Fenologia

Wygląd przypnij ukryj Kwitnąca leszczyna pospolita zwiastun zarania wiosny.

Fenologia (gr. phaínomai – przejawiam, pokazuję się) – nauka badająca zależność pomiędzy zmianami czynników klimatycznych a periodycznymi zjawiskami w przyrodzie ożywionej, takimi jak kiełkowanie, kwitnienie, owocowanie, zrzucanie liści u roślin, zapadanie w sen zimowy, odloty ptaków do cieplejszych regionów, wystąpienie dwóch pokoleń u niektórych owadów. Ze względu na przedmiot badań można wyróżnić: fitofenologię, zoofenologię oraz agrofenologię.

Sezonową rytmikę zmian fenologicznych, następującą w cyklach rocznych, ukazuje się na mapach za pomocą izofen, linii łączących miejscowości, w których jednocześnie występują dane zjawiska fenologiczne.

Historia

• Pierwsze zapiski fenologiczne były odnotowywane w latach 1480–1527 na Akademii Krakowskiej w Polsce. Dotyczyły pory zakwitania i owocowania roślin pożytecznych w okolicy Krakowa.
• Karol Linneusz zapoczątkował nowoczesne obserwacje fenologiczne w połowie XVIII wieku i od tego czasu rozwija się w Europie sieć stacji fenologicznych.
• W połowie XIX wieku Adolphe Quételet, ujednolicając metody fenologiczne, opisał około 300 gatunków roślin i zwierząt będących obiektem obserwacji fenologicznych.
• W 1895 roku Egon Ihne zaproponował wydzielenie 7 fenologicznych pór roku.
• Od 2007 roku Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze Polski systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin dziko rosnących.

Znaczenie

W gospodarce rolnej fenologia ułatwia dokonanie wyboru odpowiedniej odmiany rośliny uprawnej, ustalenie terminu siewu i zbioru, przewidywanie pojawienia się szkodników upraw.

Fenologiczne pory roku

Na podstawie obserwacji fenologicznych dr Egon Ihne w strefie klimatu umiarkowanego można wyróżnić 7 fenologicznych pór roku i ósmą porę, w której następuje przerwa w zjawiskach fenologicznych.

Podział na 8 pór roku wykorzystuje od 2007 r. obserwacje prowadzone w ramach sieci fenologicznej IMGW. Obserwowanych jest 10 gatunków roślin dziko rosnących.

	Fenologiczna pora roku	Obserwowane rośliny	Przeciętny termin
			Legnica	Suwałki
1	Początek wiosny	zakwitanie leszczyny pospolitej, i podbiału pospolitego	1.03	30.03
2	Wczesna wiosna	początek listnienia brzozy brodawkowatej, kwitnienie: mniszka lekarskiego, czeremchy zwyczajnej	24.04	4.05
3	Pełnia wiosny	zakwitanie kasztanowca zwyczajnego, kwitnienie bzu lilaka	10.05	22.05
4	Wczesne lato	zakwita robinia akacjowa	5.06	15.06
5	Lato	zakwitanie lipy drobnolistnej	30.06	7.07
6	Wczesna jesień	kwitnienie wrzosu zwyczajnego, dojrzewanie owoców kasztanowca zwyczajnego i leszczyny pospolitej	30.08	28.8
7	Jesień	żółknięcie liści kasztanowca zwyczajnego, żółknięcie i opadanie liści lipy drobnolistnej i brzozy brodawkowatej	25.10	14.10
8	Zima	spoczynek roślin, pokrywa śnieżna	8.12	9.11

• podział na 10 – 12 pór roku.

1. Przedwiośnie (zaranie wiosny)
2. Pierwiośnie (wczesna wiosna)
3. Wiosna (pełnia wiosny)
4. Wczesne lato
5. Lato (pełnia lata)
6. Późne lato
7. Wczesna jesień
8. Jesień (pełnia jesieni, złota jesień)
9. Późna jesień
10. Zima, czasami w obrębie zimy wyróżnia się dodatkowo:
    • Przedzimek
    • Pełnia zimy
    • Spodzimek

Projekty obserwacji fenologicznej

Od 2007 r. Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej prowadzi na obszarze polski w 51 stacjach systematyczne obserwacje fenologiczne 10 roślin – zakres krajowy.

Projekt „BEAGLE” (ang. Biodiversity Education and Awareness to Grow a Living Environment) międzynarodowe obserwacje fenologiczne 6 gatunków drzew.

Projekt „Spring Alive” międzynarodowe obserwacje fenologiczne migracji 5 gatunków ptaków.

Projekt „Pora na pory – obserwacje fenologiczne” obserwacje fenologiczne 3 gatunków roślin.

Zobacz też

• strefy mrozoodporności

Przypisy

1. ↑ fenologia, Encyklopedia PWN  .
2. ↑ Mała encyklopedia rolnicza, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1964, s. 159.
3. ↑ Doc. dr M.D.M. Molga Doc. dr M.D.M., Meteorologia Rolnicza – podręcznik dla studentów wyższych szkół rolniczych, wyd. II, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966, s. 440–457  (pol.).
4. ↑ Agrometeo – Fenologiczne Pory Roku | Fenologia , agrometeo.pogodynka.pl   (pol.).
5. ↑ Koźmiński i inni, Agrometeorologia, wyd. 2 zm., Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1998, ISBN 83-01-12498-9, OCLC 749762721 . Brak numerów stron w książce
6. ↑ MarekM. Snowarski MarekM., Fenologia , atlas-roslin.pl   (pol.).
7. ↑ BEAGLE: Świat wokół nas się zmienia – ale czy my podejmujemy działania, aby stawał się bardziej zrównoważony? , beagleproject.org  .
8. ↑ Spring Alive   (pol.).
9. ↑ Spring Alive , OTOP   (pol.).
10. ↑ Co to jest fenologia? , www.zycieaklimat.edu.pl  .

Linki zewnętrzne

• Polskie Zawisaki – baza obserwacji zoofenologicznych (fenologia pojawu, wykresy, mapy)
• https://zuchowskipiotr.wixsite.com/obserwacjeprzyrody/fenologiczne-pory-roku – 12 fenologicznych pór roku
• http://s – pszczola.eu/artykuly/kalendarz – fenologiczny/ – Pszczelarski kalendarz fenologiczny

Nauki biologiczne

według grupy badanych istot	działy botaniki zdefiniowane taksonami briologia pterydologia działy botaniki niezdefiniowane taksonami geobotanika florystyka fitosocjologia dendrologia działy mykologii etnomykologia lichenologia mykologia budowlana mykologia medyczna i weterynaryjna mykologia przemysłowa mykotoksykologia działy zoologii zdefiniowane taksonami entomologia arachnologia karcynologia malakologia konchiologia ichtiologia herpetologia ornitologia teriologia felinologia kynologia prymatologia antropologia fizyczna działy zoologii niezdefiniowane taksonami zoofenologia osteologia neurobiologia etologia neuroetologia zoosemiotyka zoopsychologia socjobiologia inne działy zdefiniowane taksonami wirusologia bakteriologia protistologia protozoologia mykologia hydrobiologia hydrobotanika hydromykologia hydrozoologia fykologia hydromikrobiologia planktologia paleobiologia paleontologia paleobotanika paleomykologia paleozoologia ichnologia pozostałe mikrobiologia neontologia parazytologia
według poziomu organizacji	biologia molekularna cytologia histologia anatomia morfologia fizjologia ekologia fenologia
systematyka organizmów	kladystyka taksonomia
inne działy czyste	aerobiologia biogerontologia biologia ewolucyjna biologia rozwoju embriologia biologia syntetyczna biologia systemów chronobiologia filogenetyka fotobiologia genetyka genomika proteomika radiobiologia
biogeografia	biogeografia wysp fitogeografia zoogeografia paleozoogeografia paleobiogeografia paleozoogeografia
inne działy interdyscyplinarne	biochemia bioelektrochemia bioenergetyka biofizyka astrobiologia biomatematyka biostatystyka bioinformatyka bioelektronika biocybernetyka epidemiologia immunologia bionika sozologia antrozoologia archeozoologia agrobiologia
powiązane nauki	historia biologii
paranauki i pseudonauki	kryptozoologia kreacjonizm łysenkizm rasizm naukowy

Kontrola autorytatywna (dyscyplina naukowa):

• LCCN: sh85102793, sh85100673
• GND: 4127856-2
• NDL: 00570271
• BnF: 11938311w
• BNCF: 60429
• NKC: ph136882
• BNE: XX536293
• J9U: 987007553462005171

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3900381
• NE.se: fenologi
• SNL: fenologi
• Catalana: 0108577
• DSDE: fænologi
• Hrvatska enciklopedija: 19235