Maciej Aleksy Dawidowski

W dzisiejszym świecie Maciej Aleksy Dawidowski stał się tematem cieszącym się dużym zainteresowaniem szerokiego grona osób. Od naukowców i ekspertów w tej dziedzinie po ogół społeczeństwa, Maciej Aleksy Dawidowski przyciągnął uwagę wielu osób ze względu na swoje znaczenie i wpływ na współczesne społeczeństwo. Aby lepiej zrozumieć to zjawisko, konieczne jest zbadanie różnych perspektyw i opinii istniejących w tej kwestii. W tym artykule zagłębimy się w fascynujący świat Maciej Aleksy Dawidowski, analizując jego znaczenie, ewolucję w czasie i wpływ na różne aspekty codziennego życia. Od jego powstania po dzisiejsze znaczenie – odkryjemy, jak Maciej Aleksy Dawidowski odcisnął swoje piętno na świecie i nadal jest przedmiotem debat i analiz.

Maciej Aleksy Dawidowski
Alek, Glizda, Kopernicki, Koziorożec
Ilustracja
Aleksy Dawidowski. Nad prawą kieszenią widoczna odznaka udziału w Jubileuszowym Zlocie ZHP w Spale w 1935
sierżant podchorąży sierżant podchorąży
Data i miejsce urodzenia

3 listopada 1920
Drohobycz

Data i miejsce śmierci

30 marca 1943
Warszawa

Przebieg służby
Siły zbrojne

Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa
AK Armia Krajowa

Formacja

Szare Szeregi

Główne wojny i bitwy

II wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Państwowe Gimnazjum im. Stefana Batorego w Warszawie, które w 1939 ukończył Maciej Aleksy Dawidowski
Wyróżniał się dużą sprawnością fizyczną, brał udział w zawodach lekkoatletycznych
Dawidowski jeżdżący na rowerze po obrzeżu fontanny znajdującej się na terenie głównego kampusu Politechniki Warszawskiej
W czasie zajęć w Państwowej Szkole Budowy Maszyn

Maciej Aleksy Dawidowski, ps. „Alek”, „Glizda”, „Kopernicki”, „Koziorożec” (ur. 3 listopada 1920 w Drohobyczu, zm. 30 marca 1943 w Warszawie)[1] – polski instruktor harcerski, podharcmistrz, członek Szarych Szeregów i Grup Szturmowych, jeden z bohaterów książki Aleksandra Kamińskiego Kamienie na szaniec.

Młodość

Urodził się 3 listopada 1920 w Drohobyczu jako syn inżyniera technologa Aleksego Dawidowskiego i inżynier chemik Janiny z Sagatowskich[2]. W 1929 jego ojciec podjął pracę na stanowisku dyrektora administracyjnego w Państwowej Fabryce Karabinów przy ul. Dworskiej 29/31 (obecnie ul. Kasprzaka) na warszawskiej Woli[2]. Rodzina Dawidowskich zamieszkała najpierw w Piasecznie, a następnie w mieszkaniu służbowym ojca znajdującym się przy fabryce[3].

Uczęszczał do koedukacyjnej Prywatnej Szkoły Powszechnej Zofii Szadebergowej przy ul. Hożej 48[4]. W 1932 rozpoczął naukę w męskim Państwowym Gimnazjum im. Stefana Batorego przy ul. Myśliwieckiej 6[4]. W 1937, po ukończeniu gimnazjum, w tej samej szkole rozpoczął naukę w dwuletnim liceum ogólnokształcącym. Wraz m.in. z Janem Bytnarem (z którym siedział w jednej ławce), Tadeuszem Zawadzkim, Janem Wuttkem i Andrzejem Zawadowskim uczył się w klasie matematyczno-fizycznej[5]. W maju 1939 zdał w „Batorym” maturę[6][7].

W 1933 dołączył do 23 Warszawskiej Drużyny Harcerzy im. Bolesława Chrobrego (23 WDH), od koloru chust nazywanej „Pomarańczarnią”[4]. Był członkiem zastępu „Jeleni” w III plutonie prowadzonym przez Stanisława Prowansa[4]. W lipcu 1935 uczestniczył w Jubileuszowym Zlocie ZHP w Spale[8]. Po utworzeniu w 1936 Gniazda 23 WDH, przekształconego w 1938 w Szczep 23 WDH, został członkiem jednego z czterech specjalistycznych zastępów („krótkofalarskiego“) w drużynie starszych harcerzy i uzyskał stopień ćwika[9].

