12 Dywizja Zmechanizowana

12 Dywizja Zmechanizowana

Odznaka pamiątkowa (wz. 2015)
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1958
Nazwa wyróżniająca	Szczecińska
Patron	Bolesław III Krzywousty[1]
Tradycje
Nadanie sztandaru	14 października 1984[2]
Rodowód	12 Dywizja Piechoty
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Wojciech Jaruzelski
Obecny	gen. dyw. Szymon Koziatek
Działania zbrojne
Stabilizacja Iraku Wojna w Afganistanie
Organizacja
Numer	3427
Kryptonim	Meteor
Dyslokacja	Szczecin
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska Lądowe
Rodzaj wojsk	Wojska zmechanizowane
Podległość	POW – do 2001 Dowództwo Wojsk Lądowych – do 2013 Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych[3]
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana im. Bolesława Krzywoustego (12 DZ, 12 SDZ) – związek taktyczny Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej.

12 Dywizja Zmechanizowana powstała w 1958 z przeformowania 12 Dywizji Piechoty. Dowodzenie tą jednostką powierzono gen. Wojciechowi Jaruzelskiemu. Dywizja podlegała dowódcy Pomorskiego Okręgu Wojskowego. Do 1990 r., na czas wojny, dywizja wchodziła w skład 1 Armii Ogólnowojskowej tworzonej z jednostek operacyjnych Pomorskiego Okręgu Wojskowego.

W lipcu 1961 przeniesiono dywizję na etaty wojenno-pokojowe^[4].

W drugiej połowie 1967 dywizja przeszła na nowe „etaty pokojowo – wojenne”. W zmienionej strukturze w miejsce dywizjonu artylerii przeciwlotniczej utworzono pułk, na bazie batalionu transportowego, dywizyjnego punktu zaopatrzenia i piekarni polowej zorganizowano batalion zaopatrzenia, a kasę polową i stację pocztową włączono do dowództwa dywizji. W pułku zmechanizowanym znajdowały się trzy bataliony piechoty zmotoryzowanej, batalion czołgów, artyleria pułkowa (bateria haubic 122 mm, bateria przeciwpancerna), kompanie: rozpoznawcza, saperów, łączności, medyczna, remontowa i transportowa oraz plutony: chemiczny, przeciwlotniczy, remontu uzbrojenia i regulacji ruchu. Pułk liczył 1636 żołnierzy. Jego uzbrojenie stanowiło: 31 czołgów średnich, 79 transporterów opancerzonych SKOT, 11 opancerzonych samochodów rozpoznawczych BRDM-1, 3 samobieżne wyrzutnie ppk „Trzmiel”, 6 haubic 122 mm, 9 armat przeciwpancernych 85 mm, 9 moździerzy 120 mm, 9 moździerzy 85 mm, 6 dział bezodrzutowych 82 mm^[5].

9 maja 1975 Rada Państwa nadała 12 Dywizji Zmechanizowanej im. Armii Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy. Sztandar dywizji udekorował minister obrony narodowej, gen. armii Wojciech Jaruzelski^[6].

W latach 80. XX wieku sztab dywizji używał kryptonimu „Meteor”.

Z dniem 15 kwietnia 1994 roku Minister Obrony Narodowej Piotr Kołodziejczyk polecił 12 Dywizji Zmechanizowanej przyjąć nazwę wyróżniającą „Szczecińska” oraz imię Bolesława Krzywoustego^[7].

Na podstawie zarządzenia szefa Sztabu Generalnego nr 086/Org. z 19 grudnia 1994 rozpoczął się proces przejścia dywizji na strukturę brygadową^[8].

W 1999 dywizja weszła w operacyjne podporządkowanie Wielonarodowego Korpusu Północ-Wschód. Po zredukowaniu w 2001 jej stanu liczebnego z 12 tys. do 7 tys. żołnierzy, została przeznaczona do działań w operacjach reagowania kryzysowego. W latach 2001–2004 dywizja wchodziła w skład 1 Korpusu Zmechanizowanego.

W 2003/2004, 2006 i 2008 dywizja była jednostką ramową PKW Irak, a w 2007/2009 i 2012 PKW Afganistan.

W wyniku reformy struktur dowodzenia od 1 stycznia 2014 roku dywizja podlega Dowództwu Generalnemu Rodzajów Sił Zbrojnych.

