Uistiti dżunglowa
Obecnie Uistiti dżunglowa jest istotnym tematem, który przykuł uwagę wielu ludzi na całym świecie. Niezależnie od tego, czy ze względu na swój wpływ na społeczeństwo, znaczenie w sferze gospodarczej czy implikacje w życiu codziennym, Uistiti dżunglowa okazał się tematem wartym analizy i refleksji. W miarę upływu czasu Uistiti dżunglowa nadal wywołuje debaty i kontrowersje, co prowadzi nas do odkrywania jego wielu aspektów i głębszego zagłębiania się w jego znaczenie i konsekwencje. W tym artykule przyjrzymy się bliżej Uistiti dżunglowa i zrozumiemy jego znaczenie w dzisiejszym świecie.
| Mico intermedius[1] | |||
| (Hershkovitz, 1977) | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
uistiti dżunglowa | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Uistiti dżunglowa[3] (Mico intermedius) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny pazurkowcowatych (Callitrichidae). Długość głowy i tułowia nieco ponad 20 cm, ogona do 40 cm. Ubarwieniem przypomina uistiti czarnoogonową. Na uszach pojedyncze białe włosy bez charakterystycznych kępek. Przednia część ciała jasna, biała, kremowa, w tylnej więcej czerni, aż do powtórnie jasnego ogona. Zamieszkuje brazylijską Amazonię, dobrze radzi sobie w lasach wtórnych o gęstym podszycie, kryje się wśród lian. Żyje w grupach do 15 osobników, rozmnaża się tylko pojedyncza samica, wydają na świat bliźnięta najczęściej 2 razy w roku, występuje opieka współdzielona. Gatunek najmniejszej troski, jednak liczebność spada wobec wylesiania.
Budowa
Długość głowy i tułowia wynosi od 20 do 24 cm, długość ogona od 32 do 40 cm. Wedle Handbook of the Mammals of the World masa ciała zależy od płci – samice mają około 310 g, samce nie dorównują im masą, osiągając około 280 g[4]. Wedle IUCN masa wynosi u obu płci od 400 do 450 g[2].
Wyglądem uistiti dżunglowa przypomina uistiti czarnoogonową[5]. Twarz jest różowa, tak jak uszy. Czasami na tych obszarach występuje zmienna szara pigmentacja[4], tak że u niektórych osobników twarz jest ciemnoszara[5]. Zewnętrzne części uszu zdobią szczątkowe kępki białych włosów. Ciemię jest szarawe[4], jaśniejsze niż u uistiti czarnoogonowej[5]. Głowa jest srebrzysta[6]. Przednią część ciała uistiti dżunglowej opisują autorzy jako białawe, białawosrebrne, żółtawobiałe[4], niekiedy kremowe, srebrzyste[6]. W tylnej części ciała obserwuje się nieregularne kasztanowe plamkowanie. Klatka piersiowa jest kremowobiała w górnej części, bladopomarańczowa w dolnej[4], siodło kremowo-czarne[6]. Ciemny brąz[4] (opisywany też jako czarniawa ochra[6]) pojawia się na zadzie zwierzęcia, także na proksymalnej części ogona, dalej bladego, białawego[4] czy kremowego[6], aczkolwiek tutaj istnieje zmienność[2]. Przedramiona są żółtawe, tak jak i dłonie[6]. Uda zdobi pas koloru złotożółtego[4]. Podobny widać u uistiti czarnoogonowej[2]. Stopy są ochrowe[6].
Systematyka
Takson ten opisany został w 1977 jako Callithrix humeralifer intermedius przez Hershkovitza w książce Living New World monkeys (Platyrrhini). Autor jako miejsce typowe podał Brazylię, blisko ujścia Rio Guariba, lewy brzeg Rio Aripuanã, w południowo-wschodniej Amazonii[4][7]. Tak więc pierwotny opis kreował podgatunek gatunku nazywanego dziś mianem uistiti frędzlouchej[3]. Zaliczano go do rodzaju Callithrix[2], zwanego obecnie uistiti[3]. Kolejni autorzy, jak Groves, umieszczali ją w tymże rodzaju, wyodrębniając zarazem do podrodzaju Callithrix (Mico)[2]. Podobny pogląd prezentuje także Polskie nazewnictwo ssaków świata[3].