Używał wyłącznie swego drugiego imienia[10]. Był wysokim, szczupłym blondynem[11][12]. Wyróżniał się dużą sprawnością fizyczną – grał w koszykówkę, doskonale pływał, uzyskiwał wysokie wyniki w zawodach lekkoatletycznych[4][13].

Po wybuchu II wojny światowej, w pierwszych dniach września 1939, rodzina Dawidowskich przeniosła się na krótko z ul. Dworskiej do mieszkania należącego do zaprzyjaźnionej z nimi Marii Krügerowej przy ul. Marszałkowskiej 120. Na Wolę powrócili po kapitulacji miasta[14].

7 września 1939, po radiowym apelu Romana Umiastowskiego, Dawidowski opuścił Warszawę wraz z grupą starszych harcerzy 23 WDH w składzie Batalionu Harcerskiego, dowodzonego przez komendanta Szczepu „Pomarańczarnia” harcmistrza Lechosława Domańskiego „Zeusa”[9]. Wrócił do zajętej przez Niemców stolicy na początku października[15].

Konspiracja

PLAN, Szare Szeregi i „Wawer”

Jesienią 1939 Niemcy aresztowali jego ojca, który został rozstrzelany pod koniec roku, prawdopodobnie w jednej z egzekucji w ogrodach sejmowych[16].

Po aresztowaniu ojca wraz z matką i młodszą siostrą Marią (Marylą) wyprowadził się z mieszkania przy ul. Dworskiej i zamieszkał w domu Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej Pracowników Umysłowych Państwowej Wytwórni Uzbrojenia przy ul. Mickiewicza 18 na Żoliborzu[11].

Od października do grudnia 1939 był członkiem lewicowej organizacji PLAN i uczestnikiem jej akcji małego sabotażu. Po wycofaniu się z PLAN-u, od początku 1940 do czerwca tego roku wraz z kolegami z 23 WDH działał jako łącznik w komórce więziennej Związku Walki Zbrojnej kierowanej przez Kazimierza Gorzkowskiego, utrzymującej łączność między konspiracją wojskową a więzieniami warszawskimi: Pawiakiem i Aresztem Centralnym przy ul. Daniłowiczowskiej 7[8][15]. W czerwcu 1940 udało mu się ustalić, że samochody ciężarowe wywożące więźniów z Pawiaka kierują się do lasów w pobliżu wsi Palmiry, skąd słychać było salwy karabinowe[17].

Aby pomóc matce, pracował dorywczo, m.in. szkląc okna i jeżdżąc rikszą[18][19].

We wrześniu 1940 rozpoczął naukę w Państwowej Szkole Budowy Maszyn, dawnej Państwowej Wyższej Szkole Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. H. Wawelberga i S. Rotwanda, na której uruchomienie (oficjalnie była to dwuletnia średnia szkoła techniczna) wydały zgodę niemieckie władze okupacyjne[20][21].

W marcu 1941 z grupą przyjaciół z 23 WDH, wstąpił do Szarych Szeregów Chorągwi Warszawskiej (Ul „Wisła”)[20]. Uczestniczył w działaniach Organizacji Małego Sabotażu „Wawer”, do której wraz z całym Okręgiem „Południe” Chorągwi Warszawskiej wszedł jego hufiec[20]. Przyrzeczenie szaroszeregowe, a następnie „wawerskie” złożył wraz kolegami przed Stefanem Mirowskim wiosną 1941 na terenie Politechniki Warszawskiej[22]. Po objęciu latem 1942 dowództwa hufca „Mokotów Górny” (Rój MG) przez Tadeusza Zawadzkiego „Zośkę”, został drużynowym drużyny MG 100[20].

Był jednym z najaktywniejszych członków „Wawra”, wykazując się w czasie przeprowadzanych akcji dużym zaangażowaniem, pomysłowością i odwagą[23]. Celował m.in. w zarzucaniu polskich flag na druty tramwajowe, skąd Niemcom szczególnie trudno było je zdjąć (konieczne było sprowadzanie wagonów naprawczych lub wozów strażackich z drabinami)[24]. Zerwał także wielką hitlerowską flagę z gmachu PKO przy ul. Marszałkowskiej 134[25]. Największy rozgłos przyniosło mu jednak zdjęcie 11 lutego 1942 niemieckiej tablicy z monumentu Mikołaja Kopernika i związane z tym dalsze działania, które zastępca komendanta głównego „Wawra” Czesław Michalski nazwał „wojną pomników”[26].