Decyzją nr 231/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 23 czerwca 2015 roku wprowadzono dla dywizji odznakę pamiątkową^[9]

W godzinach rannych 15 grudnia 1970 roku dowódca POW gen. dyw. Józef Kamiński wprowadził dla oddziałów dywizji stan podwyższonej gotowości bojowej^[10]. Działając na prośbę I sekretarza KW PZPR w Szczecinie, Antoniego Walaszka, polecił dowódcy 12 DZ płk. Mieczysławowi Urbańskiemu opracowanie, wspólnie z władzami polityczno-administracyjnymi, planu przedsięwzięć zmierzających do przygotowania ochrony najważniejszych obiektów i instytucji państwowych na terenie Szczecina. W myśl planu dowódca 12 DZ podporządkował sobie wszystkie jednostki garnizonu Szczecin.

17 grudnia w godzinach przedpołudniowych po strajkach i wiecach w Stoczni im. Adolfa Warskiego, w Stoczni Remontowej Gryfia i kilku innych zakładach część robotników wyszła na ulice. W tej sytuacji dowódca 12 DZ, po uzgodnieniu z zastępcą dowódcy POW do spraw liniowych gen. bryg. Piotrem Przyłuckim oraz zastępcą szefa Sztabu Generalnego WP gen. dyw. Eugeniuszem Molczykiem, postawił dowódcy 5 pz płk. Henrykowi Ziemiańskiemu zadanie zorganizowania ochrony budynku KW PZPR. Zgodnie z zaleceniem wydzielone siły 5 pz zgrupowane zostały na podwórzu obiektu, by dopóki będzie to możliwe – utrzymać w tajemnicy wprowadzenie do akcji wojsk operacyjnych. Wejście tych żołnierzy do działań nastąpiło około godziny 13.00, czyli wówczas, gdy mniej więcej 5-tysięczny tłum zaatakował gmach KW PZPR, obrzucając go kamieniami i butelkami z benzyną^[11].

Żołnierze uniemożliwili demonstrantom wdarcie się do budynku. Przebywający w podpalonym gmachu pracownicy KW mieli odcięty przez płomienie odwrót. Sekretarz KW Łochowicz uratował się skacząc z III piętra na dach sali konferencyjnej, gdzie znieśli go żołnierze i wozem dowódcy 5 pz przewieźli do 109 Wojskowego Szpitala Garnizonowego. Żołnierzom udało się wyprowadzić z płonącego gmachu wszystkie osoby^[11].

Do pomocy żołnierzom 5 pz skierowano w rejon KW PZPR pododdziały 16 batalionu rozpoznawczego i 12 pułku pontonowego. Około 14.30 atak tłumu skierował się na gmach Komendy Wojewódzkiej MO. Dowódca 12 DZ skierował do obrony KW MO siły 5 pz i 41 pz, 16 brozp, 12 bpont, batalionu szkolnego WOP, batalionu 12 ppont i batalionu czołgów 5 pz. Do budynku KW MO bez powodzenia usiłowały dotrzeć grupy transporterów opancerzonych. Dopiero wprowadzenie do akcji 2 batalionu 41 pz oraz 16 brozp, pozwoliło na przedarcie się części sił pod gmach KW MO i ewakuowanie przez tylne wyjście chroniącego się tam sekretariatu i 24 pracowników KW PZPR, komendanta KW MO i jego zastępcy do spraw bezpieczeństwa^[12].

Około godziny 14.30, część demonstrantów zaatakowała budynek Prezydium MRN i podpaliła Archiwum Wydziału Oświaty MRN. W wyniku zdecydowanej postawy kompanii szkolnej 5 pz demonstrantów rozproszono i do godzin wieczornych pożar został ugaszony, a gmach PMRN zabezpieczony przed dewastacją. Mimo podpalenia wozów bojowych i realnego zagrożenia spaleniem załóg żołnierze strzelali amunicją bojową tylko w powietrze. Po rozproszeniu demonstrantów pododdziały wojska przystąpiły do blokowania ulic i placów w rejonie KW PZPR, KW MO i PMRN^[12].

Około 16.30 około dwa i pół tysiąca ludzi zaatakowało więzienie i Prokuraturę Wojewódzką, ochraniane przez pododdziały 124 paplot i 36 pułk inżynieryjno-budowlany. Podpalone zostały bramy więzienia i wejście do Prokuratury Wojewódzkiej. Atakujący tłum nie reagował na salwy ostrzegawcze. W tym czasie strażnicy więzienia zaczęli z wież obserwacyjnych strzelać do atakujących. Kilka osób cywilnych zostało zabitych, kilka zaś rannych. Do wzmocnienia pododdziałów broniących więzienia skierowano dwie kompanie z 25 pcz^[13]. Zołnierze 36 pib opanowali stację CPN przy ul. Kopernika, gdzie demonstranci zaopatrywali się w benzynę używaną do tworzenia środków zapalających w walce z siłami porządkowymi. W godzinach wieczornych 17 grudnia do Szczecina przybył 9 pz^[13].

