Zimorodek (zwyczajny)

Var1 to temat, który przykuł uwagę milionów ludzi na całym świecie. Dzięki długiej historii sięgającej wieków, Var1 odegrał integralną rolę w społeczeństwie i kulturze. Od wpływu na politykę i ekonomię po wpływ na życie codzienne, Var1 pozostawił niezatarty ślad w każdym aspekcie współczesnego życia. Kontynuując eksplorację i odkrywanie nowych aspektów Var1, niezwykle istotne jest zrozumienie jego znaczenia i wpływu, jaki wywiera na nasze życie. W tym artykule zanurzymy się w fascynujący świat Var1 i odkryjemy jego liczne wymiary.

Zimorodek zwyczajny
Alcedo atthis[1]
(Linnaeus, 1758)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

kraskowe

Rodzina

zimorodkowate

Podrodzina

zimorodki

Rodzaj

Alcedo

Gatunek

zimorodek zwyczajny

Podgatunki
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[12]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     obszary lęgowisk

     obszary całorocznego przebywania

     obszary zimowisk

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Ptaki podczas budowy gniazda sporą część czasu spędzają na kąpieli i czyszczeniu piór

Zimorodek zwyczajny[13][14], zimorodek (Alcedo atthis) – gatunek niewielkiego ptaka rybożernego z podrodziny zimorodków (Alcedininae) w rodzinie zimorodkowatych (Alcedinidae).

Etymologia nazwy

Nazwę „zimorodek” w języku polskim próbowano wywieść od „ziemio-rodek”, czyli „rodzący się w ziemi”[15], gdyż ptak ten zakłada często gniazdo w norze w urwisku nad rzeką, czasem dość daleko od brzegu[16]. Tłumaczenie to jednak nie jest poprawne, gdyż nazwa ptaka nie łączy się z „ziemią”, a „zimą” (ptak jakoby „rodził się” w zimie)[15].

Zasięg występowania

Zimorodek występuje w zależności od podgatunku[17][18]:

Na obszarach o łagodnym klimacie przez cały rok, zimorodek nie podejmuje wędrówek, jednak na terenach, gdzie rzeki i zbiorniki wodne zamarzają zimą, ptaki te podejmują wędrówki po sezonie lęgowym. Większość ptaków zimuje w południowych częściach obszaru lęgowego, jednak nieliczne z nich przelatują nad Morzem Śródziemnym na południe do Afryki, a ptaki ze wschodniego zasięgu swojego występowania do Azji Południowo-Wschodniej. Zimorodki odbywają wędrówki głównie nocą, a niektóre populacje z Syberii muszą pokonać dystans niemal 3000 km pomiędzy terenami lęgowymi a zimowiskami[19].

Zimorodek jest szeroko rozprzestrzeniony w Europie, Azji i północnej Afryce, głównie na południe od równoleżnika 60°N. Jest powszechnym gatunkiem lęgowym na większości swojego rozległego zasięgu w Europie, w północnej Afryce głównie zimuje, jednak nieliczne populacje odbywają lęgi na wybrzeżu Maroka i Tunezji. W regionach o klimacie umiarkowanym, zimorodek zasiedla czyste, wolnopłynące strumienie i rzeki oraz jeziora z brzegami silnie porośniętymi roślinnością. Odwiedza zarośla i krzewy ze zwisającymi gałęziami blisko płytkiej, otwartej wody, w której żeruje. W zimie chętniej żeruje na wybrzeżach, często w estuariach, czy zatokach oraz wzdłuż skalistych wybrzeży. Populacje tropikalne spotykane są przy wolno płynących rzekach, nad namorzynowymi strumieniami, czy na bagnach[19].

Zimorodki są ważnymi elementami ekosystemów i dobrymi bioindykatorami zdrowia społeczności słodkowodnych. Najwyższe gęstości ptaków lęgowych notowane są w siedliskach z czystą wodą oraz drzewami i krzewami na brzegach, co ułatwia obserwację ofiar. Siedliska wybierane przez zimorodki mają również najwyższą jakość wody, więc obecność tego ptaka potwierdza normę jakości wody[20].

