10 Pułk Huzarów (Księstwo Warszawskie)

Ten artykuł dotyczy polskiego 10 Pułku Huzarów. Zobacz też: inne pułki noszące numer „10”.

10 Pułk Huzarów (Złoci huzarzy) – oddział jazdy polskiej Armii Księstwa Warszawskiego.

Po raz pierwszy z inicjatywą utworzenia oddziału polskich huzarów wystąpił do Napoleona książę Jan Nepomucen Sułkowski w 1807.

Pułk powstał jednak dopiero w maju 1809 w departamentach wielkopolskich^[1]. Organizował go Jan Nepomucen Umiński (21 lipca 1809). Pod koniec 1809 roku pułk liczył 803 żołnierzy^[2]. Stacjonował w Pułtusku^[3].

Walczył pod Jankowicami (11 czerwca 1809), Możajskiem (7 września 1812), nad Dźwiną, pod Drują i Woronowem (20 października 1812).

W 1811 stacjonował w Płocku, a jego zakład (szwadron rezerwowy) w Piotrkowie.

Ubiór huzarów w owym czasie należał do najatrakcyjniejszych, a służba w huzarskich pułkach była zaszczytem.

W skład munduru galowego oficera pułku wchodził:

• mentyk – kurtka wierzchnia granatowa, podszyta suknem karmazynowym z obrzeżem z baranka, ozdobiona pięcioma rzędami guzików po 18 lub 20 w rzędzie, szamerowaniami złotymi obszyta galonem dookoła i na plecach
• spodnie (rajtuzy) obcisłe, niebieskie z galonem na boku i wyszywane wzorem węgierskim na przodzie w sznytasy z wywijasami lub w kształcie grotu lancy
• buty węgierskie, czarne z przybitymi ostrogami
• czako okrągłe z daszkiem, kokardą, agrafą, kordonami i kitą
• pas srebrno-karmazynowy

Mundur mały składał się z:

• dolmana (doliman) sukiennego z karmazynowym kołnierzem, zapiętego na 5 guzików w trzech rzędach z pętlicami
• rajtuzów z szarego sukna z karmazynowymi lampasami o nogawkach zapiętych na 6 białych guzików

Oficerowie nosili oznaki stopni według systemu francuskiego w formie galonów naszytych na rękawach i wyszycia na przodzie spodni, a przy szabli temblaki plecione z czarnego rzemienia z chwastem ze srebrnej frędzli lub bulionami.

Kompania wyborcza pułku wyróżniała się czakiem (kołpakiem) futrzanym z daszkiem i wierzchem sukna granatowego ze szkarłatnymi sznurami i podpinkami metalowymi koloru guzików.

Ubiór huzarów polskich był bardzo podobny do mundurów huzarskich armii nieprzyjacielskich. Aby zapobiec pomyłkom na polu bitwy, dbano o to, by kity na czapkach były wąskie i opadające w dół, odpowiednio pochylone w odróżnieniu od sztywnych i mocno rozbudowanych w innych armiach.

Przynależność narodową podkreślano także karmazynowymi kołnierzami i wyłogami rękawów oraz dużym wizerunkiem orła na szabeltasach, a czasem i na czaprakach.

Huzarzy uzbrojeni byli w szable różnych typów, przeważnie francuskie wz.1786 z żelazną polerowaną jednokabłąkową rękojeścią w metalowej pochwie.

Broń palna to pistolety skałkowe wz. 1799 i 1804 oraz karabinki kawaleryjskie wz. 1799.

Na wyprawę wojenną w 1812 10 pułk huzarów wyszedł z II Korpusem Jazdy Rezerwowej gen. Ludwika Montbruna w 16 Brygadzie gen. Jacques'a Subervie.

W chwili przekroczenia granicy rosyjskiej pułk liczył 28 oficerów, 653 podoficerów i huzarów w czterech szwadronach. Posiadał 57 koni oficerskich i 647 żołnierskich. Dowodził nim doświadczony kawalerzysta pułkownik Jan Nepomucen Umiński.

Swój chrzest bojowy pułk przeszedł 10 czerwca 1812. Jego szwadrony starły się z kozakami gwardii pod Łopiejkami, atakując "z brawurą godną najwyższych pochwał". Generałowie francuscy podziwiali dzielność i zimną krew żołnierzy całego pułku. Później trudy marszu wraz z całą jazdą odwodową Joachima Murata spowodowały duże straty w pułku, nim jeszcze stanął na polu największej bitwy pod Borodino.

 Osobny artykuł: Bitwa pod Borodino.

Pułk wraz z innymi jednostkami kawalerii francuskiej wziął udział w szarży na wzgórze przed wsią Siemienowskaja, gdzie w południe 7 września rozegrała się największa bitwa jazdy.

Kronikarze odnotowali, że huzarze 10 pułku, jako straż przednia, 14 września 1812 roku jako pierwsi weszli do Moskwy.

W Wielkim odwrocie resztki pułku huzarów biły się jeszcze pod Drują i Borysowem, nad oblodzonymi brzegami Berezyny.

 Osobne artykuły: Bitwa pod Borysowem i Bitwa nad Berezyną (1812).

Po powrocie do kraju pułk zbierał się w Kozienicach. W lutym 1813 roku pułk wspólnie z 13 pułkiem wszedł w skład brygady prawej z miejscem postoju w Będkowie.

W bitwie z Rosjanami pod Kaliszem rozegranej 13 lutego część żołnierzy 10 pułku z szefem szwadronu Ludwikiem Bukowskim została odcięta od głównych sił. Później weszła w skład dwu pułków ułanów kawalerii 17 Dywizji generała Jana Henryka Dąbrowskiego.

Na mocy dekretu cesarskiego z 26 czerwca o organizacji nowego VIII Korpusu Polskiego, 13 pułk huzarów wchłonął ocalałych żołnierzy 10 pułku. W ramach reorganizacji wojska kawaleria polska podporządkowana została dowódcy IV Korpusu Jazdy Rezerwowej generałowi Franciszkowi Kellermanowi, który tworzył z polskim VIII Korpusem jedną całość.

• Szymon Askenazy, Bronisław Gembarzewski: Wojsko Polskie: Księstwo Warszawskie 1807-1814. Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2003. ISBN 83-88841-47-5.
• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Gabriel Zych: Armia Księstwa Warszawskiego 1807 - 1812. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1961.