Pacyna (gmina)

Pacyna

gmina wiejska
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	gostyniński
TERC	1404032
Wójt	Tomasz Klimczak
Powierzchnia	90,85 km²
Populacja (30.06.2016) • liczba ludności	3 261[1]
• gęstość	45,9 os./km²
Nr kierunkowy	24
Tablice rejestracyjne	WGS
Adres urzędu: ul. Wyzwolenia 7 09-541 Pacyna
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw 18[2] Liczba miejscowości 26[3]
Położenie na mapie powiatu
52°17′59″N 19°42′45″E/52,299722 19,712500
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Biuletyn Informacji Publicznej

Pacyna – gmina wiejska w Polsce położona w województwie mazowieckim, w powiecie gostynińskim. W latach 1975–1998 gmina administracyjnie należała do województwa płockiego.

Siedziba gminy to Pacyna.

Według danych z 31 grudnia 2012 gminę zamieszkiwało 3795 osoby^[4]. Natomiast według danych z 31 grudnia 2017 roku^[5] gminę zamieszkiwało 3617 osób.

Gmina Pacyna przynależy do regionu o podstawowej funkcji rolniczej i w związku z tym w strukturze gospodarki dominuje gospodarka rolna reprezentowana przez rodzinne gospodarstwa indywidualne. Również działające na terenie gminy nieliczne zakłady pracy i przedsiębiorstwa ukierunkowane są najczęściej na obsługę lokalnego rynku^[6].

Według danych z roku 2002^[7] gmina Pacyna ma obszar 90,85 km², w tym:

• użytki rolne: 84%
• użytki leśne: 7%

Gmina stanowi 14,76% powierzchni powiatu.

Obszar gminy Pacyna pod względem fizyczno-geograficznym przynależy do makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej, mezoregionu Równiny Kutnowskiej. Charakterystyczną cechą tych obszarów jest łagodna rzeźba terenu powstała w wyniku środkowopolskiego zlodowacenia, kiedy panował klimat peryglacjalny. Występują tu elementy związane z działalnością akumulacyjną lodowców zwłaszcza ostatniego zlodowacenia bałtyckiego. Dominują jednostajne równiny oraz lekko faliste powierzchnie zdenudowanych wysoczyzn morenowych. Teren gminy położony jest na wysokości 88 – 115 m n.p.m. Szczególnie wyróżnia się silnie zdenudowana wysoczyzna morenowa obejmująca większą, płaską część obszaru gminy. Powierzchnia wysoczyzny jest wyniesiona od 90 do 115 m n.p.m. a spadki terenu nie przekraczają 5%. Urozmaiceniem monotonnej powierzchni wysoczyzny są dość liczne zagłębienia bezodpływowe i liczne formy dolinne. Największą z nich jest dolina rzeki Przysowy przebiegająca przez południową część obszaru gminy. Spadki na zboczach są bardzo łagodne i nie przekraczają 5%.^[8]

Ukształtowanie terenu i krajobraz stwarzają dogodne warunki dla rozwoju sieci osadniczej oraz sprzyjają gospodarce rolnej.

Na zróżnicowanie typów i gatunków gleb na obszarze gminy Pacyna największy wpływ mają stosunki wodne. Na wysoczyźnie występują gleby bielicowe i brunatne oraz czarne ziemie, których udział jest stosunkowo wysoki. Spotykane są one przeważnie na niżej położonych terenach w sąsiedztwie dolin rzecznych. W samych dolinach i obniżeniach terenu zalegają gleby torfowe, torfowo-murszowe i murszowe^[9].

Wskaźnik bonitacji gleb użytków rolnych wynosi w gminie Pacyna średnio 1,04. Najwyższy wskaźnik mają gleby miejscowości Radycza i Podczachy (1,18), najniższy w miejscowości Łuszczanówek (0,81).

Dane z 31 grudnia 2012^[4]:

• Piramida wieku mieszkańców gminy Pacyna w 2014 roku^[10].

Oś komunikacyjną gminy stanowi droga wojewódzka nr 583 relacji Sanniki – Żychlin. Ma ona największe znaczenie dla całego układu komunikacyjnego. Poprzez tę drogę pozostałe drogi włączone są do systemu komunikacyjnego kraju. Długość odcinka drogi wojewódzkiej na obszarze gminy wynosi 13,5 km.

