Warga dolna

Wygląd przypnij ukryj Przekształcenia w różnych typach aparatów gębowych: warga dolna oznaczona kolorem niebieskim i skrótem lb; A – aparat typu gryzącego u prostoskrzydłego; B – aparat typu gryząco-liżącego pszczoły miodnej; C – aparat typu ssącego motyla; D – aparat typu kłująco-ssącego samicy komara Aparat gębowy prostoskrzydłych (Orthoptera): a: pleurostom (pleurostoma); b: żuwaczka (mandibula); c: warga górna (labrum); d: głaszczek szczękowy (palpus maxilliaris); e: głaszczek wargowy (palpus labialis); f: warga dolna (labium); g: szczęka (maxilla).

Warga dolna, labium (łac. labium) – element narządów gębowych stawonogów, umieszczony w tylnej części głowy, za szczękami (I pary) a przeciwstawnie do wargi górnej. Może pomagać w pobieraniu pokarmu lub służyć osłonie czy prowadzeniu innych elementów narządów gębowych.

Sześcionogi

Warga dolna sześcionogów powstała z zespolenia drugiej pary szczęk (maxillae secundae). Typowo zbudowana warga dolna występuje w aparatach gębowych typu gryzącego i składa się z elementów: zabródka, przedbródka i dwóch par: języczków, przyjęzyczków i głaszczków wargowych. Zabródek zwykle podzielony jest na dwa skleryty: bródkę i podbródek, który zrastać może się z gulą. Błoniasty języczek występujący w aparacie gryzącym chrząszczy (ligula) nie odpowiada języczkom innych owadów (glossae). Warga dolna może być różnorodnie przekształcona. W aparacie gębowym kłująco-ssącym może być silnie wydłużona i pełnić funkcję sztyletu u wszy lub kłujki (rostrum), stanowiącej osłonkę dla szczeci kłujących (sztyletów) u pluskwiaków i często członowanej. W typie gryząco-liżącym u pszczół warga dolna jest zakrzywiona w dół i do wewnątrz, tworząc rurkę służącą do zasysania nektaru. W aparatach typu ssącego jak u motyli mocno uwsteczniona. Czasami labium tworzy dno jamy przedgębowej. W aparacie kłująco-ssącym hematofagicznych muchówek długoczułkich warga dolna jest mięsista i tworzy pochewkę dla kłujki, czasem także ją podtrzymując przy wbijaniu. W aparacie gębowym typu liżąco-ssącego muchówek łękorysych (Cyclorrhapa) przekształca się w mięsisty ryjek (trąbkę, proboscis), w którym zabródek tworzy część nasadową, przedbródek formuje tekę, a głaszczki wargowe tworzą tarczę oralną, u form hematofagicznych zesklerotyzowaną i ząbkowaną. U larw ważek warga dolna jest przekształcona w poszerzony organ chwytny zwany maską.

Pozostałe stawonogi

U szczękoczułkowców (Euchelicerata), w rządzie pająków (Araneae) tworzy dno jamy gębowej, a u skorupiaków (Crustacea) przyjmuje postać wewnętrznego wyrostka podobnego do płytki (ang. metastoma). U widłonogów (Copepoda) labium wspomaga proces rozdrabniania pokarmu. Obunogi (Amphipoda) mają labium zazwyczaj podzielone na dwa płaty (paragnaty), z których każdy może być dalej podzielony na płat zewnętrzny, środkowy płat wewnętrzny i przedłużenie tylno-boczne (płat żuchwy). U wioślarek (Cladocera), oprócz rodziny Leptodoridae, warga dolna nie występuje.

Spośród wijów zrośnięcie się szczęk II pary w wargę dolną nastąpiło u drobnonogów, podczas gdy u skąponogów i dwuparców zanikły one całkowicie.

