Landkreis Bilgoraj

Powiat Bilgoraj
Landkreis Bilgoraj
	powiat
	1939–1944
Państwo	Generalne Gubernatorstwo
Dystrykt	lubelski
Siedziba	Bilgoraj
Powierzchnia	2431 km²
Populacja (1943); • liczba ludności	; 160.294
• gęstość	65,9
	Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin	23 (w tym 2 miasta)
Liczba wsi (gromad)	166
	Położenie na mapie GG;

Powiat Bilgoraj (niem. Landkreis Bilgoraj, Kreishauptmannschaft Bilgoraj, pol. powiat biłgorajski) – jednostka podziału administracyjnego Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939–1944, wchodząca w skład dystryktu lubelskiego. Siedziba powiatu znajdowała się w Biłgoraju.

Po wybuchu II wojny światowej i agresji ZSRR na Polskę obszar II Rzeczypospolitej przedzieliła Linia Mołotowa. Na części terenów II RP okupowanych wojskowo przez III Rzeszę (a więc tej, która nie została anektowana bezpośrednio przez Niemców), na podstawie dekretu Adolfa Hitlera z 12 października 1939 (z mocą obowiązującą od 26 października 1939), utworzono jednostkę administracyjno-terytorialną o nazwie Generalne Gubernatorstwo^[1]. Generalne Gubernatorstwo podzielone na cztery dystrykty, a te z kolei były podzielone na powiaty, gminy zbiorowe i wsie (właściwie dawne polskie gromady)^[2].

Jednym z powiatów dystryktu lubelskiego był Landkreis Bilgoraj. Objął on początkowo następujące obszary, należące przed wojną do województw lubelskiego i lwowskiego^[3]:

prawie cały obszar powiatu biłgorajskiego z woj. lubelskiego (oprócz wschodniego skrawka gminy Aleksandrów) – miasto Biłgoraj i gminy: Aleksandrów, Babice, Biszcza, Frampol, Goraj, Huta Krzeszowska, Kocudza, Krzeszów, Księżpol, Łukowa, Potok Górny, Puszcza Solska, Sól, Tarnogród i Wola Różaniecka,
fragment powiatu jarosławskiego z woj. lwowskiego – części gmin Adamówka (Adamówka, Cieplice, Dobcza, Krasne, Majdan Sieniawski, Pawłowa i Słoboda) i Sieniawa (gromady Dąbrowica, Piskorowice i Rudka); z obszarów tych utworzono gminę Cieplice, jedynie Majdan Sieniawski włączono do biłgorajskiej gminy Wola Różaniecka,
fragment powiatu lubaczowskiego z woj. lwowskiego – główna częsć gminy Dzików Stary (Cewków, Dzików Nowy, Dzików Stary, Futory^[4], Moszczanica i Ułazów),
fragment powiatu łańcuckiego z woj. lwowskiego – główna częsć^[5] gminy Kuryłówka (gromady Brzyska Wola, Dornbach, Jastrzębiec, Kuryłówka, Ożanna, Rzuchów, i Wulka Łamana).

29 kwietnia 1940 zmieniono podział dystryktu lubelskiego znosząc Landkreis Tomaschow-Lubelski, którego obszar podzielono między Landkreis Hrubieszów i Landkreis Zamosc^[6]. Równocześnie zachodnią część Landkreis Zamosc włączono do Landkreis Bilgoraj – miasto Szczebrzeszyn oraz gminy Radecznica, Tereszpol i Zwierzyniec^[3]. Po zmianie tej Landkreis Bilgoraj obejmował 2 miasta (Biłgoraj i Szczebrzeszyn) i 21 gmin zbiorowych podzielonych na 166 wsi (gromad): Aleksandrów, Babice, Biszcza, Cieplice, Dzików Stary, Frampol, Goraj, Huta Krzeszowska, Kocudza, Krzeszów, Księżpol, Kuryłówka, Łukowa, Potok Górny, Puszcza Solska, Radecznica, Sól, Tarnogród, Tereszpol, Wola Różaniecka i Zwierzyniec^[2].

Landkreis Bilgoraj funkcjonował do 25 lipca 1944^[7]. 22 sierpnia 1944 przywrócono powiat biłgorajski o przedwojennych granicach w nowym województwie lubelskim^[8], natomiast południowe gminy i gromady "galicyjskie" powróciły do powiatów jarosławskiego, lubaczowskiego i łańcuckiego w resztkowym województwie lwowskim^[9], gdzie pozostały aż do utworzenia na tym obszarze województwa rzeszowskiego z dniem 18 sierpnia 1945^[10].

