Kalendarz żydowski

Wygląd przypnij ukryj Kalendarz żydowski z 1831 (5591), (הלוח העברי)

Kalendarz żydowski (hebr. luach ha-szana) lub kalendarz hebrajski – system rachuby czasu oparty na cyklu księżycowym i słonecznym, w którym rok składa się z dwunastu miesięcy (hebr. chodaszim) liczących po 29 lub 30 dni, które rozpoczynają się od nowiu księżyca, a różnice w stosunku do kalendarza słonecznego są niwelowane za pomocą dodatkowego, trzynastego miesiąca. Rok żydowski w ujęciu kalendarza słonecznego liczy 354 dni 8 godzin 48 minut i 40 sekund. Rok przestępny przypada siedem razy w ciągu dziewiętnastu lat, czyli co dwa lub trzy lata i składa się z trzynastu miesięcy. Trzynastym jest adar szeni. Rok świecki zaczyna się jesienią, a rok liturgiczny – wiosną. Doba rozpoczyna się i kończy o zachodzie słońca. Pora dzienna jest dzielona na 12 godzin, więc godzina hebrajska trwa nie 60 minut, ale 1/12 część czasu, jaki upływa pomiędzy wschodem słońca a jego zachodem. Ma to znaczenie w odniesieniu do porządku modlitewnego, bowiem określone modlitwy winny być odprawiane w konkretnych porach dnia.

Informacje historyczne

W czasach prahistorycznych rytm bytowania ludów koczowniczych wyznaczało światło naturalne, a mitologia hebrajska koncentrowała się na odniesieniach do sił przyrody, w tym światła księżyca, lecz brak informacji na temat kształtowania się żydowskiego kalendarza. W okresie starożytnym rozpoczęcie kolejnego miesiąca (a raczej Rosz Chodesz – początek odnowie­nia miesiąca) ogłaszał Sanhedryn, po uprzednim potwierdzeniu wystąpienia nowiu księżyca. Informację ogłaszali kapłani dmąc w trąby na wieży, a na wzgórzach rozpalane były ogniska, by w ten sposób przekazywać informację na odległość. Dalej wiadomość zanosili specjalni posłańcy. Opóźnienie, jakie mogło powstać przy przekazywaniu wiadomości, legło u podstaw ustanowienia zwyczaju dodawania w diasporze jednego dnia świątecznego „na zapas” (hebr. jom tow szeni szel galujot = dosł.: drugi dzień świąteczny dla wygnania). Lata przestępne były wyznaczane i ogłaszane przez radę złożoną z co najmniej trzech rabinów. Akceptację musiał wyrazić nasi, który przewodził Sanhedrynowi.

W czasach biblijnych bramy dziedzińca świątynnego były otwierane podczas nowiu, by lud mógł składać ofiary całopalne przepisane przez Prawo. Podczas nowiu świętowano, ucztowano i powstrzymywano się od pracy. W czasie nowiu nie wolno było pościć, a kobiety nie śpiewały pieśni żałobnych kinot. Na przestrzeni wieków nów tracił na znaczeniu jako święto. Talmud zezwalał już na wykonywanie pracy. W średniowieczu kobiety żydowskie powstrzymywały się jednak od szycia, a traktat „Szulchan aruch” pochwalał ten obyczaj. Żydówki grywały w tym dniu w karty. Na stołach pojawiały się lepsze potrawy. Chasydzi podtrzymywali tradycję wieczornych uczt, w skład których wchodziły ryby, mięsa i piwo.

W 359 roku patriarcha palestyński, nasi Hillel II przeprowadził reformę kalendarza, która doprowadziła do uzgodnienia roku lunarnego z cyklem solarnym. U podstaw reformy leżały precyzyjne obliczenia, które pozwalały na rezygnację z konieczności prowadzenia obserwacji księżyca dla wyznaczenia początku nowego miesiąca. Ustała już także konieczność uzależniania dat świątecznych od decyzji Sanhedrynu i dodawania do kalendarza dni i miesięcy dodatkowych. Od tego czasu Żydzi żyjący w diasporze mogli samodzielnie ustalać daty świąt. Reforma Hillela II wyznaczyła obowiązujący standard żydowskiego kalendarza, który w niezmienionej formie funkcjonuje już od ponad 1600 lat.