Przypisy

  1. ↑ a b c d Labium, Mary Ann BasingerM.A.B. Maggenti Mary Ann BasingerM.A.B., Armand R.A.R. Maggenti Armand R.A.R., Scott LyellS.L. Gardner Scott LyellS.L., Online Dictionary of Invertebrate Zoology, 2005, s. 514   (ang.).
  2. ↑ a b c Warga dolna, JózefJ. Razowski JózefJ., Słownik entomologiczny, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 256-257, ISBN 83-01-07907-X .
  3. ↑ a b Labium - Entomologists' glossary - Amateur Entomologists' Society (AES) , www.amentsoc.org  .
  4. ↑ a b c Labium, GordonG. Gordh GordonG., DavidD. Headrick DavidD., A Dictionary of Entomology, King's Lynn: CABI Publishing, 2001, s. 502, ISBN 978-0-85199-291-4 .
  5. ↑ a b Nathan D.N.D. Burkett-Cadena Nathan D.N.D., Chapter 2 - Morphological Adaptations of Parasitic Arthropods, Gary R.G.R. Mullen, Lance A.L.A. Durden (red.), Medical and Veterinary Entomology (Third Edition), Academic Press, 2019, s. 17–22, DOI: 10.1016/b978-0-12-814043-7.00002-9, ISBN 978-0-12-814043-7   (ang.).
  6. ↑ insect - Insect societies, ecology & external features, Encyclopædia Britannica   (ang.).
  7. ↑ a b Ryszard Szadziewski, Przemysław Trojan: nadgromada: sześcionogi – Hexapoda. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 53-85.
  8. ↑ a b c Mouthparts, Phillip W.P.W. Hadlington Phillip W.P.W., Judith A.J.A. Johnston Judith A.J.A., An Introduction to Australian Insects, Hong Kong: UNSW Press, 1998, s. 11-12, ISBN 0-86840-465-9 .
  9. ↑ Marek Wanat: rząd: chrząszcze – Coleoptera. W: Zoologia: Stawonogi. T. 2, cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red. nauk.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 260.
  10. ↑ a b Insect's Mouth , www.brisbaneinsects.com  .
  11. ↑ Barbara Lis, Jerzy A. Lis: Rząd: pluskwiaki – Hemiptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.brak strony w książce
  12. ↑ Insect mouthparts - Amateur Entomologists' Society (AES) , www.amentsoc.org  .
  13. ↑ Ryszard Szadziewski, Wojciech Giłka: Rząd: muchówki – Diptera. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 390-402.
  14. ↑ Mouth Parts in Insects (With Diagram) , Biology Discussion, 2 maja 2016   (ang.).
  15. ↑ Rafał Bernard, Paweł Buczyński: rząd: ważki – Odonata. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.brak strony w książce
  16. ↑ Definition of METASTOMA , www.merriam-webster.com   (ang.).
  17. ↑ Metastoma, Crustacea Glossary::Definitions, research.nhm.org  .
  18. ↑ Jan IgorJ.I. Rybak Jan IgorJ.I., Leszek A.L.A. Błędzki Leszek A.L.A., Widłonogi, Copepoda: Cyclopoida, Klucz do oznaczania, wyd. I, Warszawa: Biblioteka Monitoringu Środowiska, Inspekcja Ochrony Środowiska, 2005, s. 14, ISBN 83-7217-253-6 .
  19. ↑ Labium, Crustacea Glossary::Definitions, research.nhm.org  .
  20. ↑ Jan IgorJ.I. Rybak Jan IgorJ.I., Leszek A.L.A. Błędzki Leszek A.L.A., Słodkowodne skorupiaki planktonowe. Klucz do oznaczania gatunków, wyd. I, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 28, ISBN 978-83-235-0738-3 .
  21. ↑ Jolanta Wytwer: nadgromada: wije – Myriapoda. W: Zoologia t. 2 Stawonogi cz. 2 Tchawkodyszne. Czesław Błaszak (red.). Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012.brak strony w książce
Encyklopedia internetowa (obszar anatomiczny):