W Polsce to nieliczny[21] (niegdyś nieliczny lub średnio liczny[22]) ptak lęgowy, spotyka się go na całym niżowym obszarze kraju. W latach 2008–2012 jego liczebność na terenie kraju szacowano na 2500–6000 par[23]. Liczebność zimorodków wykazuje silne fluktuacje, co w dużej mierze zależy od przeżywalności tych ptaków w czasie surowych zim[23].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Gracula Atthis[2]. Opis ukazał się w 10. edycji dzieła Systema Naturae[2]. Jako miejsce typowe odłowu holotypu Linneusz wskazał Egipt (łac. Habitat in Ægypto)[2]. Obecnie (2021) wyróżnia się siedem podgatunków A. atthis[18]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz podgatunku nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna kombinacja nazwy Autor i rok opisu Miejsce typowe
A. a. ispida Alcedo Ispida Linnaeus, 1758[3] Europa i Azja (łac. Habitat ad maris littora in Europa, Asia) = Szwecja
A. a. bengalensis Alcedo bengalensis J.F. Gmelin, 1788[4] Bengal (łac. Habitat in Bengala)
A. a. taprobana Alcedo ispida var. taprobana O. Kleinschmidt, 1894[10] Cejlon
A. a. floresiana Alcedo floresiana Sharpe, 1892[8] Flores, Małe Wyspy Sundajskie
A. a. hispidoides Alcedo hispidoides Lesson, 1837[5] Buru
A. a. salomonensis Alcedo ispida salomonensis Rothschild & Hartert, 1905[24] Rendova i Gizo, Wyspy Salomona

Badania molekularne przeprowadzone w 2007 roku sugerują, że A. atthis jest najbliżej spokrewniony z A. coerulescens i wraz z nim tworzą grupę siostrzaną z A. quadribrachys i A. semitorquata[25].

Morfologia

Zimorodek, miedzioryt kolorowany (Johann Daniel Meyer, 1748)[26]

Długość ciała około 16 cm; masa ciała samców z podgatunku atthis 23–35 g, z podgatunku ispida 29–45 g, z podgatunku bengalensis 19–40 g, masa ciała samic z podgatunku atthis 30–35 g, z podgatunku ispida 34–46 g, z podgatunku bengalensis 20–30 g[17]; rozpiętość skrzydeł 24–26 cm[27]. Niewielki ptak z nieproporcjonalnie dużą głową, długim dziobem i krótkim ogonem. Głowa i dziób są niemal długości tułowia[16]. Z wierzchu niebieski (grzbiet jasnoniebieski, skrzydła z zielonkawym odcieniem; barwa w pewnym stopniu zależy od oświetlenia), od spodu pomarańczowy z białym gardłem. Policzek i kantarek pomarańczowe, biała plama z boku szyi[28][29]. W okresie lęgowym samica ma żuchwę przynajmniej w 2/3 zabarwioną różowawo-pomarańczowo, natomiast dziób samca jest cały czarny lub z niewielką ilością różowego przy nasadzie żuchwy[30]. Młode ptaki obu płci mają cały czarny dziób, brązowe znaczenia na piersi i ciemny wierzch stóp[30]. Głos to przenikliwy gwizd, często wydawany w locie[29][28]. Mimo jaskrawego ubarwienia, trudno go zauważyć, kiedy czatuje nieruchomo nad wodą i często zdradza swoją obecność właśnie głosem[28].

Ekologia

Siedlisko

Istotnymi aspektami siedliska zimorodka są nieruchome lub delikatnie płynące wody obfitujące w małe ryby, a także trzcina, sitowina lub przybrzeżne krzewy z wystającymi gałęziami[17][31]. Przebywa też nad strumieniami, małymi rzekami, kanałami i rowami melioracyjnymi, a także nad jeziorami, stawami i zalanymi żwirowniami[17]. Niezbędnym elementem siedliska zimorodka są również odpowiednie skarpy na czas sezonu lęgowego, ale miejsca gniazdowania mogą być oddalone o ponad 250 m od wód, w których ptak ten zdobywa pożywienie[17][31]. Podczas zimy staje się bardziej przybrzeżny, częściej występuje u ujścia rzek, w portach i na skalistych wybrzeżach morskich[17]. W tropikalnych regionach swojego zasięgu przebywa w dolnym biegu rzek z gęsto pokrytymi roślinnością brzegami, w potokach wśród namorzynów, na bagnach i zalanych łąkach oraz nawet w dużych ogrodach[17]. We wschodniej części swojego zasięgu wchodzi w kontakt z kilkoma innymi podobnymi gatunkami zimorodków, co może ograniczyć wybór jego siedliska[17].

