Goleszów (województwo śląskie)
Wygląd przypnij ukryj| wieś | |
 Centrum miejscowości | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Sołectwo |
Goleszów Dolny |
| Wysokość | |
| Liczba ludności (2022) | |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy | |
| Tablice rejestracyjne |
SCI |
| SIMC |
0052327 |
Położenie na mapie gminy Goleszów  Goleszów
| |
Położenie na mapie Polski Goleszów
| |
Położenie na mapie województwa śląskiego Goleszów
| |
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego Goleszów
| |
 49°43′59″N 18°44′25″E/49,733056 18,740278
| |
| Strona internetowa | |
Goleszów (cz. Holešov ve Slezsku, niem. Golleschau) – wieś w Polsce, położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Goleszów. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia miejscowości wynosi 1211 ha, a liczba ludności 4045, co daje gęstość zaludnienia równą 334 os./km².
Położenie
Goleszów leży na Pogórzu Śląskim. Jego zabudowania skupiają się w znacznej części wokół grzbietu głównego wododziału Polski, biegnącego tu od Wielkiej Czantorii przez Małą Czantorię, Tuł, Zagoj i Machową na Jasieniową, a dalej na Chełm. Centrum miejscowości ze zwartą zabudową leży wprost na grzbiecie wododziału, pomiędzy wzniesieniami Jasieniowej na południu i Chełmu na północy. Wschodnia część miejscowości poprzez Radoń i Bładnicę należy więc do dorzecza Wisły, zaś część zachodnia – przez Puńcówkę i Olzę – do dorzecza Odry.
Podział administracyjny
Miejscowość składa się z 3 sołectw:
- Goleszów Dolny – 1520 mieszkańców (31 grudnia 2004)
- Goleszów Górny – 1637 mieszkańców (31 grudnia 2004)
- Goleszów Równia – 886 mieszkańców (31 grudnia 2004)
Historia
Goleszów to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniony jest również Goleszów jako Goles(u)ou(v)o.
Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe Księstwo Cieszyńskie, w granicach którego znalazł się również Goleszów. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
Z 1293 pochodzi najstarsza wzmianka (obecnie zaginiona) o miejscowym kościele. Hipotetycznie mógł być wzniesiony nawet w pierwszej połowie XIII wieku. Miejscowa parafia pw. św. Michała Archanioła w połowie XV wieku liczyła 225 parafian. Do końca średniowiecza Goleszów pozostawał wsią książęcą, a w 1518 funkcjonował tu folwark książęcy.
Około 1580 roku wieś zamieszkiwało 39 osiadłych rolników, poddanych księcia cieszyńskiego. W 1632 Piotr Górecki sprzedał Goleszów swojemu synowi Wacławowi, a ten w 1646 swojemu bratu, Erazmowi.
W 1880 roku w Goleszowie było 1169 mieszkańców i 148 domów. Pierwszego czerwca 1888 roku został otwarty szlak kolejowy austro-węgierskiej Kolei Miast Morawsko-Śląskich poprowadzonej z Bielska do Kojetina. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa. Niedaleko cementowni w 1911 roku zlokalizowano dodatkowo przystanek kolejowy. W latach 1885−1989 działała tu cementownia Do momentu jej upadku zatrudniona w niej była większa część mieszkańców miejscowości, którzy - inaczej niż w okolicznych wsiach - żyli z pracy pozarolniczej. W 1970 roku powstał tu oddział Fabryki Urządzeń Elektrycznych „Celma”, który specjalizował się w produkcji elektronarzędzi.
Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 224 budynkach w Goleszowie na obszarze 1209 hektarów mieszkało 2097 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 173,4 os./km². Z tego 774 (36,9%) mieszkańców było katolikami, 1271 (60,6%) ewangelikami, 51 (2,4%) wyznawcami judaizmu a 1 innej religii lub wyznania, 1803 (86%) było polsko-, 123 (5,9%) niemiecko-, 33 (1,6%) czeskojęzycznymi a 10 (0,5%) posługiwało się innym językiem. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 271 a mieszkańców do 2434, z czego 2389 zameldowanych było na stałe, 750 (30,8%) było katolikami, 1622 (66,6%) ewangelikami, 53 (2,2%) żydami, 9 (0,4%) innej religii, 2180 (89,6%) polsko-, 159 (6,5%) niemiecko-, 54 (2,2%) czeskojęzycznymi, a 5 posługiwało się innym językiem.
Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 15 kompanii w Ustroniu.
W 1934 r. na wznoszącej się nad miejscowością górze Chełm powstała pierwsza na polskim Śląsku szkoła szybowcowa.
W okresie II wojny światowej (od lipca 1942 do stycznia 1945 roku) znajdowała się tu filia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Więźniowie byli zatrudnieni w miejscowej cementowni oraz w okolicznych kamieniołomach, dostarczających do niej kamienia wapiennego. W styczniu 1945 r. podobóz został ewakuowany tzw. marszem śmierci na stację kolejową do Wodzisławia Śląskiego. Miejscowość została zdobyta 2 V 1945 roku przez oddziały radzieckie.
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Goleszów. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.
Urodzeni
Komunikacja
Przez Goleszów kursują autobusy w kierunku Cieszyna, Ustronia, Wisły, Jaworzynki i Koniakowa. Przez miejscowość przebiega linia kolejowa 191 Goleszów−Wisła Głębce. We wsi znajduje się stacja Goleszów i przystanek Goleszów Górny.
Religia
Na terenie Goleszowa działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- Chrześcijańska Wspólnota Ewangeliczna (placówka misyjna w Goleszowie)
- Kościół Ewangelicko-Augsburski (parafia Ewangelicko-Augsburska)
- Kościół Rzymskokatolicki (parafia Świętego Michała Archanioła będąca siedzibą dziekana dekanatu Goleszów)
- Świadkowie Jehowy: zbór i Sala Królestwa
Zabytki
Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe:
- kościół ewangelicki z 1877 roku na ulicy Spółdzielczej 9 (nr rej.: 934/68 (R/581/60) z 24.10.1967 oraz A-275/78 z 9.02.1978);
- plebania ewangelicka z XVIII-XIX, nr rej.: 144/60 (R/582/60) z 27.02.1960 oraz A-276/78 z 9.02.1978);
- kościół katolicki św. Michała Archanioła z lat 1913–1921 (poza listą NID);
- plebania przy kościele katolickim, z XVIII w. (nr rej.: 145/60 (R/585/60) z 27.02.1960 oraz A-288/78 z 30.03.1978);
- szkoła parafialna nr 36 z XIX wieku (nr rej.: 935/68 (R/583/60) z 24.10.1967 oraz A-289/78 z 30.03.1978).
Turystyka
Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:
czarna okrężna trasa rowerowa „Śladami Stroju Cieszyńskiego” (40 km)
czerwona trasa rowerowa nr 24 (Pętla rowerowa Euroregionu Śląsk Cieszyński)- Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń
Sport
Na terenie Goleszowa znajduje się także niewielki kompleks skoczni narciarskich należących do klubu Olimpia Goleszów.
W Goleszowie urodził się Apoloniusz Tajner, narciarz klasyczny, trener, prezes Polskiego Związku Narciarskiego.
Galeria
- Kościół św. Michała Archanioła
- Kościół ewangelicki w Goleszowie
- Urząd gminy
- Gminny Ośrodek Kultury
- Przedszkole Publiczne
- Szkoła Podstawowa i Gimnazjum
- Gminne Centrum Informacji, dawna dyrekcja cementowni
- Ruiny cementowni
- OSP Goleszów
- Stacja kolejowa
- Skocznie narciarskie LKS Olimpii
- Jezioro Ton
Przypisy
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 34464
- ↑ a b c d Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Miejscowości Goleszów na lata 2005 - 2006. 2005, 2005. . .
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych , Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 .
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 318 .
- ↑ Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Goleszów na lata 2007-2013. goleszow.bip.net.pl, 2007-03-21. . .
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Gmina Goleszów: Statut Gminy Goleszów. www.goleszow.bip.net.pl . 2010-11-24, 2010. .
- ↑ Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. .
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ I. Panic, 2010, s. 391
- ↑ I. Panic, 2010, s. 321
- ↑ I. Panic, 2010, s. 331
- ↑ I. Panic, 2010, s. 340
- ↑ Krzysztof Szelong, Podróże edukacyjne szlachty cieszyńskiej (do końca XVII w.). Motywy, kierunki, konsekwencje, w: Książka – biblioteka – szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Materiały z konferencji naukowej Cieszyn 4-5 listopada 1999 pod red. Janusza Spyry, Cieszyn 2001, s. 76.
- ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 28. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów. kolejcieszyn.pl. .
- ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów Górny. kolejcieszyn.pl. .
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.). Brak numerów stron w książce
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.). Brak numerów stron w książce
- ↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
- ↑ P. Hojka, S. Kulpa, Kierunek Loslau. Marsz ewakuacyjny więźniów oświęcimskich w styczniu 1945 r., Wodzisław Śląski 2016.
- ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 91
- ↑ Zbory i placówki , chwe.pl .
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org .
- ↑ https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
Bibliografia
- Barański Mirosław J.: Beskid Śląski. Pasmo Stożka i Czantorii. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1996, ISBN 83-7005-370-X;
- Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918–1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
- Jan Wantuła: Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego. Warszawa: 1954, s. 144-152.
- Ziemia Cieszyńska. Mapa turystyczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1977.
- Praca zbiorowa: Polski słownik biograficzny Tom 13, hasło „Klus, Jerzy”. Wrocław: Ossolineum, 1968, s. 31.
Linki zewnętrzne
- Goleszów (województwo śląskie), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 655 .
- historia Goleszowa
- Historia Żydów w Goleszowie na portalu Wirtualny Sztetl
| Wsie | |
|---|---|
| Integralne części wsi |
|