Usunięcie niemieckiej tablicy z pomnika Kopernika

Pomnik Mikołaja Kopernika, miejsce najsłynniejszej „wawerskiej” akcji Dawidowskiego. W 1940 widoczny na fotografii napis MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY został zasłonięty tablicą z napisem w języku niemieckim DEM GROSSEN ASTRONOMEN NIKOLAUS KOPERNIKUS
Powojenne zdjęcie tablicy
Polskojęzyczna część obwieszczenia gubernatora Ludwiga Fischera z 24 lutego 1942 o demontażu pomnika Jana Kilińskiego w odwecie za zdjęcie tablicy z pomnika Kopernika
Posąg Jana Kilińskiego przywieziony z placu Krasińskich na teren Muzeum Narodowego
Napis na murze Muzeum Narodowego namalowany przez Dawidowskiego
„Alek” (drugi od lewej w pierwszym szeregu) podczas zbiórki drużyny przemysłowej straży pożarnej fabryki słodyczy Fuchsa przy ul. Topiel 12
Ze swoją dziewczyną Barbarą Sapińską (obok) oraz Danutą Zdanowiczówną i Anną Pyrzykowską w majątku Olesinek koło Góry Kalwarii
Fałszywa kenkarta na nazwisko Aleksego Czerwińskiego, pod którym po akcji pod Arsenałem został przyjęty do Szpitala Dzieciątka Jezus, a później pochowany na Cmentarzu Powązkowskim
Kamienica przy ul. Mickiewicza 18, w której w latach 1939–1942 mieszkał razem z matką i siostrą
Wspólny grób Aleksego Dawidowskiego i Jana Bytnara w kwaterze batalionu „Zośka” na warszawskim Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

W 1940 na polecenie władz niemieckich zasłonięto napisy wyryte na cokole pomnika Mikołaja Kopernika. Na napisie znajdującym się od strony ul. Kopernika NICOLAO COPERNICO GRATA PATRIA umieszczono tablicę z napisem po łacinie STA SOL NE MOVEARE[a], natomiast napis MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY (od strony pałacu Zamoyskich) zasłonięto tablicą w języku niemieckim DEM GROSSEN ASTRONOMEN NIKOLAUS KOPERNIKUS (Wielkiemu astronomowi Mikołajowi Kopernikowi)[27]. Pomimo neutralnej treści tablicy, była odbierana jako akt germanizacji astronoma[28].

Dawidowski postanowił usunąć niemieckojęzyczną tablicę i odsłonić polski napis w dniu 19 lutego 1942 (dzień urodzin Kopernika)[29]. Przez kilka dni krążył wokół pomnika, rozważając różne warianty planu działania[29]. Z uwagi na ożywiony ruch uliczny w tym punkcie miasta, planował przeprowadzenie akcji wcześnie rano, kiedy było jeszcze ciemno[29].

11 lutego 1942 ok. 6.00 rano pojawił się pod monumentem[29]. Było bardzo mroźno, temperatura wynosiła ok. -20 stopni Celsjusza[30]. Chcąc sprawdzić, jak mocno są zaciśnięte śruby mocujące, Dawidowski wszedł na cokół. Tam stwierdził, że można je odkręcić gołymi rękoma[31]. Było to efektem celowego posmarowania śrub towotem przez pracownika zarządu miasta rzeźbiarza Maksymiliana Potrawiaka podczas montażu tablicy w 1940[27]. W tej sytuacji „Alek” postanowił zrealizować swój plan natychmiast. Działając bez ubezpieczenia (kilkadziesiąt metrów od pomnika, w kamienicy przy ul. Krakowskie Przedmieście 1, znajdowała się siedziba Miejskiej Komendy Policji z wystawionym zewnętrznym posterunkiem), „Alek” ostrożnie odkręcił śruby i tablica z hukiem zsunęła się po kamiennych stopniach pomnika[30]. Przechodzący ulicą przechodnie nie zwrócili uwagi na podejrzany hałas, a granatowy policjant prawdopodobnie schronił się przed mrozem wewnątrz budynku[32]. Dawidowski przeciągnął blisko stukilogramową tablicę na róg ulicy Oboźnej i Krakowskiego Przedmieścia, gdzie ukrył ją w pryzmie śniegu[30][33]. Dwa dni później tablica została przewieziona przez niego, Jana Rossmana i Andrzeja Makólskiego na sankach na Żoliborz[30]. Ukryto ją w piwnicy Dawidowskich przy ul. Mickiewicza 18, a w czerwcu 1942 przewieziono do ogrodu rodziny Rossmanów przy ul. Józefa Sułkowskiego 45 i tam zakopano[34][35]. Jedną z czterech śrub, którą do cokołu była przymocowana tablica, „Alek” podarował Barbarze Sapińskiej[34][36].