Samica podgatunku A. a. ispida, Kondor Tanya, niedaleko Kecskemét, Węgry

Okres lęgowy

Gody

Zimorodek jest ptakiem silnie terytorialnym. Ponieważ każdego dnia musi przyjmować pokarm o masie równej około 60% masy jego ciała, ważne jest, aby miał kontrolę nad odpowiednim odcinkiem rzeki. Przez większość roku prowadzi samotny tryb życia, dnie spędzając w gęstej roślinności. Jeśli na jego terytorium pojawi się inny zimorodek, ptaki mogą ze sobą walczyć, chwytając jeden drugiego za dziób i próbując przytrzymać go pod wodą. Zimorodki dobierają się w pary jesienią, ale każdy ptak zachowuje oddzielne terytorium, o średniej długości co najmniej jednego kilometra, maksymalnie do 3,5 km, a terytoria są łączone dopiero na wiosnę[19].

Zaloty są inicjowane przez samca, który ściga samicę, nieustannie ją nawołując, a następnie karmi ją rytualnie, po czym następuje najczęściej kopulacja[32].

Gniazdo znajduje się w norze wykopanej przez obydwa ptaki pary, w niskim stromym brzegu rzeki, a niekiedy w kamieniołomie lub innym odsłonięciu terenu. Nora ma gładkie ściany i niewielki spad. Ma średnio 60–90 cm długości i jest zakończona powiększoną komorą[32]. Nora jest początkowo czysta, jednak z czasem gromadzą się w niej odpadki z pozostałości po rybach oraz wypluwki[33].

Jaja z kolekcji muzealnej

Zimorodek składa zazwyczaj od dwóch do dziesięciu śnieżnobiałych jaj o przeciętnej szerokości 1,9 cm, długości 2,2 cm i masie około 4,3 g, z czego 5% stanowi skorupka[34]. Z jednego lub dwóch jaj w większości lęgów nie wykluwają się pisklęta, ponieważ rodzic nie jest w stanie ich przykryć. Obie płci wysiadują jaja w ciągu dnia, ale nocą tylko samica. Wysiadujący ptak zamiera w bezruchu z głową skierowaną ku wyjściu, po wypluciu wypluwki zawsze rozbija ją dziobem na kawałki. Pisklęta są gniazdownikami, wykluwają się po 19–20 dniach inkubacji. Bezbronne pisklęta pozostają w gnieździe przez kolejne 24–25 dni, niekiedy dłużej[19]. Gdy podrosną wystarczająco, młode ptaki będą podchodzić do wejścia do gniazda na karmienie[33]. W trakcie sezonu para może wyprowadzić dwa, a niekiedy trzy lęgi[32].

Przeżywalność

Pierwsze dni dla opierzonych, młodocianych ptaków są najbardziej niebezpieczne. Podczas pierwszych nurkowań do wody, około czterech dni po opuszczeniu gniazda, podloty mogą nasiąknąć wodą i utonąć[19]. Wiele młodych ptaków opuszczając terytoria rodziców nie umie jeszcze łowić ryb i tylko około połowy z nich przetrwa dłużej niż tydzień lub dwa. Większość zimorodków umiera z powodu wychłodzenia lub z braku pożywienia, a sroga zima może zabić wysoki odsetek ptaków. Powodzie występujące latem mogą zniszczyć gniazda lub utrudnić połowy ryb, co sprawia, że wiele ptaków umiera z głodu. Tylko jedna czwarta młodych dożyje sezonu lęgowego w kolejnym roku, jednak to wystarczy, by utrzymać populację. Podobnie tylko jedna czwarta dorosłych ptaków przetrwa z jednego sezonu lęgowego do następnego. Bardzo mało ptaków żyje dłużej niż jeden sezon lęgowy[35], choć źródła podają rozbieżne dane na temat maksymalnego wieku jaki dożył osobnik zimorodka: od 7,5 roku[35] do 21 lat[36].

