Stroje ludowe w Polsce

Wygląd przypnij ukryj

Polskie stroje ludowe – określenie stosowane na ubiory codzienne i odświętne używane przez większość polskich grup etnograficznych. Okres największego rozwoju strojów ludowych przypada na 2. połowę XIX i początek XX wieku, kiedy uwłaszczenie chłopów, rozwój gospodarki towarowej oraz przemysłu, spowodowały wzrost zamożności chłopów. W okresie międzywojennym strój ludowy zaczął być traktowany jako odzież odświętna, noszona na wielkie okazje, a nie jako ubiór codziennego użytku. Wygląd stroju uzależniony był od regionu Polski, gdzie powstawał, warunków klimatycznych, typu gospodarki, stosunków społeczno-gospodarczych oraz historii miejsca, w którym powstawał. Pomysły na stroje często czerpano ze strojów szlacheckich i mieszczańskich, mundurów wojskowych. Wpływ miała również moda europejska okresu baroku i renesansu. Zdobienie stroju zależało od zamożności grup etnograficznych i indywidualnie właściciela. Stroje ludowe w Polsce należy odróżnić od polskiego stroju narodowego, który wywodzi się od ubioru szlacheckiego (sarmackiego lub kontuszowego) używanego w całej Rzeczypospolitej w XVIII wieku i w okresie zaborów stał się strojem polskim o charakterze ogólnonarodowym.

Terminologia

W badaniach etnograficznych stosuje się podstawowe rozróżnienie na odzież ludową (traktowaną jako ubiór codzienny, nie zawsze posiadający cechy regionalne, składający się z podstawowych części odzienia wraz z dodatkami) oraz strój ludowy (na określenie ubioru odświętnego, uroczystego, reprezentacyjnego, w tym obrzędowego). Odzież ludowa pełniła funkcje: praktyczne, estetyczne, magiczne, określała wiek i pozycję społeczną (w społeczności i rodzinie) oraz zawód, reprezentacyjne, świąteczne i obrzędowe. W społecznościach tradycyjnych odzież ludowa (codzienna) i odświętna wskazywała na przynależność społeczną (np. do konkretnej parafii), pozwalała określić stopień zamożności użytkowników, upodobania estetyczne oraz różnice regionalne.

Badania nad strojami ludowymi w Polsce

Zainteresowanie polskimi strojami ludowymi zaczęło się pod koniec XVIII wieku, podobnie jak w pozostałych krajach europejskich i rozwinęło się w XIX wieku. Pierwsze opracowania były autorstwa Łukasza Gołębiowskiego (Ubiory w Polsce od najdawniejszych czasów aż do chwil obecnych, Kraków 1831), Bogumiła Hoffa (Lud cieszyński, jego właściwości i siedziby. Obraz etnograficzny, Warszawa 1988), Jędrzeja Kitowicza (Opis obyczajów za panowania Augusta III, Poznań 1840-41), Oskara Kolberga (Lud. Jego zwyczaje, sposób życia, mowa, podania, przysłowia, obrzędy, gusła, zabawy, pieśni, muzyka i tańce, 1857-1890), Walerego Eljasza Radzikowskiego (Ubiory w Polsce i u sąsiadów od IX-XV w., Kraków 1879-1899), Leona Zienkowicza (Stroje narodu polskiego z wiernym opisem jego obyczajów zwyczajów i sposobu bycia, Paryż 1841).

Logo serii wydawniczej Atlas Polskich Strojów Ludowych

Od 1949 roku Polskie Towarzystwo Ludoznawcze wydaje opracowania strojów ludowych w zeszytach o charakterze monografii regionalnych pod tytułem Atlas Polskich Strojów Ludowych.

Klasyfikacja strojów ludowych wg typu

Klasyfikacja zaproponowana przez Ewę Fryś-Pietraszkową uwzględnia materiał, z którego został wykonany strój, typ kroju oraz sposób jego zdobienia:

  1. Ubiory wykonane z naturalnych, niebarwionych surowców (wybielone płótno, tkaniny lniano-wełniane, folowane sukno) o archaicznym kroju. Do tej grupy zalicza się stroje ze wschodnich regionów Polski (strój biłgorajsko-tarnogrodzki) i południowych (strój górali beskidzkich);
  2. Ubiory wykonane z tkanin samodziałowych w kolorowe pasy, prążki lub kratkę. Rozpowszechnione na terenie Polski środkowej, od Podhala do Wielkopolski (m.in. strój radomski, strój łowicki, strój kurpiowski, strój sieradzki, strój opoczyński, strój łęczycki);
  3. Ubiory szyte z tkanin manufakturowych lub importowanych i fabrycznych, o nieludowych formach krojów inspirowanych strojami szlacheckimi i mieszczańskimi. Występowały na terenie Polski północno-zachodniej, na terenie Pomorza, Wielkopolski i Kujaw, Dolnego Śląska i Śląska (m.in. strój kujawski, strój kaszubski, strój kociewski, strój bamberski, strój krakowski, strój cieszyński, strój żywiecki).