Miejscowości

Lista największych miejscowości w Landkreis Bilgoraj w 1943 roku^[2]:

Największe miejscowości
Miejscowość	Status	Liczba mieszkańców 1.III.1943	Gmina
Szczebrzeszyn	miasto	5091	Szczebrzeszyn
Bilgoraj	miasto	4746	Bilgoraj
Łukowa	wieś	3593	Łukowa
Aleksandrów	wieś	3098	Aleksandrów
Tarnogród	wieś	3034	Tarnogród
Cieplice	wieś	2724	Cieplice
Kocudza	wieś	2629	Kocudza
Zamch	wieś	2481	Babice
Cewków	wieś	2360	Dzików Stary
Piskorowice	wieś	2300	Cieplice
Goraj	wieś	2263	Goraj
Majdan Sieniawski	wieś	2169	Wola Różaniecka
Różaniec	wieś	2165	Wola Różaniecka
Biszcza	wieś	2152	Biszcza
Ułazów	wieś	2036	Dzików Stary
Dzików Stary	wieś	1981	Dzików Stary
Rudka	wieś	1922	Zwierzyniec
Potok Górny	wieś	1736	Potok Górny
Huta Krzeszowska	wieś	1732	Huta Krzeszowska
Sól	wieś	1719	Sól
Brzyska Wola	wieś	1673	Kuryłówka
Bukowina	wieś	1633	Biszcza
Zwierzyniec	wieś	1606	Zwierzyniec
Babice	wieś	1588	Babice
Korchów	wieś	1581	Księżpol
Lipiny Górne	wieś	1541	Potok Górny
Kuryłówka	wieś	1532	Kuryłówka
Gorajec-Starawieś	wieś	1504	Radecznica
Tereszpol Zaorenda	wieś	1481	Tereszpol
Dzwola	wieś	1398	Kocudza
Józefów	wieś	1372	Aleksandrów
Chmielek	wieś	1354	Łukowa
Lipiny Dolne	wieś	1317	Potok Górny
Dąbrowica	wieś	1314	Puszcza Solska
Frampol	wieś	1289	Frampol
Dzików Nowy	wieś	1227	Dzików Stary
Obsza	wieś	1108	Babice
Kulno	wieś	1103	Potok Górny
Czarnystok	wieś	1101	Radecznica
Tereszpol Kukiełki	wieś	1093	Tereszpol
Bystre	wieś	1090	Krzeszów
Wola Obszańska	wieś	1081	Babice
Rakówka	wieś	1054	Księżpol
Teodorówka	wieś	1048	Frampol
Żurawnica	wieś	1038	Zwierzyniec
Korytków	wieś	1033	Kocudza
Księżpol	wieś	1024	Księżpol
Bukowa	wieś	1016	Kocudza
Krzeszów	wieś	1013	Krzeszów

Przypisy

↑ Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów / hrsg. vom Amt des Generalgouverneurs. 1939, Nr 1 (26 October) - Nr 15 (31 Dezember)
↑ ^a ^b ^c Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG
↑ ^a ^b Gemeindekarte des Generalgouvernements für die besten polnischen Gebiete (1940).
↑ Część zachodnia
↑ Bez położonych po lewym brzegu Sanu gromad Przychojec, Siedlanka i Stare Miasto, które weszły w skład Landkreis Jaroslau
↑ Frykowski, J. A. (2013). Z dziejów powiatu tomaszowskiego i jego roli w strukturze ochrony granic państwa. Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL, 8(1), 81-95.
↑ 25 lipca 1944 – data zajęcia Lublina przez Armię Czerwoną.
↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.
↑ Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168

Bibliografia

Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG. 1943. Burgverlag Krakau.
Czesław Madajczyk, Generalna Gubernia w planach hitlerowskich. Studia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1961.
Czesław Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1970.

[1] Verordnungsblatt des Generalgouverneurs für die Besetzten Polnischen Gebiete = Dziennik Rozporządzeń Generalnego Gubernatora dla Okupowanych Polskich Obszarów / hrsg. vom Amt des Generalgouverneurs. 1939, Nr 1 (26 October) - Nr 15 (31 Dezember)

[amt-2] Amtliches Gemeinde- und Dorfverzeichnis fuer das GG

[karte-3] Gemeindekarte des Generalgouvernements für die besten polnischen Gebiete (1940).

