Melbourne

Ten artykuł dotyczy miasta australijskiego. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.

Melbourne

Herb Flaga Melbourne
Dewiza: (łac.) Vires Acquirit Eundo (ang.) We Gather Strength as We Go (pl.) Cnotą Osiągniemy Sławę[a]
Państwo	Australia
Stan	Wiktoria
Zarządzający	Sally Capp
Powierzchnia	9993[1] km²
Populacja (06.2023) • liczba ludności • gęstość	5 207 145[2] 521 os./km²
Nr kierunkowy	0370
Kod pocztowy	3000
Położenie na mapie Australii Melbourne
Położenie na mapie Wiktorii Melbourne
37°48′S 144°57′E/-37,800000 144,950000
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Melbourne (wym. lub ) – miasto w południowo-wschodniej Australii położone nad zatoką Port Phillip, stolica stanu Wiktoria^[3]. Jest drugim co do wielkości miastem Australii i Oceanii (po Sydney)^[4], z liczbą ludności wynoszącą 5,2 mln mieszkańców. W latach 1901–1927 stolica Australii^[5].

Uznane przez czasopismo „The Economist” za „Najlepsze miasto do życia na świecie” w latach 2011–2017^[6]. W Melbourne – obok Sydney – znajduje się największe skupisko polonijne Australii^[7]. Siedziba konsula honorowego Polski^[8].

Nazwa miasta pochodzi od posiadłości rodowej jednego z brytyjskich premierów – Williama Lamba, wicehrabiego Melbourne. Majątek ten znajdował się w pobliżu wsi Melbourne w hrabstwie Derbyshire w Anglii.

Melbourne położone jest w południowo-wschodniej części kontynentu australijskiego i jest najbardziej na południe wysuniętą stolicą kontynentu. Miasto położone jest nad zatoką Port Phillip u ujścia rzeki Yarra, której aborygeńska nazwa oznacza płynącą wodę. We wschodniej części miasta położone są Góry Dandenong.

Klimat Melbourne charakteryzuje się, jako przejściowy morski z dobrze zauważalnymi wahaniami wilgotności – względnie dużymi opadami zimą (czerwiec-sierpień) i suchym latem (grudzień-luty). Powodem tego jest położenie Melbourne znajdującego się na pograniczu dwóch stref: gorącej śródlądowej i zimnej południowo-oceanicznej.

Dzienne różnice temperatur są najbardziej zauważalne wiosną i latem. Spowodowane jest to tworzeniem się wtedy chłodnych frontów atmosferycznych nadchodzących od strony morza. Są one przyczyną szeregu zjawisk takich jak: burze i wichury, duże zmiany temperatur oraz intensywne deszcze. Występują one przelotnie. Są często uciążliwe i znacznie obniżają temperaturę, ale też szybko mijają i bardzo szybko „rozpogadza się”, rośnie nasłonecznienie i z tym temperatura, które szybko ustępują na rzecz wcześniejszych opadów. Takie wahania pogodowe zdarzają się wielokrotnie w ciągu dnia.

Melbourne zimą jest najchłodniejszą spośród wszystkich stolic stanów kontynentalnej Australii. Najniższą zanotowaną temperaturą była: –2,8 °C, z 4 lipca 1901 r. Jakkolwiek zima w Melbourne jest bogata w opady, to śnieg występuje tu niezwykle rzadko. Ostatni opad śniegu z deszczem wystąpił w centrum miasta 25 sierpnia 1986 r., zaś sam śnieg spadł po raz ostatni we wschodnich dzielnicach i Mount Dandenong 10 sierpnia 2005 r. Zjawisko to się powtarzało 15 października 2006 r., 25 grudnia 2006 r. i 10 sierpnia 2008 r.

Wiosną Melbourne zwykle należy do długiej pory wpółsuchej, ze skąpymi opadami deszczu i bezchmurnym niebem. Środek lata przypada na styczeń i luty, gdzie dzienny wzrost temperatury w porównaniu z Sydney jest podobny. Letnie dni w Melbourne są znacznie wydłużone i wyjątkowo gorące. Najwyższa zanotowana temperatura wyniosła 46,4 °C (7 lutego 2009).

Melbourne zostało założone 30 sierpnia 1835^[12] przez grupę wolnych osadników pod przywództwem Jana Batmana(inne języki), w przeciwieństwie do innych stolic Australii, które były z początku koloniami karnymi (wyjątkiem są również Adelaide i Perth). Odkrycie złota w środkowej Wiktorii w latach 50. XIX wieku zapoczątkowało gorączkę złota i Melbourne szybko rosło jako największe miasto portowe w regionie. W latach 80. XIX wieku Melbourne było drugim pod względem wielkości miastem Imperium Brytyjskiego i było znane jako Marvellous Melbourne (Wspaniałe Melbourne). Dzisiaj Melbourne posiada największą liczbę budowli epoki wiktoriańskiej na świecie po Londynie.