Za zdjęcie niemieckiej tablicy Dawidowski otrzymał od Komendanta Głównego „Wawra” Aleksandra Kamińskiego honorowy pseudonim wawerski „Kopernicki”[8][15]. Jednocześnie został ukarany za przeprowadzenie akcji bez zgody dowództwa[34].

Tydzień po zdjęciu tablicy na rozkaz Niemców z cokołu skuto polskie napisy[37]. Po zakończeniu pracy przez polskich kamieniarzy Dawidowski namalował czarną farbą na wypolerowanej powierzchni cokołu napis Mikołayowi Kopernikowi – Rodacy[38]. Napis usunięto dwa dni później, a monument zaczął być obserwowany przez niemieckich agentów. Polski napis pojawił się na nim po raz drugi w Wielką Sobotę 4 kwietnia[38]. Ostatecznie 29 kwietnia 1942 na monumencie umieszczono nową tablicę o tej samej co poprzednia treści – DEM GROSSEN ASTRONOMEN NICOLAUS KOPERNIKUS[39].

W odwecie za wyczyn Dawidowskiego, Niemcy polecili zniszczyć pomnik Jana Kilińskiego, znajdujący się na placu Krasińskich[33]. Dzięki zabiegom Stanisława Lorentza udało się jednak uzyskać ich zgodę na demontaż monumentu i zdeponowanie go w podziemiach Muzeum Narodowego[40]. 24 lutego w Warszawie rozplakatowano obwieszczenie podpisane przez gubernatora dystryktu Ludwiga Fischera informujące, że w odwecie za „usunięcie przez ręce łobuzerskie z pobudek politycznych” tablicy z niemieckim napisem z pomnika Kopernika, będzie usunięty pomnik Jana Kilińskiego[41]. Gubernator wezwał jednocześnie ludność Warszawy do „zachowania najzupełniejszej dyscypliny i porządku”[41]. Obwieszczenie Fischera nadało akcji Dawidowskiego duży rozgłos i spowodowało, że na Krakowskim Przedmieściu pojawili się licznie mieszkańcy miasta, aby na miejscu zapoznać się z sytuacją[42].

Po ukazaniu się obwieszczenia Dawidowski zaczął obserwować prace rozbiórkowe pomnika Kilińskiego na placu Krasińskich. Zlecenie zdjęcia posągu i umieszczonej na cokole płaskorzeźby oraz przewiezienia ich we wskazane miejsce otrzymała firma transportowa „Bartos i Jankowski”[43]. Dowiedziawszy się od robotników, że nie są pracownikami Zarządu Miejskiego i zostali wynajęci do wykonania tej pracy bez podawania nazwisk i adresów, Dawidowski zaproponował im odkupienie posągu za dwa „górale”, tj. kwotę 1000 złotych[b][44]. Pewni swego osobistego bezpieczeństwa przystali oni na tę propozycję, uznając ją za świetny kawał zrobiony Niemcom[44]. Transakcja nie doszła jednak do skutku, gdyż jeszcze przed wpłaceniem kilkuset złotych zaliczki na plac Krasińskich przyjechała ciężarówka przysłana po pomnik, w której obok kierowcy siedział niemiecki policjant. Dawidowski otrzymał od robotników tylko szablę Kilińskiego, którą zdołali ukryć w czasie załadunku posągu[44].

Dawidowski pobiegł za ciężarówką, starając się nie tracić jej z oczu aż do końca jej trasy, którym okazał się gmach Muzeum Narodowego. Tam wyładowano posąg[45]. Jeszcze tego samego wieczoru[45] „Alek” wykonał czarną farbą na murach muzeum dużymi literami napis Jam tu. Ludu W-wy. Kiliński Jan![46] Z uwagi na trwałość farby, ślady usuniętego na rozkaz Niemców napisu były jeszcze widoczne przez dłuższy czas[46]. Dawidowski umieścił także na cokole pomnika Kopernika plakat o treści: W odwet za zniszczenie pomnika Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni. (-) Mikołaj Kopernik astronom[8]. Nalepki o takiej samej treści pojawiły się także na obwieszczeniach Fischera[47]. Żart okazał się proroczy – w 1942 zima przeciągnęła się aż do kwietnia[46].

