Obecnie Parafilia stał się tematem zainteresowania wielu ludzi na całym świecie. Od wpływu na społeczeństwo po implikacje dla nauki i technologii, Parafilia przyciągnął uwagę naukowców, badaczy i specjalistów z różnych dziedzin. Kontynuując eksplorację wymiarów Parafilia, napotykamy nieskończone możliwości i wyzwania, które zapraszają nas do refleksji nad jego znaczeniem w naszym codziennym życiu. W tym artykule przyjrzymy się bliżej Parafilia i jego wpływowi na nasze codzienne życie, a także możliwościom, jakie oferuje na przyszłość.
Klasyfikacje | |
ICD-10 |
---|
Parafilia (gr. παρά para – obok, ponadto, oprócz i φιλία philia – miłość), zaburzenie preferencji seksualnych (dawniej: „dewiacja seksualna”, „zboczenie seksualne”, „perwersja seksualna”) – rodzaj zaburzenia na tle seksualnym, w którym wystąpienie podniecenia seksualnego i pełnej satysfakcji seksualnej uzależnione jest od pojawienia się specyficznych obiektów (w tym osób), rytuałów czy sytuacji, niebędących częścią normatywnej stymulacji; długotrwałe, nawracające, silne, seksualnie podniecające fantazje, seksualne pobudki lub zachowania, które obejmują niezwykłe obiekty, działania lub sytuacje (obiekty nieosobowe, cierpienie lub poniżenie, dzieci, niewyrażające zgody osoby) i powodują klinicznie znaczącą przykrość lub pogorszenie w społecznej, zarobkowej lub innej ważnej dziedzinie funkcjonowania. W definicjach niektórych parafilii przed słowem „powodują” dodane jest sformułowanie: „osoba działa zgodnie z tymi pobudkami lub” dla umożliwienia w tych przypadkach rozpoznania schorzenia nawet w sytuacji braku przykrości lub pogorszenia funkcjonowania.
Termin „parafilia” użyty został po raz pierwszy przez Wilhelma Stekela w latach 20, XX wieku. Upowszechniał ten termin od lat 60. John Money, opisując parafilię jako „seksualno-erotyczne udekorowanie (embellishment) lub alternatywę dla oficjalnej, ideologicznej normy”.
Termin „parafilia” pojawił się po raz pierwszy w III wydaniu DSM, z 1980. W IV wydaniu, wersja przejrzana (DSM-IV-TR), z 2000 r., ogólna definicja parafilii obejmuje dwa kryteria:
Obiekty nieosobowe przeznaczone specjalnie do celów seksualnych (np. wibrator) nie wchodzą w zakres kryterium A.
Kryterium A pozostawało w zasadzie niezmienione od DSM-III (1980), przez DSM-III-TR (1987) i DSM-IV (1994).
Kryterium B w DSM-III-TR brzmiało: „osoba działa zgodnie z tymi pobudkami lub odczuwa znaczącą przykrość (is markedly distressed) z ich powodu”, co wykluczało rozpoznanie parafilii u osób mających opisane w kryterium A fantazje i pobudki, lecz niedziałających zgodnie z nimi i nieodczuwających przykrości, choć można ją było rozpoznać u osób, co prawda nieodczuwających przykrości, lecz działających. W DSM-IV, pragnąc ujednolicić sformułowanie kryterium dla wszystkich schorzeń (w medycynie przeważnie nie rozpoznaje się schorzenia pod nieobecność cierpienia) i rozbudować je o kwestie społeczne, wprowadzono obecne sformułowanie. Rozszerzyło to zakres osób, u których nie sposób było rozpoznać parafilii, o te, które działają nieodczuwając przykrości dlatego wykluczyło to rozpoznanie u wszystkich osób bez przykrości (parafilia egosyntoniczna) i bez pogorszenia funkcjonowania, ograniczając je do parafilii egodystonicznej. Pragnąc umożliwić rozpoznanie schorzenia psychicznego we wszystkich przypadkach nienormatywnej seksualności związanej z „nieuniknionym krzywdzeniem ofiar”, w DSM-IV-TR przywrócono poprzednie sformułowanie dla pedofilii, voyeuryzmu, ekshibicjonizmu i frotteuryzmu. „Ponieważ niektóre przypadki seksualnego sadyzmu mogą nie obejmować krzywdzenia niegodzących się na to ofiar (np. upokarzanie godzącego się na to partnera), sformułowanie kryterium dla seksualnego sadyzmu jest połączeniem sformułowań z DSM-III-R i DSM-IV (tj. „osoba działa zgodnie z tymi pobudkami z niegodzącą się na to osobą lub te pobudki, seksualne fantazje lub zachowania powodują znaczącą przykrość lub interpersonalną trudność”)”.
Niektóre parafilie mogą występować łącznie z seksualnością normatywną.
Klinicznie rozróżnia się parafilię opcjonalną (optional), preferencyjną (preferred) i wyłączną (exclusive), chociaż terminologia ta nie jest ściśle zdefiniowana. Parafilia „opcjonalna” jest alternatywną drogą do seksualnej satysfakcji, stosowaną okazjonalnie. W parafilii „preferencyjnej”, osoba przedkłada zachowania parafilne nad normatywne, ale przejawia też te drugie. W parafilii „wyłącznej”, osoba nie może osiągnąć podniecenia seksualnego bez zachowania parafilnego.
Pogląd, że parafilie są schorzeniami, nie jest jedynym funkcjonującym w dyskusji społecznej i naukowej. Charles Moser i Peggy J. Kleinplatz uważają, że te rozpoznania powinny być usunięte z DSM. Ugrupowania poszukujące większego zrozumienia i akceptacji seksualnej różnorodności lobbują za zmianami prawnego i medycznego statusu niezwykłych seksualnych zainteresowań i zachowań. Psychiatra Glen Gabbard twierdzi, że pomimo starań Stekela i Moneya, „termin parafilia pozostaje pejoratywny w większości wypadków”.
Obecnie trwa dyskusja wśród specjalistów i w mediach nad naukowymi i politycznymi aspektami pozostawienia parafilii w DSM-V, bądź ich z niej usunięcia. Istnieją podstawy empiryczne oraz teoretyczne dla nowowprowadzonego rozróżnienia między parafiliami i zaburzeniami parafilicznymi, jednakże zaznacza się wyraźnie brak danych naukowych o charakterystykach psychologicznych osób przejawiających parafilie niepatologiczne.
Każdy człowiek, w ramach różnic indywidualnych, posiada odmienne preferencje seksualne. Posiadania niezwykłych, rzadkich preferencji seksualnych nie należy traktować jako patologii – o stanie patologicznej parafilii mówimy dopiero wtedy, gdy preferencje uniemożliwiają utrzymanie afektywno-emocjonalnego związku z drugą osobą.
Pojęcie parafilii (przest. „dewiacji seksualnej”) obejmuje zarówno odchylenia seksualne patologiczne (odchylenia od normy medycznej), jak i odchylenia seksualne niepatologiczne (odchylenia od norm społecznych obowiązujących w danym społeczeństwie w odniesieniu do seksualności). Norma społeczna jest zwykle o wiele węższa niż norma medyczna. Poza nią, oprócz zachowań seksualnych zaburzających zdrowie i rozwój człowieka i powodujących subiektywne cierpienie (patologia w sensie medycznym), znajduje się wiele zachowań seksualnych niepatologicznych, lecz niepożądanych z punktu widzenia norm moralnych oraz systemu wartości obowiązujących w danym społeczeństwie. Pojęcie odchylenia seksualnego niepatologicznego jest więc względne i odnosi się tylko do określonego społeczeństwa. Granica zaś między takim odchyleniem a normą jest płynna i nieostra.
Relacja między parafilią a chorobą, w znaczeniu medycznym:
Istnieją cztery zasadnicze możliwości reakcji osobowości na parafilię.
Przypisywanie osobom o odczuciach czy zachowaniach parafilnych określonych cech osobowości, sugerujące, że ich osobowość jest wyczerpująco zobrazowana przez zdiagnozowanie określonych parafilnych skłonności, jest niedopuszczalnym uogólnieniem i stygmatyzacją, opartymi na stereotypach.
Odchylenia seksualne patologiczne można podzielić na dwie grupy: wykazujące przebieg progresywny (przest. „zboczenia seksualne”, „perwersje seksualne”) i wykazujące charakter impulsywny zachowań seksualnych.
Przebieg progresywny może pojawić się przy braku integracji parafilii z osobowością, jako rezultat intensywnej, lecz nieskutecznej obrony osobowości przed parafilią. Parafilna seksualność pozostaje niezintegrowana, nie poddaje się regulacji, lecz rozszerza się i rozrasta jako potrzeba, tak, że człowiek pozostaje pod wpływem przymusu jej zaspokajania poprzez zachowania parafilne. Impulsywne, parafilne zachowania seksualne mogą pojawić się przy braku integracji parafilii z osobowością, z pozornie skutecznym stłumieniem (wyparciem) parafilii przez osobowość.
W niektórych przypadkach parafilie mają charakter kompulsywny: realizowanie popędu seksualnego może odbywać się nawet dziesięć razy dziennie.
Najczęściej parafilie dzieli się na: odchylenia seksualne w zakresie obiektu (np. pedofilia, gerontofilia, zoofilia, fetyszyzm, fetyszyzm transwestycyjny), odchylenia seksualne w zakresie sposobu realizacji (np. sadyzm seksualny, masochizm seksualny, ekshibicjonizm, podglądactwo) oraz na odchylenia nietypowe.
Na podstawie definicji parafilii z DSM-IV, parafilie dzieli się na trzy kategorie:
W klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego DSM-IV wyróżniono osiem parafilii specyficznych:
Kod | Nazwa | Warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest: |
---|---|---|
302.4 | ekshibicjonizm | pokazywanie swoich narządów płciowych zaskoczonym (nieprzewidującym tego) obcym osobom. |
302.81 | fetyszyzm | użycie nieosobowych (najczęściej nieożywionych) obiektów (z obecnością lub bez partnera osobowego). |
302.89 | frotteuryzm | dotykanie lub ocieranie się (niekiedy narządami płciowymi) o niewyrażające na to zgody osoby. |
302.2 | pedofilia | czynność seksualna z udziałem dziecka lub dzieci, które nie weszły w okres pokwitania (zwykle w wieku 13 lat lub młodszych). |
302.83 | masochizm seksualny | bycie (rzeczywiste, niesymulowane) upokarzanym, bitym, wiązanym lub doznawanie cierpienia w inny sposób. |
302.84 | sadyzm seksualny | rzeczywiste (niesymulowane), fizyczne (ból) lub psychiczne cierpienie (w tym upokorzenie) innej osoby (ofiary). |
302.3 | fetyszyzm transwestycyjny | u osoby heteroseksualnej, ubieranie się w odzież właściwą osobie płci przeciwnej, zwykle bez realnego partnera, ale z wyobrażaniem sobie, że jest się też tym partnerem. |
302.82 | podglądactwo | obserwowanie niewiedzącej o tym, niepodejrzewającej tego i niezgadzającej się na to osoby, która jest naga, zdejmuje ubranie lub jest w trakcie czynności seksualnej. |
302.9 | parafilia niespecyficzna | inne |
W 10 wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-10), stosowanej przez Światową Organizację Zdrowia, parafilie oznaczone są kodami o początku F65:
Kod | Nazwa | Warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest: |
---|---|---|
F65.0 | fetyszyzm | użycie nieosobowych (najczęściej nieożywionych) obiektów (z obecnością lub bez partnera osobowego). |
F65.1 | transwestytyzm fetyszystyczny | u osoby heteroseksualnej, ubieranie się w odzież właściwą osobie płci przeciwnej, zwykle bez realnego partnera, ale z wyobrażaniem sobie, że jest się też tym partnerem. |
