnie z Józefem Czechowiczem wydała zbiór Stare kamienie[7]. W 1939 roku wraz z Czechowiczem wydała również zbiór Razem[6].

Współpracowała m.in. z czasopismami „Izraelita”, „Kamena”, „Życie”, „Kurier Polski”, „Kurier Warszawski”, „Kłosy”, „Tygodnik Illustrowany”, „Głos”, „Sfinks” oraz „Ateneum”[7]. W czasopiśmie „Ziemia Lubelska” redagowała dodatki „Dodatek Literacki” oraz „Dodatek dla dzieci”[6].

Tłumaczka głównie literatury angielskiej m.in. Douglasa Jerrolda, Rudyarda Kiplinga, Herberta George’a Wellsa, Williama Somerseta Maughama[7].

Ważniejsze prace

Tomiki poezji

Tablica na ścianie domu w Lublinie, w którym mieszkała w latach 1899–1934.

Dramaty teatralne

  • Widmo: Ballada w I akcie (1905)
  • Luxoniolo (1911)

Ordery i odznaczenia

Nawiązania i upamiętnienia

Do postaci Franciszki Arnsztajnowej w książce Wyjątkowa długa linia nawiązuje Hanna Krall.

W 2013 roku Andrzej Titkow – scenarzysta i reżyser zrealizował w Lublinie film dokumentalny Album rodzinny, poświęcony Franciszce Arnsztajnowej.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe: na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 13.
  2. ↑ Skucha 2019 ↓, s. 34.
  3. ↑ a b c d e f Skucha 2019 ↓, s. 35.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Skucha 2019 ↓, s. 36.
  5. ↑ a b c Alicja Szałagan, Arnsztajnowa Franciszka, pisarzeibadacze.ibl.edu.pl .
  6. ↑ a b c d e f g Tomasz Pietrasiewicz, Franciszka Arnsztajnowa (1865–1942) , teatrnn.pl .
  7. ↑ a b c d e Skucha 2019 ↓, s. 37.
  8. ↑ Franciszka Arnsztajnowa, Archanioł jutra, wyd. 1924 , polona.pl .
  9. ↑ Franciszka Arnsztajnowa, Odloty, wyd. 1932 , polona.pl .
  10. ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
  11. ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 632 „za zasługi na polu pracy niepodległościowej i społecznej”.
  12. ↑ a b Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 13. .
  13. ↑ M.P. z 1936 r. nr 261, poz. 461 „za szerzenie zamiłowania do literatury polskiej”.
  14. ↑ a b c Poznawajmy Obywateli Zasłużonych. „Świat Zasłużonych”. Nr 2, s. 22, 1934. Warszawa. . 

Bibliografia