Wcześniej, podczas próby sfotografowania pomnika po zdjęciu tablicy, Dawidowskiego zatrzymał niemiecki żandarm. Niemiec nie aresztował go, jednak wylegitymował i odebrał aparat fotograficzny. Po tym wydarzeniu „Alek” otrzymał rozkaz bezzwłocznego opuszczenia miasta. Wyjechał do Chybic, a później – do września 1942 – ukrywał się w majątku Olesinek koło Góry Kalwarii[48][47]. Był poszukiwany – w mieszkaniu Dawidowskich pojawiło się Gestapo. Niemcy wrócili w listopadzie, co zakończyło się aresztowaniem jego matki[49].

Wyjazd z Warszawy spowodował przerwanie nauki w Państwowej Szkole Budowy Maszyn[15].

Grupy Szturmowe

Po powrocie do Warszawy we wrześniu 1942 ukrywał się[48]. Mieszkał m.in. w mieszkaniu swojej dziewczyny Barbary Sapińskiej przy ul. Grottgera 23 m. 7[50] oraz przy ul. Natolińskiej[8]. Od września 1942 do początku 1943 pracował w straży przemysłowej fabryki słodyczy Fuchsa przy ul. Topiel 12[48].

Po podporządkowaniu w listopadzie 1942 Grup Szturmowych (GS) Kedywowi jako Oddziału Specjalnego „Jerzy”, w dowodzonym przez Jana Bytnara „Rudego” hufcu „Południe” (w terminologii Kedywu hufiec był plutonem SAD – od słów „sabotaż” i „dywersja”), Dawidowski objął dowodzenie 1. drużyny (kryptonim SAD–100)[48]. Był on jednocześnie zastępcą Bytnara[8]. Uczestniczył w kilku akcjach rozbrajania Niemców[47].

W listopadzie 1942 w mieszkaniu przy ul. Mickiewicza 18 Niemcy aresztowali jego matkę. W czasie rewizji znaleziono przy niej egzemplarz „Biuletynu Informacyjnego”[51]. Janina Dawidowska została przewieziona na Pawiak, skąd trafiła do obozu koncentracyjnego na Majdanku, a następnie do Ravensbrück[c][52]. Załamany Dawidowski przez pierwszy miesiąc po aresztowaniu matki mieszkał u Bytnarów w al. Niepodległości 159 na Mokotowie. Rozważał dobrowolne oddanie się w ręce Gestapo w zamian za zwolnienie matki[53].

W 1942 po odbyciu kursu podharcmistrzowskiego (tzw. szkoła za lasem) został mianowany podharcmistrzem (pseudonim instruktorski „Koziorożec”)[d][48]. W styczniu 1943 został elewem Zastępczego Kursu Szkoły Podchorążych Rezerwy Piechoty zorganizowanego przez Kedyw, którego nie zdążył ukończyć[47]. 17 stycznia 1943 został zatrzymany przez Niemców podczas ulicznej łapanki. Uratował się, wyskakując z samochodu, którym był przewożony razem z innymi zatrzymanymi[54].

2 lutego 1943 brał udział w ewakuacji materiałów z mieszkania rodziny Błońskich przy ul. Brackiej 23[48]. Po aresztowaniu „Rudego”, od 24 marca 1943 pełnił obowiązki komendanta plutonu SAD[55].

Akcja pod Arsenałem

Podczas akcji pod Arsenałem (26 marca 1943), zorganizowanej w celu odbicia Jana Bytnara „Rudego”, dowodził sekcją „Granaty” w grupie „Atak”. Ubezpieczając teren akcji od strony północnej, postrzelił idącego w towarzystwie kobiety ulicą Nalewki oficera SS[56].

 Osobny artykuł: Akcja pod Arsenałem.

W czasie odskoku w kierunku Starego Miasta został ciężko ranny w brzuch podczas starcia z Niemcami z warszawskiej centrali Arbeitsamtu (Urzędu Pracy) mieszczącej się w pałacu Pod Czterema Wiatrami przy ulicy Długiej 38/40[57]. Został ewakuowany zatrzymanym niemieckim samochodem. W pościg za autem ruszyła ciężarówka Wehrmachtu, która zablokowała ulicę Długą przy placu Krasińskich. „Alek” przez uchylone drzwi rzucił w kierunku Niemców granat, co umożliwiło bezpieczny odwrót[58]. Na własną prośbę zamiast do sanitariatu zorganizowanego dla potrzeb akcji przy ul. Ursynowskiej 46 na Mokotowie został przewieziony do mieszkania swego przyjaciela Andrzeja Zawadowskiego przy alei Wojska Polskiego 3 m.1 na Żoliborzu[59].

