Maria Znamierowska-Prüfferowa

Maria Znamierowska-Prüfferowa

Portret Marii Prüfferowej pędzla Stanisława Ignacego Witkiewicza z 1922
Data i miejsce urodzenia	13 maja 1898 Kibarty
Data i miejsce śmierci	20 sierpnia 1990 Toruń
profesor nauk historycznych
Specjalność: etnologia, muzeologia, tradycyjne rybołówstwo
Alma Mater	Uniwersytet Wileński
Doktorat	1939 Uniwersytet Wileński
Profesura	1955
Nauczyciel akademicki
Uczelnia	Uniwersytet Wileński Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Odznaczenia

Maria Znamierowska-Prüfferowa (ur. 13 maja 1898 w Kibartach, zm. 20 sierpnia 1990 w Toruniu) – polska etnograf, profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, twórca i wieloletni dyrektor Muzeum Etnograficznego w Toruniu, któremu po jej śmierci nadano jej imię. Działaczka Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego.

Była córką Stanisława, urzędnika komory celnej, i Leokadii z Andrzejewskich, guwernantki^[1]. Jej brat Jerzy był polskim filozofem i teologiem.

Ukończyła szkołę podstawową, następnie gimnazjum w Lipawie, zdając w 1915 maturę^[1]. W październiku tego samego roku wyjechała do Kijowa, gdzie przebywała blisko 3 lata. Związała się tam ze środowiskiem polskim^[2]. Uczestniczyła w wykładach Wyższych Kursów Żeńskich na Wydziale Filologicznym, a od 1917 roku w polskim Kolegium Uniwersyteckim^[1].

Zajęcie Kijowa przez bolszewików zmusiło Prüfferową do opuszczenia miasta^[1]. Późną jesienią 1918 roku wyjechała do Warszawy^[2]. Przez kolejny rok pracowała najpierw w szkole w Mokasie, a następnie w pruszkowskim Domu Sierot, prowadzonym przez Janusza Korczaka i Marię Falską^[1]. Pod koniec 1920 r. zamieszkała w Wilnie^[2] W 1921 r. rozpoczęła studia na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Stefana Batorego (USB)^[1]. Edukacja została przerwana z powodu gruźlicy, którą Prüfferowa leczyła w Zakopanem. Po ponad roku studiów na Wydziale Humanistycznym kontynuowała naukę na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym^[2]. Poznała tam swojego przyszłego męża prof. Jana Prüffera^[3], wykładowcę zatrudnionego na tym wydziale od 1922, który przybył z Krakowa. 4 lutego 1925 roku zawarli ślub^[2].

Maria Znamierowska-Prüfferowa jesienią 1926 roku podjęła studia na kierunku etnologia, powołanym 2 lata wcześniej staraniem prof. Cezarii Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutzowej. W kolejnym roku akademickim rozpoczęła pracę w Muzeum Etnograficznym USB pod kierunkiem inicjatorki studiów etnologicznych^[2]. Zatrudniona była tam do 1939 r^[4]. Działalność na rzecz etnografii i muzealnictwu pozostała z nią do końca życia^[2].

W 1930 roku wydana została jej monografia pt. Rybołówstwo jezior trockich^[3], po której nastąpiła kontynuacja badań w dziedzinie etnologii. Naukowymi opiekunami badaczki byli, najpierw prof. Ehrenkreutzowa, a po jej przejściu do katedry w Warszawie, Znamierowska-Prüfferowa naukowo wspierana była przez prof. Kazimierza Moszyńskiego, który w 1935 roku objął Zakład Etnologii^[2][5]. W 1932 roku uzyskała tytuł zawodowy magistra etnologii i etnografii^[3]. W roku 1936 została zatrudniona na stanowisko adiunkta w Zakładzie Etnologii USB^[6]. W 1939 roku obroniła doktorat^[4] na podstawie dysertacji pt. Ości rybackie. Próba klasyfikacji ości północno-wschodniej Polski^[3] napisanej pod kierunkiem prof. Moszyńskiego^[2].

Okres międzywojenny był dla młodej naukowczyni czasem podnoszenia kwalifikacji w profesji muzeologa podczas licznych wyjazdów zagranicznych^[2]. Odbyła podróż do Francji, Austrii, Jugosławii, na Węgry, do Czechosłowacji oraz do wszystkich krajów bałtyckich^[3]. Prowadziła wtenczas także badania terenowe, gromadziła zbiory i dokumentacji dla muzeum. Podjęła dodatkowo działalność dydaktyczną, prowadząc ćwiczenia etnograficzne w Szkole Nauk Politycznych przy Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej w Wilnie. Zaangażowała się na rzecz popularyzacji ochrony zabytków etnograficznych poprzez pogadanki w szkołach wiejskich, na uniwersytetach ludowych i w Polskim Radiu^[2][5]. Podczas swojej pracy muzeologicznej awansowała latami, dochodząc do stanowiska kustosza^[3].

Przez 3 pierwsze lata II wojny światowej miała możliwość wykonywania swojej pracy w muzeum^[2]. W 1942 roku została zwolniona przez Niemców. Zaczęła wówczas zarabiać, prowadząc prywatne lekcje. Rok później zaangażowała się w działalność na tajnych kompletach^[3]. Po opuszczeniu Wilna przez wojska hitlerowskie w lipcu 1944 powróciła do pracy muzealnej^[2].