F65.2 | ekshibicjonizm | pokazywanie swoich narządów płciowych zaskoczonym (nieprzewidującym tego) obcym osobom. |
F65.3 | podglądactwo | obserwowanie niewiedzącej o tym, niepodejrzewającej tego i niezgadzającej się na to osoby, która jest naga, zdejmuje ubranie lub jest w trakcie czynności seksualnej. |
F65.4 | pedofilia | czynność seksualna z udziałem dziecka lub dzieci, które nie weszły w okres pokwitania (zwykle w wieku 13 lat lub młodszych). |
F65.5 | sadomasochizm | bycie (rzeczywiste, niesymulowane) upokarzanym, bitym, wiązanym lub doznawanie cierpienia w inny sposób, rzeczywiste (niesymulowane), fizyczne (ból) lub psychiczne cierpienie (w tym upokorzenie) innej osoby (ofiary), obecność cierpienia i przemocy podczas aktów seksualnych. |
F65.6 | złożona parafilia | różne obiekty lub czynności |
F65.8 | inne parafilie | inne |
F65.9 | parafilia nieokreślona | nieokreślone elementy |
Istnieje także wiele rzadkich typów parafilii „niespecyficznych”, które nie zostały wymienione w klasyfikacjach, lecz obecne są w literaturze:
Nazwa | Warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest: |
---|---|
skatologia telefoniczna | prowadzenie obscenicznych rozmów przez telefon; |
nekrofilia | kontakt ze zwłokami; |
autogynofilia | wyobrażanie sobie, że jest się kobietą; |
asfiksja autoerotyczna | ograniczanie sobie dostępu tlenu (duszenie się); |
efebofilia | kontakt z osobami w późnym wieku dojrzewania; |
hebefilia | kontakt z osobami w wieku dojrzewania; |
partenofilia | kontakt wyłącznie z osobami, które nie przeszły jeszcze inicjacji seksualnej; |
gerontofilia | kontakt z osobami w zaawansowanym wieku; |
zoofilia | kontakt ze zwierzętami; |
abasiofilia | kontakt z osobami z dysfunkcjami narządów ruchu; |
urofilia | oddawanie moczu; |
Lista ta nie wyczerpuje wszystkich istniejących rodzajów parafilii; pewne źródło wymienia ich aż 547.
Wiele osób dotkniętych parafiliami jest w stanie wskazać genezę swoich preferencji, wynikają one bowiem często z kojarzenia danego bodźca z satysfakcją seksualną (zob. warunkowanie). Zdaniem niektórych badaczy, tego typu wyjaśnienia mogą być jedynie racjonalizacją, która zakrywa faktyczne, nieświadome źródło parafilii. Rzeczywista przyczyna zróżnicowania preferencji leży głębiej i pozostaje w dużym stopniu nieznana.
Według Freuda, teorie fiksacji, związania się energii popędu z obiektem (kateksji) i wyboru obiektu seksualnego stanowią próbę opisania i wyjaśnienia tego, w jaki sposób, wraz z postępem rozwoju niektórych jednostek, specyficzne obiekty obsadzane są w roli tego, na czym skupiają się zainteresowania erotyczne jednostki. Obsadzenie odnosi się do obdarzenia neutralnego przedmiotu pozytywną lub negatywną energią psychiczną (do opisu kateksji Freud używał słowa: niem. Besetzt ‘owładnięty’). W przypadku „kateksji pozytywnej” libido lub popęd seksualny wiążą się z obiektem, przez co zaczyna on być darzony miłością. W przypadku „kateksji negatywnej” obiekt staje się źródłem lęku lub celem agresji. Parafilie obsadzone mają 3 właściwości:
Informacje, które są w posiadaniu uczonych[jakich?] pokazują, że zdecydowana większość parafilii dotyczy mężczyzn. Badacze wyjaśniają ten fakt koncentracją mężczyzn na wizualnych bodźcach seksualnych. Jeżeli mężczyzn łatwiej stymulują fizyczne bodźce, to zdaniem uczonych[jakich?], łatwiej będą zachodzić procesy kojarzenia bodźców seksualnych z neutralnymi. Zgodnie z mechanizmami warunkowania, neutralne bodźce zaczną w ten sposób wywoływać podniecenie seksualne. U kobiet procesy te zachodziłyby mniej sprawnie, ponieważ w ich przypadku bardzo istotnym czynnikiem wyzwalającym stymulację seksualną jest kontekst emocjonalny, niezależny od bodźców czysto fizycznych – wizualnych.