W późnych godzinach wieczornych sytuacja na ulicach miasta została opanowana. Od strzałów z broni strzeleckiej i pokładowej śmierć poniosło 11 osób, a jedna zginęła pod kołami SKOT-a^[14]. Działania przeniosły się do Stoczni im. Warskiego i Stoczni Remontowej. Pododdziały wojska na teren obu stoczni przetransportowano do godziny 4.00 18 grudnia. Miały one blokować stocznie oraz przylegające do nich, rozmieszczone na wschodnim brzegu Odry zakłady^[13].

18 grudnia przez cały dzień w rejonie placu Żołnierza, KW PZPR i Poczty Głównej gromadziły się tłumy. Każdorazowo rozpraszały je pododdziały 41 pz i 16 brozp. Pozostający w odwodzie 17 bsap był kilkakrotnie używany do zapobiegania grabieży i dewastacji placówek handlowych i obiektów państwowych^[13].

Około 8.00 wzmocnione czołgami pododdziały 12 pułku pontonowego i 16 batalionu pontonowego, blokujące podejścia do bramy Stoczni im. Warskiego zostały zaatakowane przez tłum wychodzący ze stoczni i nadciągający od strony miasta. Demonstranci podpalili czołg, kilka transporterów opancerzonych i obrzucili żołnierzy kamieniami. Żołnierze użyli świec łzawiących oraz oddali salwę ostrzegawczą z broni strzeleckiej^[15].

W wyniku prowadzonych przez oficerów 12 DZ rozmów nie dopuszczono do wyjścia na ulice miasta załóg MPK i Szczecińskiej Fabryki Mechanizmów Samochodowych Polmo, blokowanych przez siły 2 pa i 12 batalionu remontowego. Niestety, propozycja udziału oficerów 12 DZ w bezpośrednich spotkaniach z załogami stoczni i innych zakładów nie została zaakceptowana przez władze partyjne województwa^[15].

W mieście 21 grudnia w zasadzie panował spokój. Wojsko blokowało od strony lądu Stocznię im. Warskiego, ulice chronione były przez patrole wojskowe. Sytuacja radykalnie zmieniła się o godzinie 14.00 po przyjeździe do miasta członka BP KC PZPR Piotra Jaroszewicza, sekretarza KC Jana Szydlaka, wicepremiera Franciszka Kaima i ministra żeglugi Jerzego Szopy. Zgodnie z koncepcją, opracowaną przez Jaroszewicza i Szydlaka przy współudziale gen. Tuczapskiego, nakazano całkowicie zablokować Stocznię im. Warskiego. W tym celu w nocy z 21 na 22 grudnia 1970 roku ściągnięto ze Świnoujścia okręt desantowy, trałowiec, sześć kutrów trałowych i dwa ścigacze WOP i nimi zablokowano wyjścia ze stoczni na kanały portowe. W trakcie tych działań oświetlano stocznię reflektorami wojskowymi, zrzucano ze śmigłowców ulotki i przez wojskowe rozgłośnie elektroakustyczne nadawano specjalnie opracowany materiał propagandowo-agitacyjny. Działania te przyczyniły się zakończenia strajku 22 grudnia 1970 roku. Do godzin rannych 23 grudnia 1970 roku jednostki wojskowe powróciły do koszar^[16]. Pozostawiono jednak na ulicach patrole. Część 124 paplot ochraniała jeszcze areszt śledczy, prokuraturę wojewódzką, oraz KM MO i stację CPN przy ul. Gdańskiej^[17].

Do działań na terenie Szczecina 12 DZ wydzieliła 4591 ludzi, w tym 416 oficerów, 27 chorążych, 291 podoficerów zawodowych i 3857 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Inne jednostki garnizonu podporządkowane na czas akcji dowódcy 12 DZ wydzieliły 3711 ludzi, w tym 378 oficerów, 12 chorążych, 131 podoficerów zawodowych i 3190 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej. Łącznie zaangażowano 8302 osoby, w tym 794 oficerów, 39 chorążych, 422 podoficerów zawodowych i 7047 żołnierzy zasadniczej służby wojskowej^[18].

Oddziały 12 DZ użyły 582 pojazdy, w tym 141 czołgów, 207 transporterów opancerzonych, 234 samochody, a jednostki garnizonu: 175 pojazdów, w tym 10 transporterów opancerzonych i 165 samochodów, oraz 4 okręty wojenne. Łącznie do akcji użyto 141 czołgów, 217 transporterów opancerzonych, 399 samochodów i 4 okręty^[19].

Zgodnie z Decyzją Ministra Obrony Narodowej nr 88 z 16 marca 2009 dywizja przejęła tradycje^[20]:

• 6 Dywizji Strzelców Polskich Armii gen. Józefa Hallera (1919)
• 12 Dywizji Piechoty (1919–1939)
• 12 Dywizji Piechoty Armii Krajowej (1944)
• 12 Dywizji Piechoty (1945–1958)
• 12 Dywizji Zmechanizowanej (1958–1994)

• Odznaka pamiątkowa 12 DZ
• 
  do 2005
• 
  2005–2015
• 
  od 2015

• czołgi PT-91 Twardy
• kołowe transportery opancerzone KTO Rosomak, bojowe wozy piechoty BWP-1,
• opancerzone samochody rozpoznawcze BRDM-2,
• przeciwlotnicze zestawy rakietowe KUB, KUB-M,
• przeciwlotnicze zestawy rakietowe OSA-AK.
• wyrzutnie rakietowe WR-40 Langusta, BM-21 Grad
• artyleria samobieżna AHS Krab, Dana, Goździk

• 5 Kołobrzeski Pułk Zmechanizowany im. Otokara Jaroša – do 1995
• 9 Zaodrzański Pułk Zmechanizowany – do 1995
• 41 Pułk Zmechanizowany im. Lachowicza – do 1995
• 25 Drezdeński Pułk Czołgów Średnich – do 31 grudnia 1990
• 29 Szczecińska Brygada Zmechanizowana im. Króla Stefana Batorego – do 1 stycznia 1998
• 6 Brygada Kawalerii Pancernej im. gen.bryg. Konstantego Plisowskiego (rozformowana do 30 czerwca 2007)
• 36 Brygada Zmechanizowana (rozformowana do 31 grudnia 2008)
• 124 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej – przeformowany w 3 Pułk Przeciwlotniczy
• 12 Batalion Remontowy – przeformowany w 7 Rejonowe Warsztaty Techniczne
• 22 Dywizjon Rakiet Taktycznych
• 12 Batalion Medyczny
• 12 Kompania Chemiczna rozformowana do 31 grudnia 2010

• Garnizon Szczecin
• Hieronim Kupczyk

• Grzegorz Ciechanowski: Tradycje wojskowe związków taktycznych Wojsk Lądowych na Pomorzu Zachodnim. W: Pomorze militarne. Stulecie odrodzenia polski a region. T. IX. Szczecin: Szczecińskie Towarzystwo „Pogranicze”, 2018. ISBN 978-83-89341-98-3.
• Jerzy Kajetanowicz. Związki taktyczne i oddziały polskich wojsk pancernych i zmechanizowanych w latach 1945–1970. Zmiany organizacyjne. „Zeszyty Naukowe WSOWL”. 2 (144), 2007. Wrocław: Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych. ISSN 1731-8157. 
• Dariusz Faszcza: Z dziejów 12 Szczecińskiej Dywizji Zmechanizowanej. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2005. ISBN 83-11-10131-0.
• Dariusz Faszcza: 12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana. 70 lat służby na Pomorzu Zachodnim (1945-2015). Warszawa: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2015. ISBN 978-83-63755-75-1.
• Tomasz Leszkowicz: Spadkobiercy Mieszka, Kościuszki i Świerczewskiego. Ludowe Wojsko Polskie jako instytucja polityki pamięci historycznej. Warszawa: Wydawnictwo Instytut Pamięci Narodowej, 2022. ISBN 978-83-8229-588-7.
• Franciszek Puchała: Budowa potencjału bojowego Wojska Polskiego 1945–1990. Obszary szpiegowskich działań. Warszawa: Fundacja „Historia i Kultura”, 2013. ISBN 978-83-11-12800-2.
• Andrzej Wojtaszak, Kazimierz Kozłowski: Żołnierz polski na Pomorzu Zachodnim X-XX wiek. Materiały z sesji naukowej z 10 listopada 1999 r. Praca zbiorowa. Szczecin: Oddział Edukacji Obywatelskiej, 2001. ISBN 83-86992-76-X.
• Edward Jan Nalepa: Wojsko polskie w Grudniu 1970 roku. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1990. ISBN 83-11-07904-8.
• Jan Edward Nalepa: Grudzień 1970 w dokumentach wojskowych. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-022-7.
• Michał Paziewski: Grudzień 1970 w Szczecinie. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział w Szczecinie, 2013. ISBN 978-83-61336-97-6.
• Michał Paziewski. Szczecin '70. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”. 12/121, 2010. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. 
• Odtajnione dokumenty Grudnia 1970. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 1, 2001. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona. ISSN 1640-6281. 

• 12 Dywizja Zmechanizowana. 12sdz.wp.mil.pl. .
• Historia 12 Dywizji Zmechanizowanej. sedina.pl.