Rana postrzałowa brzucha okazała się bardzo poważna i wymagała natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Dawidowski został przewieziony do Szpitala Dzieciątka Jezus przy ul. Nowogrodzkiej[59]. Rannym opiekował się dr Andrzej Trojanowski, odwiedzali go także koledzy i przyjaciele[60]. Jego stan bardzo szybko się pogarszał, podczas operacji konieczne było wycięcie 6 metrów jelit[8][61]. Zmarł w szpitalu 30 marca[62]. Tego samego dnia w Szpitalu Wolskim przy ul. Płockiej 26 zmarł także Jan Bytnar „Rudy”[63].

Maciej Aleksy Dawidowski został pochowany pod przybranym nazwiskiem Aleksego Czerwińskiego na cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym Zdanowiczów[64][65]. Po wojnie jego ciało ekshumowano i przeniesiono do grobu Jana Bytnara w kwaterze Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej „Zośka” (A-20-6-25) na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach[66]. Ponowny pogrzeb odbył się 4 kwietnia 1946[64].

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

  • We wrześniu 1943 pseudonimem Dawidowskiego („Alek”) nazwano II pluton 2. kompanii „Rudy” batalionu „Zośka”[59].
  • Jego imieniem nazwano kilka drużyn harcerskich w całej Polsce[68].
  • W styczniu 2007 nazwę Alka Dawidowskiego (w nazwie znalazło się zdrobnienie jego imienia, będące jednocześnie pseudonimem) nadano ulicy w warszawskiej dzielnicy Śródmieście[69].
  • We wrześniu 2017, w ramach obchodów 50. rocznicy nadania Hufcowi ZHP Warszawa-Mokotów imienia Szarych Szeregów, przy pomniku Mikołaja Kopernika (od strony ul. Nowy Świat) została wmurowana tablica upamiętniająca usunięcie w 1942 z monumentu przez Aleksego Dawidowskiego niemieckiej tablicy[70].

W kulturze masowej

Inne informacje

  • W 1948 Jan Rossman przekazał tablicę z pomnika Kopernika do Muzeum Historycznego m. st. Warszawy[34]. W latach 90. była ona prezentowana w wielu miastach Polski jako jeden z eksponatów na wystawie Barbary Wachowicz Kamyk na szańcu[74].
  • Dzięki umieszczeniu w marcu 1942 posągu Jana Kilińskiego w gmachu Muzeum Narodowego okazał się być on jednym z nielicznych warszawskich pomników, które przetrwały wojnę[75][76]. Brakująca szabla została uzupełniona w 1946 przez warszawską firmę „Bracia Łopieńscy”[77].

Uwagi

  1. ↑ Stój, Słońce, powstrzymaj swój bieg. Zob. Z. Landowski, K. Woś, Słownik cytatów łacińskich. Wyrażenia, sentencje, przysłowia, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2002, s. 529, ISBN 83-08-02866-7.
  2. ↑ „Góralami” nazywano potocznie banknoty o nominale 500 złotych na których znajdowała się podobizna głowy górala. Zob. np. Krzysztof Dunin-Wasowicz, Warszawa w latach 1939–1945, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984, s. 132.
  3. ↑ Janina Dawidowska przeżyła wojnę. Zob. Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi..., s. 87.
  4. ↑ Według innego źródła nominację na stopień podharcmistrza uzyskał już pośmiertnie 3 maja 1943. Zob. Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi..., s. 84.