Najstarsza pisana wzmianka o Pacynie pochodzi z 1430 r. i znajduje się w Archiwum Archidiecezjalnym w Poznaniu. Pacyna w XVI w. była miastem. Prawa miejskie uzyskała 6 marca 1509 r. W 1519 r. miasto zniszczył pożar. W wyniku II rozbioru Polski Pacyna w 1792 r. znalazła się pod panowaniem pruskim. Zgodnie z nowym podziałem administracyjnym była położona w prowincji Prus Południowych w departamencie warszawskim. W listopadzie 1806 r. na ziemie powiatu gostynińskiego wkroczyły wojska napoleońskie. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego i kolejnych zmianach administracyjnych prefektem powiatu gostynińskiego został Teodor Dembowski - właściciel dóbr Pacyna. Po klęsce Napoleona w 1813 r. ziemie, na których znajdowała się Pacyna, zostały zajęte przez Rosjan. Pacyna znalazła się w granicach utworzonego w 1815 r. Królestwa Polskiego. W 1825 r. miejscowość liczyła 341 mieszkańców, zaś w roku 1885 Pacynę zamieszkiwały 462 osoby. W 1873 roku dobra Pacyny składały się z folwarków: Model, Kamionka, Lękowiec oraz wsi Pacyna. Siedzibą dóbr była Pacyna. W skład majątku wchodziły m.in.: gorzelnia, dwa wiatraki, cukrownia oraz złoża torfowe. Miejscowość w tym czasie przynależała do powiatu gostynińskiego, Sądu w Sannikach oraz poczty w Gąbinie. W okresie między powstaniem listopadowym a styczniowym majątek Pacyna należał do przodujących w Królestwie - słynął z hodowli bydła i koni. W październiku 1861 r. namiestnik Królestwa Polskiego hrabia Karol Lambert wprowadził nowy podział administracyjny. Pacyna znalazła się w granicach powiatu gostynińskiego, w okręgu kaliskim, guberni warszawskiej. W czasie trwania powstania styczniowego nie doszło do walk na terenie samej Pacyny. Źródła informują o walce pod wsią Słup 3 sierpnia 1863 r. Zginęło tam wówczas 17 powstańców, 9 wzięto do niewoli, a następnie powieszono we wsi Model. Druga potyczka miała miejsce we wsi Słomków. Podejrzani o sprzyjanie sprawie narodowej dziedzice byli poddawani przez władze cesarskie represjom, a ich majątki były palone. Z rozkazu władz rosyjskich spalono folwarki Słup i Malina położone w gminie Pacyna.

17 września 1939 r. do Pacyny wkroczyły wojska niemieckie. Część mieszkańców Pacyny wysiedlono z ich domów, a ich gospodarstwa przejęli osadnicy niemieccy. 20 listopada 1939 r. Pacyna została włączona do Rzeszy. 18 stycznia 1945 r. na teren gminy wkroczyły wojska Armii Czerwonej, które wyzwoliły mieszkańców Pacyny.

Na obszarze gminy Pacyna znajduje się kilka interesujących obiektów i zabytków kultury materialnej. Składają się na nie obiekty sakralne i zespoły pałacowe z parkami podworskimi. Do rejestru zabytków wpisano następujące obiekty:

• Zespół dworski wraz z zespołem parkowym w Czarnowie. Dwór murowany z 1822 r. Park z I połowy XIX w.
• Gotycko-renesansowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Stanisława w Luszynie (1595 r.), wielokrotnie restaurowany.
• Klasycystyczny zespół pałacowy w Luszynie, w którego skład wchodzi: Murowany pałac z końca XVIII w., rozbudowany w I połowie XIX wieku, remontowany w 1909 r. i latach 70 XX w. Kordegarda murowana z II połowy XIX w. Murowana brama wjazdowa z połowy XIX w. Park z początku XIX w. przekomponowany ok. 1909 r.
• Ruiny zespołu dworskiego w Modelu. Dwór murowany z 1825 r., gruntownie remontowany w 1975 r. zniszczony w pożarze w 1989 r. Zabytkowy park dworski z I połowy XIX w. o powierzchni 4,5 ha.
• Neorenesansowy zespół pałacowy w Skrzeszewach. Pałac murowany z XIX w. Brama w ogrodzeniu murowana z II połowy XIX w. Zabytkowy park dworski z połowy XIX w. o powierzchni 2,6 ha.

Na terenie gminy leży obszar specjalnej ochrony ptaków IBA, Obszar Chronionego Krajobrazu, Natura 2000 - Dolina Słudwi i Przysowy.

Anatolin, Janówek, Luszyn, Łuszczanówek, Pacyna, Podatkówek, Podczachy, Przylaski, Radycza, Rakowiec, Raków, Remki, Robertów, Rybie, Sejkowice, Skrzeszewy, Słomków, Wola Pacyńska^[2]

Gąbin, Kiernozia, Oporów, Sanniki, Szczawin Kościelny, Żychlin

• B. Jagodzińska, M. Komar, M. Pietrzak Kronika Pacyny
• Pacyna (1), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 811 .