Kreatorzy Mico munduruku zaprezentowali następujący kladogram[6] (uproszczono):
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Nie wyróżnia się podgatunków[4].
Tryb życia
Pazurkowcowate spędzają życie w niewielkich grupach[8]. W przypadku uistiti dżunglowej wchodzi w jej skład od 8 do 15 ssaków. Średnia wyliczona z ośmiu grup wyniosła 11,5. Liczba dorosłych samców w grupie liczy od 1 do 4, dorosłych samic zaś od jednej do pięciu, przy czym tylko jedna z nich rozmnaża się. Liczba osobników młodocianych jest zmienna, takoż i dzieci[4]. Grupa taka zajmować może od 10 do 40 ha zależnie od dostępności pokarmu i wtórnych płatów lasu[2], w danym miesiącu wykorzystując od 11,5 do 21,5 ha. Przez 90% czasu grupa zajmuje 44% swego terenu. Zdarzają się spotkania pomiędzy osobnikami różnych grup na obrzeżach zajmowanych przez grupy ziem. Uistiti wtedy nawołują, niekiedy długimi odgłosami, niekiedy 2–3 godziny z trwającym 5–15 minut odpoczynkiem, gonią się, dają pokazy (z odległości kilku m spuszczają głowę i obniżają brwi, gapiąc się wymownie, chwytają ogon w jedną rękę, drapiąc go przeciwstronną, podnoszą ogon do góry, prezentując narządy płciowe zewnętrzne i popatrując na rywali) i znaczą zapachem[4].
Uistiti dżunglowa budzi się od pół godziny do godziny po wschodzie słońca. 38% dnia spędza na przemieszczaniu się (jednego dnia grupa przemieszcza się o od 772 do 2115 m ze średnimi miesięcznymi leżącymi pomiędzy 1200 a 1774 m), 30% na polowaniu na zdobycz zwierzęcą, tylko zaś 18% na żerowaniu na roślinach. Pozostałe 14% zajmują jej odpoczynek oraz interakcje społeczne, w tym iskanie. Pozostaje aktywna do około 16, kiedy wraca na miejsce nocnego spoczynku, godzina ta zależy jednak od pogody. W razie złych warunków pogodowych, np. w czasie deszczu, kładzie się wcześniej. Noc spędza skryta w gęstej roślinności: w kłębowiskach lian, gęstym podszycie, na niskich drzewach o gęstych koronach. Natomiast rzadko korzysta z dziupli drzew. Nocować może tak nisko jak pół metra nad ziemią, ale i na wysokości aż 20 m[4].
Podobnie jak w przypadku innych pazurkowcowatych[8], w danej grupie w jednym czasie rozmnaża się tylko jedna samica. Może ona jednak kopulować z kilkoma samcami. Ciąża trwa 150 dni. Matka zazwyczaj rodzi 2 razy w roku. Odnotowano jednakowoż przypadek ciąży 3 razy w roku z porodami wczesnym wrześniem, a więc wczesną porą deszczową, wczesnym lutym, czyli średnią-późną porą deszczową, i w końcu w środku lipca, a więc porą suchą. Odstępy między porodami wynosiły od 148 do 162 dni. Za każdym razem na świat przyszły bliźnięta[4], co również jest typowe dla pazurkowcowatych[8]. W innych grupach młode obserwowano zarówno w styczniu i lutym, jak i w sierpniu–wrześniu. Opiekę sprawuje nad nimi nie tylko matka. Odnotowano nawet zajmowanie się nimi przez samca w dzień porodu[4] (u pazurkowcowatych ojcostwo jest wysoce niepewne, bliźnięta nie muszą mieć tego samego ojca, a u uistiti białouchej wykryto i potomstwo chimeryczne[9]), inni członkowie grupy zwykle podejmują opiekę nad noworodkiem w drugiej dobie życia pozamacicznego. Zaobserwowano dwa samce zajmujące się bliźniętami. Po trzech tygodniach widziano młode noszone osobno i zaczynające spędzać czas nienoszone przez dorosłe[4].
Rozmieszczenie geograficzne
Uistiti dżunglowa jest endemitem Brazylii. Granice jej zasięgu wyznaczają rzeki Roosevelt i Aripuanã. Nie wiadomo, jak daleko zwierzę sięga na południe, prawdopodobnie do górnego biegu wymienionych rzek[4].
Ekologia
Siedliskiem uistiti dżunglowej są lasy deszczowe, i pierwotne, i wtórne, gęsto zarośnięte. Na terenach występowania gatunku występują pory sucha, a trwa ona od maja do października, i deszczowa, między grudniem a marcem. Najpospoliciej występuje ona we wtórnych kępach drzew o gęstszym podszycie i obfitych pnączach wobec upadków drzew bądź zniszczeń dokonanych przez człowieka, czego dowiodły badania znad rzeki Aripuana pod koniec lat 80. XX wieku. Z kolei w zalewanych lasach nadbrzeżnych występuje ona rzadko, nie lubi także wysokich lasów, gdzie podszyt jest ubogi[4], także starych[2]. Autorzy donoszą jeszcze o pojedynczej grupie obserwowanej w lesie typu white-sand[4]. Zwierzę osiąga zagęszczenie 0,44–4,69 grupy/km²[2] (Handbook of the Mammals of the World podaje od 0,44 do 0,57 na obszarach zniszczonego lasu oraz od 3,1 do 4,7 na obszarach bardziej obitych[4]) bądź 7,53–54,37 osobnika/km²[2].
Pokarm zwierzęcia stanowią w większości niewielkie, słodkie owoce (owoce stanowią od 32 do 94% diety uistiti dżunglowej), nektar (wraz z kwiatami to od 4,5 do 18% diety od kwietnia do września), gumy roślinne (wysięki roślinne to od 6 do 59% diety), a także niewielkie zwierzęta. Całoroczne badanie ujawniło w diecie uistiti dżunglowej 52 gatunki roślin należących do 24 rodzin, z których najliczniej reprezentowane były morwowate. Uistiti dżunglowa konsumowała owoce 14 gatunków tej rodziny, należących do rodzajów Naucleopsis, Ficus, Pseudolmedia, Sorocea. Licznie występowały też pokrzywowate z rodzajami cekropka i Porouma, Burseraceae z rodzajami Protium i Tetragastris oraz w końcu bobowate z pojedynczym rodzajem Inga. Trzy rodzaje dzięki całorocznemu, choć przerywanemu sezonowi wegetacyjnemu zapewniały usititi dżunglowej żywność cały rok, dominując w niektórych miesiącach, a były to Porouma, cekropka i Inga. Autorzy podkreślają wagę cekropki, owocującej także w porze suchej, kiedy innych owoców brakuje. Porą suchą (lipiec–wrzesień) uistiti dżunglowe korzystały też obficie z kwiatów i nektaru Symphonia globulifera, a w ostatnich miesiącach pory deszczowej, mianowicie w marcu i kwietniu, wobec niewystarczających zasobów owoców uistiti dżunglowe żłobiły w pniach i gałęziach drzew i lian w poszukiwaniu wysięków roślin[4]. Podobnie czynią inne pazurkowcowate, wbijając w korę najpierw górne zęby, stabilizując je, a następnie wbijając dolne[8]. Szczegółowe badania ujawniły tutaj 34 gatunki roślin należące do 12 rodzin. Wymienia się wśród nich zwłaszcza rośliny strączkowe, a więc rodzaje Enterolobium, Hymenolobium, Parkia, akacja, Inga, Diplotropis. Ponadto Anacardiaceae z rodzajów Anacardium, Spondias, Tapirira, a także pojedynczy gatunek Meliaceae Trichilia guianensis również były przez uistiti dżunglowe wykorzystywane w ten sposób. Zdobycz zwierzęca także odgrywała zmienną rolę zależnie od miesiąca, uistiti dżunglowe poświęcały jej od 25 do 34% swej dziennej aktywności. Zaliczają się do niej owady (szczególnie prostoskrzydłe, wśród których zwłaszcza pasikonikowate, szarańczowate i świerszczowate, modliszki, termity, motyle, chrząszcze, karaczany, pluskwiaki i straszyki) i pająki, niewielkie jaszczurki i płazy bezogonowe. Podczas polowania uistiti dżunglowa porusza się powoli, przeszukuje martwe liście i humus u podstawy epifitów, zagląda pod liście w poszukiwaniu zwłaszcza pasikoników. Okazjonalnie tylko schodzi na dno lasu, by przeszukiwać sterty opadłych tam liści, zazwyczaj bowiem żeruje wyżej, w gęstej roślinności. Potrafi wykorzystywać wypłaszające inne owady mrówkowate Eciton burchelli cupiens, pozostając przed początkiem ich szeregów i wyłapując uciekającą zdobycz[4].