Po zakończeniu wojny i odłączeniu Wilna od państwa polskiego Prüfferowa wraz z mężem i środowiskiem uniwersyteckim przeprowadziła się do Torunia^[3]. Mieszkała tam od 14 lipca 1945. W nowo powstającym Uniwersytecie Mikołaja Kopernika Znamierowska-Prüfferowa otrzymała etat na stanowisku adiunkta w Katedrze Etnologii. Podejmowała nieudane próby reaktywacji wileńskiej idei etnograficznej muzeum uniwersyteckiego^[2], nie zyskując aprobaty ówczesnych władz^[4]. Dokonała jednak zestawienia zbiorów w Dziale Etnograficznym Muzeum Miejskiego (od 1950 r. Muzeum Pomorskiego), gdzie została zorganizowana przez nią pierwsza wystawa w 1948 roku^[2].

W 1955 roku podniesiono ją do godności profesora nadzwyczajnego^[3]. Dysertacja habilitacyjna Rybackie narzędzia kolne w Polsce i w krajach sąsiednich opublikowana została w roku 1957, a w 1966 Oficyna Kościuszkowska w Stanach Zjednoczonych wydała wersję w języku angielskim^[7].

Bibliografia dorobku naukowego prof. Marii Znamierowskiej-Prüfferowej obejmuje ponad 130 pozycji. Prace dotyczą rybołówstwa, muzealnictwa^[4], folkloru, sztuki, budownictwa. Będąc już na emeryturze, podjęła się opracowania pozycji Tradycyjne rybołówstwo ludowe na tle zbiorów i badań Muzeum Etnograficznego w Toruniu. Była to jej ostatnia książka^[7].

Kierując Działem Etnograficznym Muzeum Miejskiego w Toruniu w latach 1946–1958^[8], od początku formułowała koncepcję utworzenia Muzeum Etnograficznego wraz ze skansenem jako samodzielnej placówki^[5][9]. Uzyskawszy zgodę władz na jego utworzenie (1953), doprowadziła do jego powstania w dniu 1 stycznia 1959 roku, w budynku dawnego Arsenału^[8].

W latach 1959–1972 pełniła funkcję dyrektora Muzeum Etnograficznego w Toruniu^[10]. W roku kończącym pracę kierowniczą przeszła na emeryturę^[11]. Inwentarz muzealny, jaki pozostawiła po sobie prof. M. Znamierowska-Prüfferowa składał się z blisko 14 tys. zbiorów etnograficznych pochodzących z obszaru północnej Polski, w tym obejmował najbogatszą w ówczesnym okresie kolekcję tradycyjnego rybołówstwa. Zawierał 3 wystawy stałe, dotyczące kultury materialnej i sztuki ludowej oraz zorganizowaną salę rybacką. Obejmował także zaprojektowany w całości skansen o charakterze kujawskim, w formie zagrody i spichlerza podworskiego. Dyrektorka wydała kilkanaście książek muzealnych w postaci przewodników i monografii^[5].

W styczniu 1947 roku powołano ją do Zarządu Głównego przekształcającego się Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego (PTL)^[2], który utworzono się na 22 Walnym Zgromadzeniu Towarzystwa Ludoznawczego w Lublinie (24-25 stycznia 1947 r.)^[12]. W marcu tego samego roku założyła oddział PTL w Toruniu, podejmując próbę zjednoczenia dwóch środowisk: etnograficznego i około etnograficznego. Objęła funkcję sekretarza oddziału, a następnie 1949 r. została wiceprezesem. W roku 1954 powołano ją na stanowisko prezesa^[2]. Toruńskim oddziałem Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego zarządzała do roku 1981. Do 1978 była dodatkowo członkiem Zarządu Głównego PTL, a latach 1967-1970 wiceprezesem^[5].

Pracę w muzeum łączyła z wyjazdami na konferencje krajowe, zagraniczne i uczestnictwem w prestiżowych gremiach takich m.in. jak Zespół Doradczy przy Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków, Sekcja Muzeów i Ochrony Dóbr Kultury przy Ministerstwie Kultury i Sztuki.

W 1978 roku za zasługi dla działalności PTL zostało nadane jej członkostwo honorowe PTL.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[7] (1978)^[11]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski
• Złoty Krzyż Zasługi (10 marca 1939)^[13]
• Medal Komisji Edukacji Narodowej^[7] (1984)^[11]
• Odznaka tytułu honorowego „Zasłużony dla Kultury Narodowej”^[7] (1988)
• Nagroda im. Oskara Kolberga (1976)^[14]

Od 15 grudnia 1999 roku Muzeum Etnograficzne w Toruniu nosi jej imię^[15][16]. Uroczysty akt nadania imienia miał miejsce z okazji 40-lecia działalności instytucji. Uroczystość uwieńczono wmurowaniem pamiątkowej tablicy^[6]. Jedną z ulic lewobrzeżnego Torunia nazwano imieniem Marii i Jana Prüfferów^[17].

• Biografia Marii Znamierowskiej-Prüfferowej na stronie Oddziału Toruńskiego Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego