Pedał
Wygląd przypnij ukryj
 |
Ten artykuł od 2013-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji.Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu. |
Pedał (łac. pedalis – noga) – część mechanizmu dźwigniowego wprawiana w ruch za pomocą nacisku nogą.
Instrumenty muzyczne
Pedał organowy
Pedały harfy
Stopa - mechanizm uderzający bębna basowego
Pedał wykorzystywany jest w wielu instrumentach muzycznych.
Organy Klawiatura dla nóg, zwykle budowana w oparciu o wzór klawiatury ręcznej (tzw. manuału) (analogiczny układ klawiszów „białych” i „czarnych”, lecz o wiele szersza menzura, gdyż gra odbywa się za pomocą czubka lub pięty); wcześniej w niektórych krajach (Włochy, Hiszpania i inne) miała formę odmienną, występując w postaci np. zwykłych okrągłych przycisków, układem nie przypominających klawiszów manuału. Partia pedału notowana jest zwykle na osobnej (trzeciej), dolnej pięciolinii (pierwszy znany na świecie przykład takiej notacji, autorstwa Adama z Wągrowca, pochodzi z ok. 1618 r.); może natomiast znajdować się na drugiej pięciolinii (w układzie z dwóch pięciolinii), przeznaczonej dla lewej ręki i posiadać wówczas oznaczenie Pedale (wł.), Pedal (niem., ang.), Pédale (fr.) lub ogólnie przyjęte Ped. Pedał w organach zwykle służy do prowadzenia dolnego, basowego głosu, gdyż klawiatura pedałowa obsadzona jest kilkoma lub kilkunastoma registrami (głosami) niskobrzmiącymi; nierzadkie są natomiast przypadki użycia pedału (a dokładniej wysokich głosów pedałowych) dla prowadzenia melodii w akustycznym dyszkancie lub do wykonania tzw. cantus firmus, przy akompaniamencie rąk, grających na manuale (manuałach). We współczesnych organach liczba klawiszów pedału wynosi 30-32; w poprzednich epokach była zwykle mniejsza i mogła nawet nie przewyższać ośmiu. Pianino, fortepian Dwie lub trzy dźwignie pozwalające przede wszystkim na:- zwiększenie wolumenu poprzez zaprzestanie tłumienia wszystkich strun (prawy pedał, pedał forte, rzadziej: pedał sustain)
- wyciszenie poprzez przesunięcie całego mechanizmu względem strun nieco w prawo lub przybliżenie młoteczków do strun (lewy pedał, pedał piano, wł. una corda)
- znaczne wytłumienie dźwięku poprzez umieszczenie między młoteczkami a strunami filcu (środkowy pedał pianina)
- zaprzestanie tłumienia jedynie aktualnie naciśniętych klawiszy (środkowy pedał fortepianu, pedał sostenuto).
Pojazdy
Samochód
Pedały w samochodzie: od lewej sprzęgła, hamulca i gazu
W samochodzie występują trzy pedały (od lewej):
- pedał sprzęgła, którego wciśnięcie rozłącza sprzęgło, czyli połączenie między silnikiem i skrzynią biegów (samochody z automatyczną skrzynią biegów nie posiadają pedału sprzęgła)
- pedał hamulca, którego wciśnięcie powoduje dociśnięcie szczęk hamulcowych do bębna lub klocków do tarczy
- pedał przyspieszenia (pot. pedał gazu), którego wciśnięcie powoduje otwarcie przepustnicy
Zdarzają się również inne pedały, np. w wielu samochodach produkowanych na rynek amerykański, a także w niektórych modelach Mercedesa hamulec awaryjny (zw. ręcznym lub postojowym) jest uruchamiany pedałem. W produkowanym w latach 1908–1928 samochodzie Ford T pedały służyły do zmiany biegów.
Inne pojazdy
Pedał rowerowy
W motocyklach pedały służą typowo do uruchamiania hamulca (prawy) i zmiany biegów (lewy).
Pedał rowerowy (zwany też platformą) to część układu napędowego roweru, która służy przenoszeniu energii z nóg rowerzysty, poprzez korby, do układu napędowego.
Wiele kajaków ma dwa pedały, ułatwiające manewrowanie. Naciśnięcie przez kajakarza prawego pedału powoduje wychylenie steru w prawo, a lewego – w lewo. Pozwala to na zmianę kierunku niezaburzającą rytmu wiosłowania.
Przypisy
- ↑ LilianaL. Zganiacz-Mazur LilianaL., Słowniczek muzyczny, Warszawa: Wydawnictwo Muzyczne Contra, 2004, ISBN 83-7215-333-7, OCLC 69293488 . Brak numerów stron w książce
- ↑ l, Jak działają pedały ekspresji w naszych pianinach? - uptone.pl , 15 października 2018 (pol.).