Pożywienie

Zimorodek podczas polowania

Zimorodek żywi się głównie rybami, które chwyta, nurkując pionowo w dół w potokach i rzekach. Zjada także wodne owady, żaby i raki. Lata szybko zazwyczaj nisko nad wodą, osiąga w locie prędkość nawet do 190 km/h.[37]. W czasie polowania siaduje na gałęziach nad rzeką i czatuje na zdobycz, wypatrując ofiar znajdujących się w wodzie. Z tego też powodu zamieszkuje akweny o czystej wodzie, bogate w odpowiedniej wielkości ryby. Atakuje je z zasadzki lub krótkiego lotu zwisającego[38]. Jeśli pokarm jest przeznaczony dla samego ptaka, to połyka go, rybią głowę skierowując do przełyku przodem[39]. W przypadku gdy podaje ją młodemu, ryba jest przekręcona w dziobie.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje zimorodka za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 0,7–1,4 miliona dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany, w Europie liczebność tego gatunku spada[12].

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[40]. Na Czerwonej liście ptaków Polski został sklasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC)[41].

Głównym powodem zanikania tego niewielkiego ptaka jest utrata siedlisk, głównie nienaturalna obudowa zbiorników (np. likwidacja urwistych skarp), zanieczyszczenie wody i niepokojenie powodowane przez wędkarzy i wczasowiczów. Zabijano je niegdyś dla kolorowych piór i przez wyławianie ryb[42]. W ramach działań ochronnych należy ograniczać plany zabudowy hydrotechnicznej dolin rzecznych, unikać wycinki drzew w linii brzegowej rzek i jezior, prowadzić korekty profilu skarp, które uległy erozji, wytypować „strefy ciszy” na rzekach o znacznych liczebnościach zimorodka, ograniczać penetracje nabrzeży przez ludzi w okresie lęgowym.

Zimorodek w kulturze

W mitologii greckiej księżniczka Alkione i jej mąż Keyks(inne języki) zostali zamienieni w zimorodki. Byli to szczęśliwi małżonkowie, którzy ściągnęli na siebie gniew bogów porównując się do Hery i Zeusa. Zeus doprowadził do śmierci mężczyzny, a jego żona rzuciła się do morza. Bogowie pożałowali swojego gniewu i przemienili małżonków w ptaki. Greckie określenie „dni zimorodka” oznacza okres spokoju i odnosi się do kilkutygodniowego okresu w styczniu, w którym wiatry nad Morzem Egejskim uspokajają się. W wierzeniach starożytnych był to czas, w którym Eol, bóg wiatrów i ojciec Alkione, uspokajał wiatry i fale, aby córka–zimorodek mogła bezpiecznie zbudować gniazdo i złożyć jaja[43][44]. Do tego przekazu odnosi się starożytny dialog Zimorodek, którego autorstwo błędnie przypisywano Platonowi lub Lukianowi z Samosaty; jeszcze Diogenes Laertios stwierdzał, że nie jest to prawda. Rozmówcami są Sokrates i Chajrefont, czytelnik poznaje z niego mitologiczną historię i dowiaduje się, że według ludowych wierzeń pogodne dni zimą przychodzą, aby mogły się wykluć młode zimorodki[43][45]. Sokrates wykorzystuje te wierzenia do refleksji nad przemianami w przyrodzie i możliwościami ludzi[45].

W średniowieczu suszone skóry zimorodków były uważane za talizman, chroniący przed uderzeniem pioruna[46].

Irlandzka wersja opowieści o potopie tłumaczy, jak zimorodek zyskał swe jaskrawe barwy. Ptak, początkowo szary, został wysłany na zwiad z Arki Noego i opalił swój brzuszek w promieniach Słońca; błękit jego grzbietu wziął się z błękitu nieba[46].