Klasyfikacja strojów ludowych według układu regionalnego

Najczęściej stosowana klasyfikacja jest monograficzny układ regionalny, w którym do każdego regionu etnograficznego przypisane są konkretne typu strojów. Podstawą klasyfikacji jest wyodrębnienie pięciu regionów historycznych: Pomorze, Wielkopolska i Kujawy, Śląsk, Mazowsze, Sieradzkie i Łęczyckie, Małopolska.

Stroje pomorskie

Góralka, Zakopane (1938), fotografia barwna Chłopi podczas żniw w Libiążu (1938), fotografia barwna Górale, Szczawnica (1939), fotografia barwna Bamberka w stroju odświętnym

Stroje wielkopolskie i kujawskie

Stroje śląskie

Lista strojów ludowych z Dolnego Śląska Strój cieszyński mieszczański Lista strojów ludowych z Górnego Śląska Stroje kurpiowskie z Puszczy Zielonej

Stroje mazowieckie, sieradzkie i łęczyckie

Stroje małopolskie, w tym góralskie

Stroje krakowskie Strój wilamowski na Boże Ciało Lista strojów ludowych małopolskich Strój Górali podhalańskich Lista strojów ludowych góralskich

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Rejon Nysy dopiero w 1818 r. został włączony do rejencji opolskiej, uważaną za Górny Śląsk, wcześniejsze biskupie księstwo nyskie miało związek z regionem Dolny Śląsk. Barbara Bazielich w swojej publikacji zalicza strój nyski do strojów dolnośląskich.

Przypisy

  1. ↑ Joanna Skalska: Wystawy, Stałe, Polskie Stroje Ludowe. Samorząd Studentów Politechniki Warszawskiej, 2006-04-28. . .
  2. ↑ Polski strój narodowy – Trzecia Sarmacja   (pol.).
  3. ↑ Julian Horoszkiewicz Strój narodowy w Polsce, Spółka Wydawnicza Polska, Kraków 1900
  4. ↑ a b c KrystynaK. Hermanowicz-Nowak KrystynaK., Odzież, MariaM. Biernacka i inni red., Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 1, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976, s. 379 .
  5. ↑ BarbaraB. Bazielich BarbaraB., Odzież i strój ludowy w Polsce, Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2000, s. 12-13, ISBN 83-87266-45-0, ISSN 0239-8974 .
  6. ↑ Anna WeronikaA.W. Brzezińska Anna WeronikaA.W., MariolaM. Tymochowicz MariolaM., Atlas Polskich Strojów Ludowych 1949-2019. Kierunki badan nad strojami ludowymi w Polsce po 1945 roku, „Nauka”, 1, 2019, s. 97-100, DOI: 10.24425/nauka.2019.126182, ISSN 1231-8515 .
  7. ↑ EwaE. Fryś-Pietraszkowa EwaE., Strój, EwaE. Fryś-Pietraszkowa, AnnaA. Kunczyńska-Iracka, MarianM. Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 134-135, ISBN 83-213-3312-5 .
  8. ↑ EwaE. Fryś-Pietraszkowa EwaE., Strój, EwaE. Fryś-Pietraszkowa, AnnaA. Kunczyńska-Iracka, MarianM. Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 135-136, ISBN 83-213-3312-5 .
  9. ↑ EwaE. Fryś-Pietraszkowa EwaE., Strój, EwaE. Fryś-Pietraszkowa, AnnaA. Kunczyńska-Iracka, MarianM. Pokropek (red.), Sztuka ludowa w Polsce, Warszawa: Arkady, 1988, s. 136-138, ISBN 83-213-3312-5 .
  10. ↑ Anna WeronikaA.W. Brzezińska Anna WeronikaA.W., MariolaM. Tymochowicz MariolaM., Atlas Polskich Strojów Ludowych 1949-2019. Kierunki badań nad strojami ludowymi w Polsce po 1945 roku, „Nauka”, 1, 2019, s. 98, DOI: 10.24425/nauka.2019.126182, ISSN 1231-8515 .
  11. ↑ Barbara Bazielich: Tradycyjne stroje dolnośląskie. Wrocław: Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, 1993. ISBN 83-229-0853-9.brak strony w książce

Linki zewnętrzne


Symbole narodowe Polski
Konstytucyjne
Militarne
Nazwy i kody