Przypisy

  1. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 130. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ a b Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi. Słownik Biograficzny. Tom II. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2009, s. 77. ISBN 978-83-7399-337-2.
  3. ↑ Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 77–78.
  4. ↑ a b c d e Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 78.
  5. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka. Gawęda o bohaterach „Kamieni na szaniec”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2007, s. 119, 162. ISBN 978-83-7399-219-1.
  6. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 162.
  7. ↑ Edmund Kujawski (red.), Witold Grabski (red.): „Pochodem idziemy...” Dzieje i legenda Szkoły im. Stefana Batorego w Warszawie. Warszawa: Stowarzyszenie Wychowanków Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie, 2003, s. 311. ISBN 83-06-02325-0.
  8. ↑ a b c d e f g Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945. Tom. III. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1991, s. 63. ISBN 83-211-1190-4.
  9. ↑ a b Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 79.
  10. ↑ Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny... s. 62.
  11. ↑ a b Marian Miszczuk: Jan Rossman „Wacek”. Warszawa: Wydawnictwo Tomiko, 2009, s. 64. ISBN 978-83-917007-4-7.
  12. ↑ Stanisław Jastrzębski: Zaczęło się pod Arsenałem. Warszawa: Agencja Omnipress – Spółdzielnia Pracy Dziennikarzy i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita”, 1987, s. 59. ISBN 83-85028-48-X.
  13. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 222.
  14. ↑ Tomasz Strzembosz (oprac.): Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w świetle dokumentów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, s. 37. ISBN 978-83-01-15330-4.
  15. ↑ a b c d Tomasz Strzembosz (oprac.): Bohaterowie „Kamieni na szaniec”... s. 37.
  16. ↑ Tomasz Strzembosz (oprac.): Bohaterowie „Kamieni na szaniec”... s. 212.
  17. ↑ Anna Zawadzka, Jan Rossman: Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim, 1991, s. 67–68. ISBN 83-85083-10-3.
  18. ↑ Włodzimierz Trojan: Kwatera Batalionu „Zośka” Armii Krajowej. Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu „Zośka”, 2011, s. 195. ISBN 978-83-933302-0-1.
  19. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 2010, s. 248. ISBN 978-83-07-03239-9.
  20. ↑ a b c d Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 82.
  21. ↑ Ludwik Uzarowicz: Szkoła Wawelberga i Rotwanda, Politechnika Warszawska 1915–1965. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965, s. 33.
  22. ↑ Anna Borkiewicz-Celińska: Batalion „Zośka”. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990, s. 88. ISBN 83-06-01851-6.
  23. ↑ Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 82–83.
  24. ↑ Anna Borkiewicz-Celińska: Batalion „Zośka”... s. 93.
  25. ↑ Anna Borkiewicz-Celińska: Batalion „Zośka”... s. 96.
  26. ↑ Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1971, s. 182, 192.
  27. ↑ a b Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Kopernika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973, s. 81.
  28. ↑ Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka..... s. 183–184.
  29. ↑ a b c d Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka... s. 186.
  30. ↑ a b c d Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka... s. 187.
  31. ↑ Bogdan Hillebrandt: Młodzież Warszawy w walce z hitlerowskim okupantem. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1970, s. 41–42.
  32. ↑ Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka... s. 186–187.
  33. ↑ a b Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 83.
  34. ↑ a b c d Marian Miszczuk: Jan Rossman „Wacek”... s. 66.
  35. ↑ Barbara Wachowicz: Kamyk na szańcu. Gawęda o druhu Aleksandrze Kamińskim. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2012, s. 291. ISBN 978-83-7399-522-2.
  36. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 272.
  37. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Kopernika... s. 84.
  38. ↑ a b Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka... s. 190.
  39. ↑ Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Kopernika... s. 86.
  40. ↑ Henryk Pawłowicz: Okupacyjne dzieje samorządu Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. 121–122.
  41. ↑ a b Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 317. ISBN 978-83-240-1057-8.
  42. ↑ Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka... s. 188.
  43. ↑ Tadeusz Łopieński: Okruchy brązu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 281. ISBN 83-01-03127-1.
  44. ↑ a b c Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka... s. 191–192.
  45. ↑ a b Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka... s. 192.
  46. ↑ a b c Władysław Bartoszewski: 1859 dni... s. 322.
  47. ↑ a b c d Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 84.
  48. ↑ a b c d e f g Tomasz Strzembosz (oprac.): Bohaterowie „Kamieni na szaniec”... s. 221.
  49. ↑ Anna Zawadzka, Jan Rossman: Tadeusz Zawadzki „Zośka”... s. 82.
  50. ↑ Katarzyna Dzierzbicka. Śladami „Alka”, „Rudego” i „Zośki”. „Pamięć.pl.”. 3, s. 63, 2014. Instytut Pamięci Narodowej. 
  51. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 319.
  52. ↑ Tomasz Strzembosz (oprac.): Bohaterowie „Kamieni na szaniec”... s. 219.
  53. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 353.
  54. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 352.
  55. ↑ Anna Zawadzka, Jan Rossman: Tadeusz Zawadzki „Zośka”... s. 190.
  56. ↑ Stanisław Broniewski: Akcja pod Arsenałem. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1983, s. 84. ISBN 83-05-11161-X.
  57. ↑ Stanisław Broniewski: Akcja pod Arsenałem... s. 91.
  58. ↑ Stanisław Broniewski: Akcja pod Arsenałem... s. 94.
  59. ↑ a b c d Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi... s. 86.
  60. ↑ Tomasz Strzembosz: Odbijanie więźniów w Warszawie 1939–1944. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 125.
  61. ↑ Stanisław Broniewski: Akcja pod Arsenałem... s. 105.
  62. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 130–131. ISBN 83-01-08836-2.
  63. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 392.
  64. ↑ a b Włodzimierz Trojan: Kwatera Batalionu „Zośka”... s. 30.
  65. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 406.
  66. ↑ Stanisław Broniewski: Akcja pod Arsenałem... s. 107.
  67. ↑ Postanowienie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 10 marca 2011 r. o nadaniu orderów, M.P. z 2011 r. nr 64, poz. 615.
  68. ↑ a b Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny... s. 64.
  69. ↑ Uchwała Nr IV/30/2007 Rady miasta stołecznego Warszawy z dnia 11 stycznia 2007 r. w sprawie nadania nazwy ulicy w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy.. Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego Nr 33, poz. 646 . bip.mazowieckie.pl, 3 lutego 2007. s. 4984–4985. . .
  70. ↑ Obchody 50-lecia nadania Hufcowi Warszawa-Mokotów imienia Szarych Szeregów. batalionzoska.pl, 29 września 2017. .
  71. ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni... s. 534.
  72. ↑ Oni szli Szarymi Szeregami. FilmPolski.pl. .
  73. ↑ Kamienie na szaniec. FilmPolski.pl. .
  74. ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka... s. 269–272.
  75. ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, s. 43. ISBN 83-7005-211-8.
  76. ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 19. ISBN 83-88973-59-2.
  77. ↑ Tadeusz Łopieński: Okruchy brązu... s. 284.

