Naranjo

Wygląd przypnij ukryj Ruiny miasta

Naranjo – prekolumbijskie stanowisko archeologiczne położone we wschodniej części departamentu Petén w Gwatemali, ok 50 km na wschód od miasta Tikál, między rzekami Mopan i Holmul.

Jest częścią Parku Narodowego Yaxha-Nakum-Naranjo.

Opis

Stanowisko zajmuje obszar 8 km² i jest drugim pod względem wielkości miastem Majów w Gwatemali. W centrum znajduje się 389 budynków i ponad 900 wokół niego. Ośrodek składa się z sześć kompleksów architektonicznych, dwóch boisk do gry w piłkę, piramid, pałaców, schodów hieroglificznych przy tzw. Strukturze B-18, oraz Grupy E (unikalnego kompleksu budynków cywilnych i obrzędowych, stanowiącego centralny element miasta).

Największym obiektem jest tzw. Struktura C-9, triadyczna piramida położona na szczycie wzgórza.

Historia

Historię miasta częściowo zrekonstruowano na podstawie inskrypcji oraz badań, które wykazały, że rozwijało się ono od ok. 500 roku p.n.e. do 950 roku n.e. a szczyt osiągnęło w późnym okresie klasycznym.

Najstarszym odnotowanym wydarzeniem jest ceremonia zakończenia k’atuna 9.2.0.0.0 w 475 roku n.e. (jednego z okresów w kalendarzu Majów), któremu przewodził niewymieniony z imienia władca wspomniana na Steli 41.

Dwóch innych władców wspomnianych na naczyniach ceramicznych to Naatz Chan Ahk, panujący ok. 400 roku, oraz rządzący sto lat później K’inich Tajal Chaak.

Inskrypcja z Ołtarza 1 wymienia też Pik Chan Ahkula, przypuszczalnie ojca Aj Wosaaj Chan K’inicha, który wstąpił na tron w 546 roku jako chłopiec. Stela 25 zawiera informacje, że jego intronizacja odbyła się pod auspicjami Tuun K’ab’ Hixa, króla Kaan. Oznacza to, że w tym czasie Naranjo znajdowało się prawdopodobnie pod jego dominacją. Tekst z Ołtarza 1 odnotowuje również, że Aj Wosaaj Chan K’inich był trzydziestym piątym władcą i miał wywodzić się od mitycznego boga-założyciela miasta. Podczas swoich rządów rozwijał infrastrukturę poprzez brukowanie dróg. Panował przez co najmniej sześćdziesiąt dziewięć lat, a ostatnią wzmiankę o nim zawiera Stela 25 z 615 roku, opisująca obchody jego wstąpienia na tron.

Po śmierci władcy Naranjo uwikłało się w serię wojen. Jego następca usiłował uniezależnić się od Kaan (Calakmul), co doprowadziło do tego, że jego sojusznik Caracol dwukrotnie najechał miasto w 626 roku. Jednak Calakmul nie podjął w związku z tym żadnych działań i zdołał je odzyskać kilka lat później w 631 roku.

W 682 roku do Naranjo przybyła Wak Chanil Ajaw, aby z rozkazu swojego ojca B’alaj Chan K’awiila (władcy Dos Pilas) ustanowić nową dynastię. W ten sposób miasto miało stać się częścią sojuszu Calakmul-Dos Pilas. Chociaż nigdy oficjalnie nie została władczynią, to najprawdopodobniej pełniła rolę regentki i sprawowała władzę w imieniu swojego syna K’ahk’ Tiliw Chan Chaaka, który objął tron w 693 roku w wieku pięciu lat. Pomiędzy 693 a 698 rokiem Naranjo przeprowadziło serię co najmniej ośmiu ataków, prawdopodobnie pod przywództwem Wak Chanil Ajaw, pokonując Tikál i Ucanal. W 706 roku dorosły już K’ahk’ Tiliw Chan Chaak rozpoczął kolejną serię walk, które doprowadziły do pokonania w 710 roku Yaxha. Wak Chanil Ajaw zmarła w 741 roku, a trzy lata później Tikal pokonało Naranjo. Jego władca Yax Mayuy Chan Chaak został wzięty do niewoli i prawdopodobnie złożony w ofierze podczas obchodów zwycięstwa w Tikal. Chociaż doprowadziło to do kolejnego kryzysu politycznego, to jeden z późniejszych władców Itzamnaaj K’awiil był w stanie prowadzić skuteczne kampanie przeciwko Yaxha.

