Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej

Kościół św. Leonarda

nr rej. A-154 z 06.11.1969 i A-1319/M z dnia 15.01.2013[1] z dnia 06.11.1969
kościół filialny
Drewniany kościół cmentarny w Lipnicy Dolnej
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Lipnica Dolna[2]
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Parafia	św. Andrzeja Apostoła w Lipnicy Murowanej
Wezwanie	św. Leonarda
Historia Data zakończenia budowy koniec XV wieku
Dane świątyni Styl gotycki Świątynia • materiał bud. • drewno Liczba naw 1
Położenie na mapie gminy Lipnica Murowana Kościół św. Leonarda
Położenie na mapie Polski Kościół św. Leonarda
Położenie na mapie województwa małopolskiego Kościół św. Leonarda
Położenie na mapie powiatu bocheńskiego Kościół św. Leonarda
49°51′37,59″N 20°31′49,47″E/49,860442 20,530408
Multimedia w Wikimedia Commons

Drewniane kościoły południowej Małopolski^[a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Polska
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	III, IV
Numer ref.	1053
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	2003 na 27. sesji
↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Kościół św. Leonarda – drewniany kościół cmentarny, usytuowany w Lipnicy Dolnej w powiecie bocheńskim. W 2003 roku wpisany, wraz z innymi drewnianymi kościołami południowej Małopolski, na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[3].

Kościół znajduje się nad rzeczką Uszwicą, poza historyczną granicą dawnych obwarowań miejskich Lipnicy Murowanej. Kościół zbudowano prawdopodobnie pod koniec XV wieku, na miejscu wcześniejszej świątyni^[4]. Jednak według miejscowej tradycji pochodzi on z roku 1143 lub 1203 – taką datę można odczytać na północno-wschodniej ścianie prezbiterium – i stoi na miejscu dawnej pogańskiej gontyny.

Zachował się do dziś w stanie prawie niezmienionym i należy do najcenniejszych drewnianych kościołów gotyckich Polski. Jest to świątynia orientowana, o konstrukcji zrębowej, dwudzielna. Prezbiterium zamknięte jest trójbocznie. Nawa jest szersza, w kształcie kwadratu. W XVII wieku kościół został otoczony malowniczymi sobotami, w tym czasie dodano także wieżyczkę na sygnaturkę. Przy prezbiterium nie ma zakrystii. Dach świątyni jest jednokalenicowy, o konstrukcji więźbowo-zaskrzynieniowej, kryty gontem. Zgodnie z dawną tradycją okna są tylko po stronie południowej, zaś drzwi wejściowe od południa i zachodu.

Wnętrze nakryte jest stropami z zaskrzynieniami w nawie. Na stropach znajduje się polichromia patronowa: w nawie z końca XV wieku, w prezbiterium z XVI wieku^[5]. Na zaskrzynieniach znajdują się deski z dekoracją o motywach kasetownowych, wykonaną prawdopodobnie w XVII wieku. Malowidła w prezbiterium pochodzą z 1689 roku (data wymalowana w północno-wschodnim narożu)^[5]. Na zamknięciu przedstawiono Ukrzyżowanie na tle draperii podtrzymywanej przez aniołów, na ścianie północnej Sąd Ostateczny, na południowej Ostatnią Wieczerzę i wizerunek Najświętszej Marii Panny adorowanej przez św. Szymona z Lipnicy^[6]. W nawie, na ścianie północnej, znajduje się polichromia z 1711 roku (data na belce tęczowej)^[5]. Dekoracja chóru muzycznego składają się charakteryzujące się ludową ekspresją malowidła przedstawiające Dekalog. W kościele znajdowały się dawniej trzy zabytkowe tryptyki. Zostały skradzione w nocy z 4 na 5 lipca 1992 roku, a następnie odzyskane. Zdecydowano się jednak umieścić je w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie^[7]. Dziś w Lipnicy można podziwiać ich kopie. Na wyposażenie świątyni składają się:

• kopia tryptyku św. Leonarda, pochodzącego z ok. 1510 roku^[8]. W polu środkowym św. Leonard z kajdanami w rękach, św. Wawrzyniec i św. Florian. Na skrzydłach bocznych ukazano sceny z życia św. Leonarda i wizerunki świętych;
• kopia tryptyku św. Mikołaja, pochodzącego z ok. 1530 roku^[9]. W polu środkowym św. Mikołaj, który ofiarowuje trzem biednym pannom posag w postaci trzech złotych kul;
• kopia tryptyku Adoracji Dzieciątka Jezus, pochodzącego z 3 lub 4 ćw. XV wieku^[5];
• grupa Pasji na belce tęczowej, w skład której wchodzą krucyfiks oraz figury Matki Boskiej i św. Jana;
• barokowe obrazy na południowej ścianie nawy;
• gotycka płaskorzeźba Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny z końca XIV wieku^[5].

Ciekawym elementem jest też belka podtrzymująca ołtarz od tyłu. Rzekomo jest to dawna rzeźba Świętowita. W posadzce nawy znajduje się płyta nagrobna Antoniego Ledóchowskiego, ojca sióstr bł. Marii Teresy i św. Julii Marii.