Na tryptyku Ogród rozkoszy ziemskich autorstwa Hieronima Boscha, zimorodek zajmuje eksponowane miejsce pośród ptaków występujących w środkowej części. Jest on symbolem hipokryzji[47].

Poeta Wincenty Pol w utworze „Do Pana W. D.”, napisanym w 1856 roku, umieścił następujący fragment, nawiązujący do nazwy ptaka:

Że Pan Wodzicki wie o Zimorodku,
Co ściele gniazdo w samej zimy środku,
Temum nie przeczył; sam język świadczy,
Że tej ptaszynie zima nasza matczy[48].

Poczta Polska wyemitowała 12 kwietnia 2013 r. znaczek pocztowy przedstawiający zimorodka na uschniętej gałęzi o nominale 4,55 zł. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 300 000 sztuk[49].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Alcedo atthis, Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d Linnaeus 1758 ↓, s. 109.
  3. ↑ a b Linnaeus 1758 ↓, s. 115.
  4. ↑ a b J.F. Gmelin: Caroli a Linné. Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 13. T. 1. Lipsiae: impensis Georg. Emanuel. Beer, 1788, s. 450. (łac.).
  5. ↑ a b R.P. Lesson: Description de mammifères et d’oiseaux récemment découverts. Paris: 1837, s. 345. (fr.).
  6. ↑ A.E. Brehm. Etwas über den Zug der Vögel in Nord-Ost-Afrika. „Journal für Ornithologie”. 1, s. 454 (przypis), 1853. (niem.). 
  7. ↑ a b G. Radde: Ornis Caucasica. Die Vogelwelt des Kaukasus: systematisch und biologisch-geographisch beschrieben. Kassel: Verlag von Theodor Fischer, s. 324. (niem.).
  8. ↑ a b R.B. Sharpe: Catalogue of the Birds in the British Museum. Cz. 17. London: Printed by order of the Trustees, 1892, s. 140, 151. (ang.).
  9. ↑ A.F. Koenig. Zweiter Beitrag zur Avifauna von Tunis.. „Journal für Ornithologie”. 40, s. 367, 1892. (niem.). 
  10. ↑ a b O. Kleinschmidt. Alcedo ispida,var. taprobana Kleinschm.. „Ornithologische Monatsberichte”. 2, s. 126, 1894. (niem.). 
  11. ↑ A. Laubmann. Beiträge zur Kenntnis des Formenkreises Alcedo atthis. „Archiv für Naturgeschichte. Abteilung A.”. 84, s. 75, 80, 1918. (niem.). 
  12. ↑ a b Alcedo atthis, The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  13. ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Podrodzina: Alcedininae Rafinesque, 1815 – zimorodki (wersja: 2023-04-08). Kompletna lista ptaków świata . Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. .
  14. ↑ P. Busse (red.), Z. Czarnecki, A. Dyrcz, M. Gromadzki, R. Hołyński, A. Kowalska-Dyrcz, J. Machalska, S. Manikowski, B. Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 368, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
  15. ↑ a b Wiesław Boryś, Hanna Popowska-Taborska: O pridevu čarni u srpskohrvatskom jeziku. Wrocław: Ossolineum, 1987, s. 117–118. ISBN 83-04-02269-9.
  16. ↑ a b Stastny 1993 ↓.
  17. ↑ a b c d e f g h P.F. Woodall: Common Kingfisher (Alcedo atthis). W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie, E. de Juana (red.): Handbook of the Birds of the World Alive. Barcelona: Lynx Edicions, 2016. . (ang.).
  18. ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Rollers, ground rollers, kingfishers. IOC World Bird List (v11.1). . (ang.).
  19. ↑ a b c d e Fry, Fry i Harris 1999 ↓, s. 219–221.
  20. ↑ Peris i Rodriguez 1996 ↓, s. 31–38.
  21. ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 492. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km².