Schyłek miasta rozpoczął się około 810 roku w wyniku długotrwałej suszy oraz niepokojów politycznych. Ostatnia udokumentowana data pochodzi z 849 roku. Prawdopodobnie niedługo potem miasto zostało opuszczone.

Grabieże i ochrona

Stanowisko zostało po raz pierwszy zmapowane i sfotografowane w 1905 roku przez niemiecko-austriackiego badacza Teoberto Malera. W 1908 roku odkopał schody hieroglificzne z tzw. Struktury B-18, których części znajdują się w Muzeum Brytyjskim w Londynie. W 1910 roku dalsze badania przeprowadzili Sylvanus G. Morley i Oliver Ricketson.

Ponieważ obszar nie był chroniony w latach 20. XX wieku wiele zabytków i rzeźb zostało skradzionych. Sytuacja pogorszyła się w latach 60. kiedy wiele dużych rzeźb zostało roztrzaskanych przez szabrowników, aby wywieźć je z kraju.

W latach 1972-1973 Departament Zabytków Przedhiszpańskich IDAEH zabrał z Naranjo 19 steli w celu ich ochrony przed szabrownikami.

Przez kilka lat od 1997 do 2001 roku teren znajdował się pod kontrolą rabusiów. W latach 2002-2004 rozpoczęto projekt oceny skali grabieży, w wyniku którego odkryto około 270 tuneli i rowów. Również w 2002 roku gwatemalskie Ministerstwo Kultury i Sportu zainicjowało projekt konserwatorski miasta, a w 2006 roku Naranjo zostało dodane do listy World Monuments Watch.

Władcy

Stela 6 upamiętniająca inaugurację K’ahk’ Ukalaw Chan Chaaka

Chronologia władców Naranjo:

Imię Data panowania
Tzik’in Bahlam ?
Naatz Chan Ahk ?
nieznany władca 475
K’inich Tajal Chaak ok. 500
Aj Wosal Chan K’inich 546-615
nieznany władca 626
K’uxaj 631
K’ahk’ Xiiw Chan Chaak 644-680
Wak Chanil Ajaw 682
K’ahk’ Tiliw Chan Chaak 693-728
Yax Mayuy Chan Chaak ?-744
K’ahk’ Yipiiy Chan Chaak 746-?
K’ahk’ Ukalaw Chan Chaak 755-780
Bat K’awiil ?
Itzamnaaj K’awiil 784-810
Waxaklajuun Ub’aah K’awiil 814-?


Przypisy

  1. ↑ a b Archaeological Research and Rescue Project at Naranjo: Emerging Documentation in Naranjo's, Palacio de la Realeza, Petén, Guatemala. famsi.org. . (ang.).
  2. ↑ a b c Naranjo. wmf.org. . (ang.).
  3. ↑ Astronomical aspects of Group E-type complexes and implications for understanding ancient Maya architecture and urban planning. ncbi.nlm.nih.gov. . (ang.).
  4. ↑ a b c d e The Cultural Triangle: Yaxhá-Nakum-Naranjo National Park (Guatemala). lacgeo.com. . (ang.).
  5. ↑ a b c d e f g Robert J. Sharer, Loa P. Traxler: The Ancient Maya, 6th Edition. Stanford University Press, 2006, s. 380-383. ISBN 978-0-8047-4817-9.
  6. ↑ a b The PARI Journal, Volume VII, No.4, Spring 2007. mesoweb.com.
  7. ↑ Los Gobernantes de Naranjo , www.mesoweb.com   (hiszp.).
  8. ↑ James D. Nations: The Maya Tropical Forest: People, Parks, and Ancient Cities. University of Texas Press, 2010, s. 37. ISBN 978-0-292-77877-1.