Powyższa koncepcja wyjaśnia też fakt, że wiele osób dotkniętych parafilią wykazuje kilka typów parafilii naraz. W ich przypadku kojarzenie bodźców neutralnych z seksualnymi zachodziło bardzo szybko na różnych płaszczyznach.[twórczość własna?]
Osoby cierpiące na parafilie mogą nie odczuwać potrzeby zmiany swoich preferencji. Chęć zmiany pojawia się najczęściej, gdy parafilia staje się uciążliwa lub niszczy związek z drugą osobą. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy partnerzy tych osób uświadamiają sobie, że pełnią w związku rolę rekwizytu niezbędnego lub ułatwiającego realizację potrzeb seksualnych. Jednocześnie osoby dotknięte parafilią często mają poczucie winy z powodu swoich preferencji, które uważają za niemoralne czy wręcz obrzydliwe. Wielu z nich popada w depresję.
Wiele osób dotkniętych parafiliami nie uważa swego stanu za patologiczny i nie odczuwa potrzeby zmiany swoich preferencji. Najczęściej są one do tego zmuszane przez władze, dopiero gdy trafią do więzienia w związku z przestępstwami na tle seksualnym. To sprawia, że parafilie nie są zaburzeniami w pełni zbadanymi i nie posiadamy o nich tak dużej wiedzy, jak o innych typach problemów zdrowotnych.
Celem terapii jest uwolnienie człowieka od cierpienia, co nie pokrywa się z koniecznością uwolnienia go od skłonności parafilnych. Sposób postępowania zależy od przyczyny cierpienia:
Istotnym elementem w redukowaniu niekorzystnych zachowań seksualnych są techniki stosowane w terapii awersyjnej. Wykorzystuje się w niej mechanizmy warunkowania, polegające na kojarzeniu ze sobą odpowiednich bodźców. W trakcie terapii prosi się pacjenta, by wyobraził sobie sytuację, która wywołuje u niego podniecenie seksualne. Następnie pacjent ma za zadanie wyobrazić sobie sytuacje przykre, wywołujące reakcję awersyjną. Jednocześnie, celem dostarczenia dodatkowych nieprzyjemnych bodźców, w powietrzu zaczyna unosić się przykry zapach uwalniany przez specjalne urządzenie. Wykorzystując w ten sposób mechanizmy warunkowania, wytwarza się u pacjentów niechęć do niekorzystnych zachowań. Jednocześnie terapia awersyjna uzupełniana jest przez terapię poznawczą i trening umiejętności społecznych.
kod ICD10 | nazwa choroby |
---|---|
ICD-10: F65 | Zaburzenia preferencji seksualnych |
ICD-10: F65.0 | fetyszyzm |
ICD-10: F65.1 | transwestytyzm fetyszystyczny |
ICD-10: F65.2 | ekshibicjonizm |
ICD-10: F65.3 | oglądactwo |
ICD-10: F65.4 | pedofilia |
ICD-10: F65.5 | sadomasochizm |
ICD-10: F65.6 | złożone zaburzenia preferencji seksualnej |
ICD-10: F65.8 | inne zaburzenia preferencji seksualnej (zoofilia, frotteryzm, nekrofilia) |
ICD-10: F65.9 | zaburzenia preferencji seksualnych, nieokreślone |
kod DSM-IV | nazwa choroby |
---|---|
302.4 | ekshibicjonizm |
302.81 | fetyszyzm |
302.89 | frotteryzm |
302.2 | pedofilia |
302.83 | masochizm seksualny |
302.84 | sadyzm seksualny |
302.3 | fetyszyzm transwestycyjny |
302.82 | voyeuryzm |
302.9 | parafilia niewyspecyfikowana gdzie indziej |