Rachuba lat

W kalendarzu żydowskim rachuba lat zaczyna się od dnia stworzenia świata, które wg ustaleń żydowskich autorytetów religijnych nastąpiło 7 października 3761 p.n.e., stąd np. w roku 2024 trwa żydowski rok 5784/5785.

Rok w kalendarzu żydowskim składa się z dwunastu miesięcy (hebr. chodaszim) liczących po 29 lub 30 dni, które rozpoczynają się od nowiu księżyca, a różnice w stosunku do kalendarza słonecznego są niwelowane za pomocą dodatkowego, trzynastego miesiąca. Rok żydowski ma 353, 354 lub 355 dni. Rok księżycowy trwa 354 dni 8 godzin 48 minut i 45 sekund. Rok przestępny przypada siedem razy na przestrzeni dziewiętnastu lat, czyli co dwa lub trzy lata, wydłuża cykl o 30 dni i składa się z trzynastu miesięcy. Trzynastym jest adar szeni. Rok świecki zaczyna się jesienią, a rok liturgiczny – wiosną.

Miesiące

Rok hebrajski dzieli się na 12 miesięcy liczących 29 lub 30 dni, ponadto co trzy, rzadziej co dwa lata, dla zrównania cyklu solarnego z lunarnym dodawany jest dodatkowy, trzynasty miesiąc – zwany adar szeni. Drugi adar dodawany jest w ramach 19-letniego okresu (cykl Metona), obejmującego następujące po sobie lata, a dodawany jest zawsze do 3, 6, 8, 11, 14, 17 i 19 roku tego okresu. Poszczególne miesiące rozpoczynają się od nowiu księżycowego (Rosz chodesz).

Miesiące kalendarza żydowskiego i wyróżnione dni
(za: Leiman, „Jewish religious year”, Encyclopædia Britannica)
Miesiąc Numer Długość (dni) Odpowiednik w kalendarzu gregoriańskim Wydarzenie / Święto
Nisan 1 30 marzec-kwiecień 15-22 nisan – 7 dni Pesach
Ijar 2 29 kwiecień-maj 5 ijar – święto Niepodległości (od 1948)
18 ijar – Lag ba-Omer (Dzień Liczenia Omeru)
Siwan 3 30 maj-czerwiec 6-7 siwan – Szawuot (w 7. tyg. po Pesach)
Tamuz 4 29 czerwiec-lipiec 17 tamuz – Sziwa Asar be-Tamuz, post upamiętniający zdobycie i zburzenie Jerozolimy
Aw 5 30 lipiec-sierpień 9 aw – Tisza be-Aw upamiętniający zburzenie obu świątyń
Elul 6 29 sierpień-wrzesień
Tiszri 7 30 wrzesień-październik 1, 2 tiszri – Rosz ha-Szana
3 tiszri – Post Gedaliasza (Tzom Gedaliah )
10 tiszri – Jom Kipur,
15-21 tiszri – 7 dni: Sukkot zakończone Szmini Aceret (22 tiszri) oraz Simchat Tora (23 tiszri)
Cheszwan 8 29 lub 30 październik-listopad
Kislew 9 29 lub 30 listopad-grudzień 25 kislew – początek Chanuki
Tewet 10 29 grudzień-styczeń 2-3 tewet – zakończenie Chanuki,
10 tewet – Asara be-Tewet (post dziesiątego dnia tego miesiąca upamiętniający oblężenie Jerozolimy)
Szwat 11 30 styczeń-luty 15 szwat – Tu bi-szwat
Adar 12 29 lub 30 luty-marzec 13 adar – Post Estery (Taʾanit Esther)
14, 15 adar – Purim; czytanie Księgi Estery
Adar II 13 29 marzec-kwiecień

Tydzień

W kalendarzu hebrajskim nazwy poszczególnych dni pochodzą wprost od liczb porządkowych (np. niedziela – dzień pierwszy, czyli jom riszon, itd), ale ostatni, siódmy nosi nazwę szabat, która oznacza „odpoczynek”. Zgodnie z tradycją biblijną szabat jest dniem świątecznym przeznaczonym na odpoczynek.