Bibliografia

  • Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008. ISBN 978-83-240-1057-8.
  • Anna Borkiewicz-Celińska: Batalion „Zośka”. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1990. ISBN 83-06-01851-6.
  • Stanisław Broniewski: Akcja pod Arsenałem. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1983. ISBN 83-05-11161-X.
  • Katarzyna Dzierzbicka. Śladami „Alka”, „Rudego” i „Zośki”. „Pamięć.pl”. nr 3, s. 63–67, 2014. Instytut Pamięci Narodowej. 
  • Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 130–131. ISBN 83-01-08836-2.
  • Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki. Warszawa: Wydawnictwo PTTK „Kraj”. ISBN 83-7005-211-8.
  • Zygmunt Głuszek: Szare Szeregi. Słownik Biograficzny. Tom II. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2009, s. 77–88. ISBN 978-83-7399-337-2.
  • Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003. ISBN 83-88973-59-2.
  • Bogdan Hillebrandt: Młodzież Warszawy w walce z hitlerowskim okupantem. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1970.
  • Stanisław Jastrzębski: Zaczęło się pod Arsenałem. Warszawa: Agencja Omnipress – Spółdzielnia Pracy Dziennikarzy i Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnicze „Rzeczpospolita”, 1987. ISBN 83-85028-48-X.
  • Hanna Kotkowska-Bareja: Pomnik Kopernika. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1973.
  • Andrzej Krzysztof Kunert: Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945. Tom. III. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1991, s. 62–64. ISBN 83-211-1190-4.
  • Czesław Michalski: Wojna warszawsko-niemiecka. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 1971.
  • Tadeusz Łopieński: Okruchy brązu. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982. ISBN 83-01-03127-1.
  • Marian Miszczuk: Jan Rossman „Wacek”. Warszawa: Wydawnictwo Tomiko, 2009. ISBN 978-83-917007-4-7.
  • Henryk Pawłowicz: Okupacyjne dzieje samorządu Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
  • Politechnika Warszawska 1915–1965 (praca zbiorowa). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1965.
  • Tomasz Strzembosz (oprac.): Bohaterowie „Kamieni na szaniec” w świetle dokumentów. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-15330-4.
  • Tomasz Strzembosz: Odbijanie więźniów w Warszawie 1939–1944. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972.
  • Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Wydawnictwo Czytelnik, 2010. ISBN 978-83-07-03239-9.
  • Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka. Gawęda o bohaterach „Kamieni na szaniec”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2007. ISBN 978-83-7399-219-1.
  • Włodzimierz Trojan: Kwatera Batalionu „Zośka” Armii Krajowej. Cmentarz Wojskowy na Powązkach. Warszawa: Społeczny Komitet Opieki nad Grobami Poległych Żołnierzy Batalionu „Zośka”, 2011. ISBN 978-83-933302-0-1.
  • Anna Zawadzka, Jan Rossman: Tadeusz Zawadzki „Zośka”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim, 1991. ISBN 83-85083-10-3.