Cennym zabytkiem jest feretron procesyjny z płaskorzeźbą Trójcy Świętej^[6]

Kościół został poważnie uszkodzony przez powódź w 1997 roku. Woda podmyła wówczas fundamenty i dostała się do wnętrza. Całkowicie zniszczyła kryptę i znajdujący się w niej nagrobek. Świątynię uratowali mieszkańcy wsi, przywiązując ją linami do potężnych drzew. Po ustąpieniu powodzi szybko przystąpiono do gruntownych prac remontowych^[7]. W 2003 roku kościół został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Nerwowo było również w roku 2010. Wówczas kościółek otoczono specjalnym kołnierzem, który zabezpieczył go przed zalaniem. W 2014, gdy poziom pobliskich rzek przekroczył stany alarmowe, strażacy PSP w Bochni i z 4 jednostek OSP z terenu gminy Lipnica Murowana zabezpieczyli otoczenie kościoła mobilnymi zaporami wodnymi, które wypożyczono od Państwowej Straży Pożarnej w Bochni.

W roku 2016, dzięki staraniom ks. Zbigniewa Krasa, dotychczasowego proboszcza Parafii św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, a obecnego kapelana Prezydenta Andrzeja Dudy oraz Komendanta Państwowej Straży Pożarnej w Bochni – st. bryg. mgr inż. Krzysztofa Kokoszki, 16 marca w Lipnicy Murowanej, została przekazana specjalnie zaprojektowana przez firmę SUPRON1 mobilna zapora przeciwpowodziowa, mająca na celu ochronę światowej klasy zabytku^[10].

• 
  Polichromia z przedstawieniem dziesięciu przykazań
• 
  Tryptyk ze św. Leonardem
• 
  Polichromia z ostatnią wieczerzą
• 
  Fragment cmentarza przy kościele
• 
  Wnętrze kościoła
• 
  Chór

• Banach B., Banach J., Parafia w Lipnicy Murowanej. Zarys dziejów od powstania do roku 1945, Lipnica Murowana 2005.
• Brykowski R., Drewniana architektura kościelna w Małopolsce XV wieku, red. W. Jaworowska, S. Mossakowski, J. Pietrusiński, Wrocław 1981 (Studia z Historii Sztuki, t. XXXI).
• Brykowski R., Kornecki. M., Drewniane kościoły w Małopolsce Południowej, Wrocław 1984.
• Brykowski R., Lipnica Murowana Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, vol. 2, Warszawa 1995 (Dzieje Sztuki Polskiej, t. II, cz. 1), s. 140-141.
• Budziakowski M., Piotrowska N., Kłusek M., Kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej – analiza substancji zabytkowej. Wybrane zagadnienia., Wiadomości Konserwatorskie nr 62/2020
• Dutkiewicz J., Malarstwo ścienne w budownictwie drewnianym, Wiadomości Konserwatorskie 5, 1858, s. 9-27.
• Faryna-Paszkiewicz H., Omilanowska M., Pasieczny R., Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 2001.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. I, Województwo krakowskie, z. 2, Powiat bocheński, red. J. Szablowski, Warszawa 1951.
• Kogut Sz., Lipnica Murowana, Tarnów 1998.
• Kornecki M., Kościoły Lipnicy Murowanej, Currenda 10-12, 1992, s. 883-892.
• Kras Z., Kościół św. Leonarda – zabytków lipnickich korona, Kraków 2013 (Ocalone Zabytki, t. 3). 
• Kras Z., Lipnica Murowana: kościół św. Leonarda perła średniowiecznej architektury drewnianej, Tarnów 2000.
• Krassowski W., Ciesielskie znaki montażowe w XV i pierwszej połowie XVI wieku, Kwartalnik Historii Kultury Materialnej 5, 1957, s. 503-518.
• KS, Lipnica Murowana Malarstwo gotyckie w Polsce, red. A. Labuda, K. Secomska, vol. 2, Warszawa 2004 (Dzieje Sztuku Polskiej), s. 220-221.
• Kydryńska A., Kościółek św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, Wiadomości Konserwatorskie 5, Kraków 1958, s. 86-87.
• Mac, Lipnica Murowana Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, W. Walewski, t. V, Warszawa 1877, s. 270-271.
• Siwek A., Świadek wieków- kościół św. Leonarda w Lipnicy Murowanej, Aura 5, 2004, s. 13.
• Stępkowska K., Tryptyk św. Mikołaja w kościele cmentarnym w Lipnicy Murowanej, Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce 8, 1912, s. CCCCL-CCCCLV.
• Wolff-Łozińska Barbara, Malowidła stropów polskich 1 poł. XVI w., Kraków 1971.
• Wolski M., Lipnica Murowana Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, red. F. Sikora, cz. III, z. 3: Lasocice-Łaganów, Kraków 2000, s. 645-656.

• Kościół św. Leonarda w gminie Lipnica Murowana
• Kościół św. Leonarda okiem kamery
• Kościół Św. Leonarda w Lipnicy Murowanej – panorama 1 (dostęp: 06.08.2014)
• Kościół Św. Leonarda w Lipnicy Murowanej – panorama 2 (dostęp: 06.08.2014)