  22. ↑ Ludwik Tomiałojć: Ptaki Polski rozmieszczenie i liczebność. Warszawa: PWN, 1990, s. 259. ISBN 83-01-09080-4. Według skali przyjętej przez autora, dla okresu lęgowego nieliczny oznacza zagęszczenie 1–10 par na 100 km², a średnio liczny oznacza zagęszczenie 10–100 par na 100 km².
  23. ↑ a b T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015. 
  24. ↑ W. Rothschild & E. Hartert. Further contributions to our knowledge of the Ornis of the Solomon Islands. „Novitates Zoologicae”. 12, s. 255, 1905. (ang.). 
  25. ↑ R.G. Moyle, J. Fuchs, E. Pasquet & B.D. Marks. Feeding behavior, toe count, and the phylogenetic relationships among alcedinine kingfishers (Alcedininae). „Journal of Avian Biology”. 38 (3), s. 317–326, 2007. DOI: 10.1111/J.2007.0908-8857.03921.x. (ang.). 
  26. ↑ Johann Daniel Meyer, Angenehmer und nützlicher Zeit-Vertreib mit Betrachtung curioser Vorstellungen allerhand kriechender, fliegender und schwimmender [...] Thiere, sowohl nach ihrer Gestalt und äusserlichen Beschaffenheit als auch der accuratest davon verfertigsten Structur ihrer Scelete oder Bein-Cörper nebst einer [...], Nürnberg: gedr. bey Johann Joseph Fleischmann, 1748.
  27. ↑ P. Sterry, A. Cleve, A. Clements & P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Świat Książki, 2007, s. 250. ISBN 978-83-247-0818-5.
  28. ↑ a b c Lars Jonsson, Ptaki Europy i obszaru śródziemnomorskiego, 2006.
  29. ↑ a b Lars Svensson, Killian Mullarney, Dan Zetterstrom, Collins Bird Guide, second edition, 2009.
  30. ↑ a b Javier Blasco-Zumeta, Gerd-Michael Heinze, 282. Kingfisher .
  31. ↑ a b J.H. Reichholf (red.), G. Steinbach (red.), E. Bezzel, K. König, E. Keller, B. Kremer, F. Sauer, K.L. Schuchmann, A. Siegl & R. Witt: Ptaki. Cz. 3: Papugowe, sowy, lelkowe, jerzykowe, kolibry, kraskowe, dzięciołowe, wróblowe. Warszawa: Świat Książki, 2003, s. 68, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7311-622-2.
  32. ↑ a b c Snow i Perrins 1998 ↓, s. 956–958.
  33. ↑ a b Coward 1930 ↓, s. 284–287.
  34. ↑ Kingfisher Alcedo atthis (Linnaeus, 1758). BirdFacts . British Trust for Ornithology. . (ang.).
  35. ↑ a b Survival and threats. Kingfisher . Royal Society for the Protection of Birds. . .
  36. ↑ Longevity list of birds ringed in Europe. Kingfisher . EURING. .
  37. ↑ Paweł Warowny, Zimorodek - ptasi klejnot i król rybaków - Przygody przyrody , Przygody Przyrody, 24 sierpnia 2023 (pol.).
  38. ↑ David Chandler: RSPB Spotlight Kingfishers. Bloomsbury Publishing, 23 Mar 2017, s. 26–29. ISBN 978-1-4729-3372-0.
  39. ↑ James Vanderbeek Remsen: Community Ecology of Neotropical Kingfishers. University of California Press, 1991, s. 3. ISBN 978-0-520-09673-8.
  40. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
  41. ↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
  42. ↑ Richarz 2009 ↓.
  43. ↑ a b Cooper 1998 ↓.
  44. ↑ Alcyone and Ceyx. greeka.com. .
  45. ↑ a b Pseudo-Platon: Zimorodek i inne dialogi. Wydawnictwo Naukowe PWN, 1985. ISBN 83-01-05484-0.
  46. ↑ a b Rachel Warren Chadd, Marianne Taylor: Birds: Myth, Lore and Legend. Bloomsbury Publishing, 2016, s. 97. ISBN 1-4729-2288-3.
  47. ↑ The birds in the Garden of Earthly Delights. Birding140, 2014-01-13. . (ang.).
  48. ↑ Wincenty Pol: Dzieła: wierszem i prozą, Tom 5. Lwów: F.H. Richter, 1876, s. 347.
  49. ↑ Marek Jedziniak: Polskie ptaki. www.kzp.pl, 2013-04-12. . (pol.).

Bibliografia

Linki zewnętrzne