Morfem

W tym artykule zajmiemy się tematem Morfem i zbadamy jego różne aspekty. Morfem to temat o ogromnym znaczeniu w dzisiejszym społeczeństwie, ponieważ wpływa na różne aspekty codziennego życia. W tym artykule przeanalizujemy jego pochodzenie, ewolucję w czasie i wpływ na różne obszary. Ponadto zbadamy różne perspektywy, które istnieją wokół Morfem, w celu zaoferowania kompletnej i wzbogacającej wizji na ten temat. Poprzez wielowymiarowe podejście staramy się zaoferować naszym czytelnikom szeroką i szczegółową wizję Morfem, aby zachęcić do refleksji i debaty na temat tak aktualnego dzisiaj tematu.

Morfem – najmniejsza grupa fonemów, która niesie ze sobą określone znaczenie i której nie można podzielić na mniejsze jednostki znaczeniowe. Jest elementarną jednostką morfologii, jednym z uniwersaliów językowych.

Morfemy mają często kilka postaci fonetycznych (wariantów) – tzw. allomorfów.

Klasyfikacja morfemów

Przy klasyfikacji morfemów bierze się zazwyczaj pod uwagę dwa kryteria: funkcję oraz łączliwość. Funkcje morfemów są dwojakie – funkcja semantyczna oznacza odniesienie do zjawisk pozajęzykowych, do świata rzeczywistego, funkcja syntaktyczna zaś polega na sygnalizowaniu relacji wewnątrztekstowych (np. w zdaniu Idę szerokim chodnikiem morfem im sygnalizuje syntaktyczną podrzędność względem rzeczownika). Drugie z kryteriów podziału – łączliwość – dzieli morfemy na występujące samodzielnie (np. tu, dziś, tam) oraz związane (kot-, pies-).

Można wyróżnić trzy odrębne typy morfemów:

  • morfemy leksykalne (rdzenne), samodzielne lub związane, obecne w każdym leksemie, o dominującej funkcji semantycznej, które odsyłają do świata pozajęzykowego, pełniąc funkcję referencjalną (np. kot-, pies-/ps-),
  • morfemy słowotwórcze, niesamodzielne, o dominującej funkcji semantycznej, współtworzące leksemy pochodne, do tej grupy zaliczamy prefiksy (np. za- w zanieść), interfiksy (np. -o- w parowóz) oraz sufiksy (np. -ek w kotek),
  • morfemy fleksyjne (gramatyczne), niesamodzielne, o dominującej funkcji syntaktycznej, tworzące konstrukcje regularne, sygnalizujące podrzędność syntaktyczną (np. -em w kotem sygnalizuje, że nastąpiła konotacja rzeczownika w narzędniku).

Istnieją też tzw. morfemy zerowe – nieprzedstawiające sobą żadnego dźwięku.

Przykład struktury morfemowej

Robotnicy idą do fabryki

  • morfem robot – oznaczający pracę;
  • morfem nic – allomorf morfemu nik oznaczającego wykonawcę czynności;
  • morfem y – mianownik liczby mnogiej rzeczowników rodzaju męskiego, wymusił on wybór formy nic zamiast nik;
  • morfem id – oznaczający poruszanie się;
  • morfem ą – trzecia osoba, liczba mnoga, czas teraźniejszy;
  • morfem do – kierunek ruchu;
  • morfem fabryk – fabryka;
  • morfem i – dopełniacz liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju żeńskiego.

Przykłady podziału wyrazów na morfemy

1. dom, domek, domeczek

dom – ø : dom – ek – ø : dom – ecz- ek – ø

(gdzie ø oznacza zero morfologiczne)
  • morfemy leksykalne: dom
  • morfemy słowotwórcze: -ek, -ecz
  • morfemy fleksyjne: ø
  • alternacja: k : č

2. głowa, główka

głow – a : głów – k – a

  • morfemy leksykalne: głow, głów
  • morfemy słowotwórcze: -k-
  • morfemy fleksyjne: -a
  • alternacja: o : ó

3. mózgu, móżdżek

mózg – u : móżdż – ek – ø

  • morfemy leksykalne: mózg, móżdż
  • morfemy słowotwórcze: -ek
  • morfemy fleksyjne: -u, ø
  • alternacja: g : dż

4. napisała

na – pis – a – ł – a

  • morfemy leksykalne: pis
  • morfemy słowotwórcze: na-
  • morfemy fleksyjne: -a
  • flektywy – przyrostek tematu czasu przeszłego: -a-
  • morfem czasu przeszłego: -ł-

Zobacz też

Bibliografia