Maria Piłsudska (1863–1921)

Maria Piłsudska

Data i miejsce urodzenia	ok. 1863 Wilno, gubernia wileńska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	17 sierpnia 1921 Kraków, Polska
Pierwsza dama Polski
Okres	od 14 listopada 1918 do 17 sierpnia 1921
Małżonek	Józef Piłsudski
Następczyni	Aleksandra Piłsudska
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Maria Piłsudska, de domo Koplewska, primo voto Juszkiewicz (ur. 1863 w Wilnie, zm. 17 sierpnia 1921 w Krakowie) – polska nauczycielka, działaczka Polskiej Partii Socjalistycznej; pierwsza żona Józefa Piłsudskiego.

Urodziła się 20 lipca lub 12 sierpnia 1863^[1][a]. Była córką Konstantego Koplewskiego (urzędnika w szpitalu^[2]) i Ludmiły z domu Chomicz^[3].

Ukończyła Maryjski Instytut Panien^[4], a następnie kontynuowała naukę na studiach medycznych^[b] na uniwersytecie dla kobiet w Sankt Petersburgu, tzw. kursy Bestużewa^[3][5], których prawdopodobnie nie ukończyła^[6]. Podczas studiów udzielała się w ruchu społeczno-narodowym^[3]. Na Bestużewskich Kursach poznała działaczki socjalistyczne Marię Arciszównę i Marię Paszkowską, z którymi organizowała spotkania radykalnej młodzieży studenckiej^[7]. Pracowała jako nauczycielka. Należała do Wielkiego Proletariatu. W nocy z 29 na 30 września 1885 została uwięziona^[8] (brak danych co do miejsca osadzenia, można przypuszczać, że podobnie jak inne osoby aresztowane w czasie tej samej akcji, została zamknięta w warszawskiej Cytadeli^[9]).

W 1885 wyszła za mąż za Witolda Juszkiewicza, absolwenta Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Ślub odbył się w Petersburgu, gdzie potem zamieszkała wraz z mężem^[10]. W 1886 państwo Juszkiewiczowie przeprowadzili się do majątku w Pracyplonach, a następnie w 1887 wyjechali do Belgii^[6]. Z tego małżeństwa, zakończonego rozwodem, miała córkę Wandę (ok. 1887^[11]–1906^[12])^[13].

W roku 1888 Maria Juszkiewicz wróciła do Wilna, gdzie przez kolejny rok była objęta jawnym nadzorem policyjnym, mając między innymi zakaz opuszczania miasta^[14]. Pomimo tego Maria podtrzymała kontakty z socjalistami, a możliwość podróżowania po zakończeniu jawnego nadzoru zwiększyła jej zaangażowanie w działanie ruchu robotniczego^[15][3]. Działała w Polskiej Partii Socjalistycznej, gdzie otrzymała pseudonim „Piękna Dama” lub „Piękna Pani”^[16], w późniejszym okresie miała również używać pseudonimu „Wanda” na cześć swojej zmarłej córki^[17]. Była tzw. „dromaderką”, tak określano kobiety zajmujące się kolportażem partyjnych wydawnictw przenosząc je pod sukniami^[18].

W Wilnie Maria poznała Józefa Piłsudskiego^[c], a 15 lipca 1899 zawarła związek z nim małżeński w luterańskim kościele w Paproci Dużej^[19][d]. W październiku 1899 państwo Piłsudscy przeprowadzili się do Łodzi. W swoim mieszkaniu, wynajętym pod przybranym nazwiskiem i tożsamością, zorganizowali tajną drukarnię, gdzie było drukowane czasopismo „Robotnik” i inne materiały partyjne. Zadaniem Marii było pilnowanie służących, aby nie wchodziły do pomieszczenia tajnej drukarni^[20]. W związku z działalnością konspiracyjną została wraz z mężem aresztowana przez władze rosyjskie w 1900 i przez kilka tygodni była więziona w więzieniu carskim w Łodzi^[21][22], a następnie przez 11 miesięcy w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej^[3][8].

 Zobacz też: Tablica pamiątkowa poświęcona Józefowi Piłsudskiemu przy ulicy Wschodniej w Łodzi.

Po odzyskaniu wolności nadal była aktywna w działalności niepodległościowej, w tym podczas rewolucji 1905^[3]. Później zmuszona była szukać schronienia, poza obszarem Królestwa, w związku z czym przebywała z mężem między innymi we Lwowie, Krakowie^[3] i Londynie^[23]. Po wybuchu I wojny światowej była zaangażowana w pomoc i wsparcie Legionów Polskich^[3].

Formalnie pozostała żoną Piłsudskiego do końca życia (faktycznie po 1907 jego partnerką życiową była Aleksandra Szczerbińska, a Maria konsekwentnie do końca życia nie dała zgody na rozwód^[24]). Według prof. Wacława Jędrzejewicza „prowadziła bardzo cichy tryb życia, unikała zebrań i uroczystości, na które jako żona Naczelnika Państwa była zapraszana”^[25]. Mieszkała przy ul. Szlak w Krakowie^[25].

Maria Piłsudska zmarła na serce 17 sierpnia 1921 w szpitalu garnizonowym w Krakowie, gdzie była hospitalizowana w związku z wielomiesięcznym zapaleniem opłucnej^[26]. Od 19 sierpnia 1921 jej zwłoki w trybie przyspieszonym do pierwotnie planowanego były eksportowane z Krakowa przez Lidę (tam przebywał wówczas Józef Piłsudski) do Wilna^[27]. W Lidzie na dworcu odbyła się msza polowa i uroczystość pożegnania Marii przez Józefa Piłsudskiego^[28]Zgodnie ze swoją wolą Maria została pochowana na cmentarzu Na Rossie w Wilnie, gdzie wcześniej spoczęły jej matka i córka Wanda^[3]. W pogrzebie reprezentantem rodziny męża był jego brat Jan Piłsudski, a pochówek poprowadził ks. bp Władysław Bandurski^[25].

• Krzyż Niepodległości – pośmiertnie (19 grudnia 1930, za pracę w dziele odzyskania niepodległości)^[29]

• MariuszM. Kolmasiak MariuszM., Piękna Pani. Biografia Marii z Koplewskich Piłsudskiej, Łomianki 2024, ISBN 978-83-7565-841-5 , biografia naukowa oparta na badaniach archiwalnych.
• Jadwiga Sosnkowska, Włodzimierz T. Kowalski: W kręgu mitów i rzeczywistości. Warszawa: Polska Agencja Interpress, 1988, s. 1-254. ISBN 83-223-2477-4.