Proponowano, że uistiti dżunglowa występuje sympatrycznie z uistiti czarnoogonową, co nie zyskało potwierdzenia[2], a następnie zaproponowano ponownie[10].
Zagrożenia i ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów (IUCN) uistiti dżunglowa została zaliczona do kategorii LC (gatunek najmniejszej troski). Organizacja pierwszy raz dokonała oceny jeszcze w 1990 jako Callithrix humeralifer intermedius, traktując go jako podgatunek niedostatecznie poznany. 4 lata później, uznając go już za osobny gatunek w rodzaju Callithrix, uznała go za narażony na wyginięcie (VU). W 1996 obniżono klasyfikację do niższego ryzyka wyginięcia (LC). Jako gatunek najmniejszej troski (LC) klasyfikowano ją w 2000 i 2003, podobnie w 2008, kiedy to IUCN uznała przeniesienie do rodzaju Mico. Uzasadnieniem takiej klasyfikacji są duży zasięg występowania i dobre zdolności adaptacyjne do antropogenicznych zmian w środowisku. Niemniej całkowita liczebność maleje. Gatunkowi zagraża wylesianie, postępujące od północy, z pozyskiem terenów pod wypas bydła i agroprzemysł. IUCN podkreśla też rolę drogi Cuiabá-Porto Velho rozdzielającej północną część zasięgu występowania uistiti dżunglowej. Ogólnie nie poluje się na ten gatunek, aczkolwiek zdarza się handel jako zwierzęciem domowym[2].
Gatunek obejmuje Załącznik II CITES[2].
Przypisy
- ↑ a b Mico intermedius, Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Rylands, A.B. & Régis, T., Aripuanã Marmoset, The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c d W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 36. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v 7. Rio Aripuanã Marmoset, s. 310 w: A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ a b c Anthony B. Rylands, Adelmar F. Coimbra-Filho, Russell A. Mittermeier, The systematics and distributions of the marmosets (Callithrix, Callibella, Cebuella, and Mico) and callimico (Callimico)(Callitrichidae, Primates), The smallest anthropoids: The marmoset/callimico radiation, Springer, 2009, s. 25–61 (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Costa-Araújo R i inni, The Munduruku marmoset: a new monkey species from southern Amazonia, „PeerJ”, 7, 2019, e7019 (ang.).
- ↑ Philip Hershkovitz, Living New World monkeys (Platyrrhini), t. 1, The University of Chicago Press, 1977, s. 1020, ISBN 0-226-32788-4 (ang.).
- ↑ a b c d A.B. Rylands & R.A. Mittermeier, Family Callitrichidae (Marmosets and Tamarins), R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson, Handbook of the Mammals of the World, t. 3. Primates, Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 262-, ISBN 978-84-96553-89-7 (ang.).
- ↑ Carolyn Sweeney, Joshua Ward, Eric J. Vallender, Naturally occurring, physiologically normal, primate chimeras, „Chimerism”, 3 (2), Taylor & Francis, 2012, s. 43–44 (ang.).
- ↑ Gusmão i inni, Pelage Variation and an Update on the Geographic Distribution of the Black-tailed Marmoset Mico melanurus, „Primate Conservation”, 35, 2021, s. 1–11 (ang.).