Dni tygodnia kalendarza żydowskiego
(za: AKIVO, „Kalendarz żydowski”, 2012) oraz prof. W.Chrostowski, 2016
Dzień Liczebnik porządkowy Nazwa hebrajska Znaczenie nazwy
niedziela 1 jom riszon dzień pierwszy
poniedziałek 2 jom szeni dzień drugi
wtorek 3 jom szliszi dzień trzeci
środa 4 jom rewii dzień czwarty
czwartek 5 jom hamiszi dzień piąty
piątek 6 jom sziszi dzień szósty
sobota 7 szabat odpoczynek

Doba

Zgodnie z tradycją żydowską doba rozpoczyna się i kończy o zachodzie słońca. Pora dzienna jest dzielona na 12 godzin. W konsekwencji godzina hebrajska trwa nie 60 minut, ale 1/12 część czasu, jaki upływa pomiędzy wschodem słońca a jego zachodem. Ma to znaczenie w odniesieniu do porządku modlitewnego, bowiem określone modlitwy winny być odprawiane w konkretnych porach dnia. Konsekwentnie – połowa nocy (północ) nie występuje o godzinie 0.00, ale w połowie czasu między zachodem a wschodem słońca. Podobnie południe w hebrajskiej rachubie godzin nie występuje o godzinie 12.00, lecz w połowie czasu, jaki upływa między wschodem a zachodem słońca.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Por. traktat Synhedrin 42 a: „Błogosławiony niech będzie Ten, który odnawia miesiące”

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Magdalena Bendowska, Zofia Borzymińska: Kalendarz żydowski. Polski słownik judaistyczny . Żydowski Instytut Historyczny Delet. . (pol.).
  2. ↑ sztetl.org.pl: Kalendarz hebrajski לוח השנה העברי. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. . (hebr.).
  3. ↑ kalendarz żydowski, Encyklopedia PWN  .
  4. ↑ Peninei Halakhah, Zemanim 14:3 Przypis 3 (hebrajski / angielski)
  5. ↑ a b c d e f g h Aktivo: Kalendarz żydowski. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, 2012-06-28. . (pol.).
  6. ↑ a b c TorahCalendar.com: Determining the Hebrew Hour. TorahCalendar.com. . (ang.).
  7. ↑ a b c d e f Regina Liliental: Święta żydowskie w przeszłości i teraźniejszości – tom. II. Kraków: Akademia Umiejętności, 1914, s. 111.
  8. ↑ a b c d e f g Jewish religious year, Encyclopædia Britannica   (ang.).
  9. ↑ Aktivo: Rabin Pash. Paraszat Acharej Mot. Związek Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, 2010-04-19. . (pol.).
  10. ↑ Biblia Tysiąclecia (Ez 46, 1-7). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.brak strony w książce
  11. ↑ Biblia Tysiąclecia (Lb 28,11-15). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.brak strony w książce
  12. ↑ Biblia Tysiąclecia (Edz 3,5). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.brak strony w książce
  13. ↑ Biblia Tysiąclecia (Neh 10,34). Poznań: Wydawnictwo Pallottinum, 2003.brak strony w książce
  14. ↑ Rafał Żebrowski: Hillel II. Polski słownik judaistyczny . Żydowski Instytut Historyczny Delet. . (pol.).
  15. ↑ anno mundi, Encyclopædia Britannica   (ang.).
  16. ↑ a b Waldemar Chrostowski. Trzecie przykazanie (11 stycznia 2016). „Konferencja biblijna”, s. 29, 2016-01-11. (pol.). 

Linki zewnętrzne

Kalendarze
Zasady
Przykłady
Typy
Kontrola autorytatywna (kalendarz księżycowo-słoneczny):Encyklopedia internetowa: