Komisariat Straży Granicznej „Krotoszyn”

Komisariat Straży Granicznej „Krotoszyn” – jednostka organizacyjna Straży Granicznej pełniąca służbę ochronną na granicy polsko-niemieckiej w latach 1928–1939.

W drugiej połowie 1927 przystąpiono do gruntownej reorganizacji Straży Celnej^[1]. W praktyce skutkowało to rozwiązaniem tej formacji granicznej. Rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Ignacego Mościckiego z 22 marca 1928 roku, do ochrony północnej, zachodniej i południowej granicy państwa, a w szczególności do ich ochrony celnej, powoływano z dniem 2 kwietnia 1928 roku Straż Graniczną^[2]. Rozkazem nr 3 z 25 kwietnia 1928 roku w sprawie organizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego dowódca Straży Granicznej gen. bryg. Stefan Pasławski przydzielił komisariat „Krotoszyn” do Inspektoratu Granicznego nr 12 „Ostrów” i określił jego strukturę organizacyjną^[3]. W nawiązaniu do rozkazu dowódcy SG, Wielkopolski Inspektor Okręgowy swoim rozkazem organizacyjnym nr 2 z 27 czerwca 1928 dokonał połączenia komisariatów Straży Celnej „Zduny” i „Odolanów” tworząc jeden komisariat SG „Krotoszyn”^[4].

Już 15 września 1928 dowódca Straży Granicznej rozkazem nr 7 w sprawie zmian dyslokacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego podpisanym w zastępstwie przez mjr. Wacława Szpilczyńskiego zmieniał organizację komisariatu i ustalał zasięg placówek^[5]. Rozkazem nr 11 z 9 stycznia 1930 roku reorganizacji Wielkopolskiego Inspektoratu Okręgowego komendant Straży Granicznej płk Jan Jur-Gorzechowski ustalił numer i nową organizację komisariatu^[6].

Rozkazem nr 3/31 zastępcy komendanta Straży Granicznej płk Emila Czaplińskiego z 5 sierpnia 1931 roku przeniesiono placówkę I linii „Ruda” do Bestwina^[7].

Siedziba komisariatu mieściła się w Krotoszynie w budynku skarbowym przy ulicy Zdunowskiej. Budynek oddalony był około 8 kilometrów od granicy państwowej. W budynku funkcjonowała kancelaria komisariatu i placówka II linii. Ponadto w 1932 roku zamieszkiwały w nim rodziny dwóch oficerów i dwóch szeregowych^[8].

Długość ochranianego odcinka wynosiła 32 kilometry i 770 metrów. w 1932 podzielony był na trzy pododcinki ochraniane przez placówki I linii^[8]. Oficerowie uzbrojeni byli w pistolety i szable, szeregowi w kbk Mosin wz. 91/98. Kierownicy placówek, przewodnik psa i wywiadowcy posiadali dodatkowo pistolety czeskie kal.9 mm. Kierownik i zastępca posiadali do swojej dyspozycji konie. Na stanie komisariatu znajdował się jeden rower. Szeregowi do służby używali rowerów prywatnych^[9]. W 1934 komisariat posiadał jeden motocykl z wózkiem i jeden rower służbowy^[10]. Przemyt w 1934 oszacowano na 1959,90 zł, zatrzymano 57 osób^[11].

Na terenie komisariatu funkcjonowały trzy przejścia graniczne^[12]:

• Zduny Kolej – przejście kolejowe o ruchu osobowym i towarowym, czynne codziennie w godzinach przejazdów pociągów. Przy przejściu działał urząd celny
• Zduny Rogatka – przejście drogowe o ruchu osobowym i pojazdów mechanicznych, czynne codziennie; Przy przejściu działał urząd celny
• Sulmierzyce Błonie – przejście drogowe o ruchu osobowym i pojazdów mechanicznych, czynne w soboty, niedziele i poniedziałki

Sąsiednie komisariaty:

• komisariat Straży Granicznej „Dubin” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Odolanów” − 1928
• komisariat Straży Granicznej „Dubin” ⇔ komisariat Straży Granicznej „Sośnie” − styczeń 1930

Organizacja komisariatu w kwietniu 1928^[13]:

• komenda − Krotoszyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Rochy”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Ujazd”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyn”

Organizacja komisariatu we wrześniu 1928^[14]:

• placówka Straży Granicznej I linii „Rochy”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sulmierzyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Uciechów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyn”
• placówka Straży Granicznej II linii „Odolanów”

Organizacja komisariatu w styczniu 1930^[15][16]

• 1/12 komenda − Krotoszyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Ruda” → w 1931 przeniesiona do Bestwina
• placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sulmierzyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Uciechów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyn” ul. Zdunowska

Organizacja komisariatu w grudniu 1932^[8]

• 1/12 komenda − Krotoszyn
• placówka Straży Granicznej I linii „Bestwin”
• placówka Straży Granicznej I linii „Zduny”
• placówka Straży Granicznej I linii „Chachalnia”
• placówka Straży Granicznej I linii „Sulmierzyce”
• placówka Straży Granicznej I linii „Uciechów”
• placówka Straży Granicznej II linii „Krotoszyn”

• Marek Jabłonowski, Bogusław Polak: Polskie formacje graniczne 1918−1839. Dokumenty organizacyjne, wybór źródeł.. T. II. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Koszalińskiej, 1999. ISBN 83-87424-77-3.
• Grzegorz Goryński: Powstanie, organizacja i funkcjonowanie straży granicznej w latach 1928-1939. 2012. .
• Henryk Mieczysław Kula: Polska Straż Graniczna w latach 1928–1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 8311082671.
• Jan Grzywaczewski: Komisariat Straży Granicznej Krotoszyn 1928-1939. W: Józef Zdunek: Krotoszyn i okolice. Opracowania i materiały źródłowe.. T. XI. Krotoszyn: Towarzystwo Miłośników i Badaczy Ziemi Krotoszyńskiej, 2015.
• Wykaz dyslokacji jednostek Inspektoratu Granicznego „Wolsztyn” w 1936 roku → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.190/117.)
• Kronika Inspektoratu Granicznego „Ostrów” w latach 1932–1933 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.190/411.)
• Wykaz dyslokacji Wielkopolskiego Inspektoratu Granicznego w latach 1933–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin.
• Rozkazy Komendy Głównej Straży Granicznej 1928–1939 → Archiwum Straży Granicznej. Szczecin. (sygn.187/30 do 187/41.)