[4] Część zachodnia

[5] Bez położonych po lewym brzegu Sanu gromad Przychojec, Siedlanka i Stare Miasto, które weszły w skład Landkreis Jaroslau

[frykowski-6] Frykowski, J. A. (2013). Z dziejów powiatu tomaszowskiego i jego roli w strukturze ochrony granic państwa. Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL, 8(1), 81-95.

[7] 25 lipca 1944 – data zajęcia Lublina przez Armię Czerwoną.

[8] Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.

[9] Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8.

[10] Dz.U. z 1945 r. nr 27, poz. 168

[11] oprócz gmin Aleksandrów, Kocudza i Tarnogród, oraz części gmin Huta Krzeszowska, Puszcza Solska i Sól (pozostały w gub. lubelskiej)

[12] twór przejściowy, utworzony z części powiatu jarosławskiego

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[A]

[B]

Przynależność wojewódzka	gubernia lubelska (1867–1912) gubernia chełmska^[A] (1912–15) woj. lubelskie (II RP) (1919–39) woj. lubelskie (PRL) (1945–75)
Miasta	Biłgoraj Józefów (do 1870) Krzeszów (do 1870) Szczebrzeszyn (← 1940–44 →) Tarnogród (do 1870 i 1915–1919)
Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75)	Aleksandrów (1867–1954) Babice (1867–1954) Bi(e)łgoraj (1867–1874) Biłgoraj (od 1973) Biszcza (1867–1954 i od 1973) Cieplice (1940–44^[B]) Dzików Stary (← 1940–44 →) Frampol (← 1923–1954 i od 1973) Goraj (← od 1923–30, 1939–54 i od 1973) Harasiuki (od 1973) Huta Krzeszowska (1867–1954) Józefów (od 1973) Kocudza (1867–1954) Krzeszów (1867–1954) Kuryłówka (← 1940–44 →) Księżpol (Kniaźpol) (1867–1954 i od 1973) Lipiny (1867–1874) Łukowa (1867–1954 i od 1973) Majdan Sopocki (1867–1923 →) Obsza (od 1973) Potok (Górny) (1874–1954 i od 1973) Puszcza Solska (1874–1954) Radecznica (← 1940–44 →) Sól (1867–1954) Tarnogród (1870–1915 i 1919–54) Tarnogród (od 1973) Tereszpol (← 1940–44 → i od 1973) Wola Różaniecka (1867–1954) Zwierzyniec (← 1940–44 →)
Gromady (1954–72)	Aleksandrów (1954–72) Babice (1954–57) Bidaczów Stary (1954–59) Biłgoraj (1954–56) Biłgoraj (1960–72) Biszcza (1954–72) Bukowa (1954–61) Bukowina (1954–59) Bystre (1954–55 →) Chmielek (1954–59) Czarnystok (← 1958–59 →) Dąbrowica (1954–59) Dzwola (1954–55 →) Frampol (1954–72) Goraj (1954–72) Górecko Stare (1954–59) Gromada (1954–56) Harasiuki (1954–72) Hedwiżyn (1954–61) Hosznia Ordynacka (1954–59) Hucisko (1954–59) Huta Plebańska / Huta Krzeszowska (1954–72) Jędrzejówka (1954–61) Józefów (1954–72) Kocudza (1954–55 →) Korchów (1954–59) Korytków Duży (1954–59) Krzeszów (1954–55 →) Krzeszów Górny (1959–72) Księżpol (1954–72) Lipiny Dolne (1954–72) Luchów Górny (1954–59) Łukowa (1954–72) Majdan Gromadzki (1956–59) Majdan Nowy (1954–72) Momoty Górne (1954–55 →) Nowa Wieś (1954–58) Obsza (1954–72) Podlesie (1956–59) Potok Górny (1954–72) Rakówka (1954–59) Smólsko (1954–57) Sól (1954–72) Stanisławów (1954–59) Szyszków (1954–61) Tarnogród (1954–72) Teodorówka (1954–72) Tereszpol-Kukiełki (← 1955–57) Tereszpol-Zaorenda (← 1955–72) Wola Dereźniańska (1954–59) Wola Różaniecka (1954–72) Zamch (1954–59)