Melbourne zostało pierwszą stolicą Federacji Australii 1 stycznia 1901. Pierwszy federalny parlament został otwarty 9 maja 1901. Melbourne pozostało siedzibą rządu i stolicą do 9 maja 1927, kiedy otwarto parlament w nowo wybudowanej stolicy Canberra.

Melbourne było gospodarzem letnich igrzysk olimpijskich w 1956 roku. Były to pierwsze w historii igrzyska przeprowadzone na południowej półkuli (późniejsze to: Sydney 2000, Rio de Janeiro 2016 i planowane Brisbane 2032).

• 1803 – kolonia karna założona przez kapitana Davida Collinsa w pobliżu Sorrento na Półwyspie Mornington. Opuszczona po 5 miesiącach
• 1835 – założenie miasta na brzegu rzeki Yarra przez Johna Batmana(inne języki) i Johna Pascoe Fawknera(inne języki)
• 1837 – wytyczenie planu centrum miasta przez Roberta Hoddle (tzw. Hoddle Grid(inne języki))
• 1847 – nadanie praw miejskich
• 1851 – utworzenie kolonii Wiktoria i początek gorączki złota
• 1854 – pierwsza linia kolei parowej w Australii, łącząca Melbourne z Sandridge (Port Melbourne)
• 1861 – pierwsza gonitwa o Puchar Melbourne
• 1865 – Melbourne staje się największym miastem Australii, wyprzedzając Sydney
• 1901 – utworzenie Federacji Australii. Melbourne zostaje pierwszą stolicą kraju
• 1905 – pierwszy raz rozegrano Australian Open
• 1927 – przeniesienie stolicy do Canberry
• 1956 – olimpiada w Melbourne

Liczba ludności Melbourne rosła gwałtownie w czasie gorączki złota. W ciągu kilku lat z różnych krajów świata przybyło prawie 125 tys. ludzi. W kolejnych dekadach (1870, 1880) Melbourne było największym miastem Australii. W latach 90. XIX wieku Melbourne zostało dotknięte głębokim kryzysem gospodarczym i utraciło znaczną część populacji. Potrzeba zwiększenia zaludnienia i przyciągnięcia nowych rąk do pracy ściągnęła do Melbourne wielu imigrantów po 1945 z takich krajów jak Wielka Brytania, Jugosławia, Holandia, Niemcy, Polska, Grecja, Włochy. Dzisiaj Melbourne jest jednym z największych skupisk ludności greckiej poza Grecją. Lata 70. i 80. XX wieku to duży napływ ludności z Azji, szczególnie uchodźców z Kambodży i Wietnamu, jak również imigrantów z Indii, Filipin i Malezji.  

Nie istnieje jednostka samorządowa zarządzająca całym obszarem aglomeracji Melbourne, która podzielona jest na 31 miast oraz hrabstw, a miasto Melbourne obejmuje tylko centralną część aglomeracji i przylegające dzielnice. Każde z miast posiada wybieraną radę miasta odpowiedzialną za szereg funkcji powierzonych jej przez rząd stanowy Wiktorii, m.in. planowanie, zbiórkę śmieci, plaże, parki i ogrody, przedszkola, lokalne wydarzenia kulturalne i festiwale, usługi dla osób w podeszłym wieku itp. Większość inicjatyw rządowych dla całego miasta jest kontrolowanych przez rząd stanowy. Obejmuje to transport publiczny, główne drogi, kontrolę ruchu, policję, szkoły oraz główne projekty związane z infrastrukturą.

 Osobny artykuł: Podział terytorialny Melbourne.

Melbourne jest wielkim centrum handlowym i przemysłowym. Wiele z największych australijskich przedsiębiorstw ma tutaj główne siedziby.

Melbourne posiada największy w Australii port morski i dużą część przemysłu samochodowego (w tym fabrykę silników Holden oraz fabryki samochodów marek Ford i Toyota) oraz wiele innych gałęzi przemysłu.

W Melbourne zlokalizowanych jest również kilka uniwersytetów (w tym University of Melbourne, Deakin University, La Trobe University, Monash University, RMIT University, Swinburne University of Technology(inne języki) oraz Victoria University of Technology(inne języki)).

W Melbourne ma siedzibę 9 z 16 drużyn ogólnokrajowej ligi futbolu australijskiego – Australian Football League (AFL), których mecze przyciągają co tydzień około 40 tys. widzów na pojedynczy mecz. To właśnie Melbourne jest miejscem narodzin futbolu australijskiego, obecnie najpopularniejszego sportu w całej Australii. Wielki finał (jedno z największych sportowych wydarzeń w Australii) rozgrywany jest w ostatnią sobotę września na stadionie MCG, który może pomieścić do 100 tys. widzów. Corocznie 25 kwietnia z okazji święta narodowego ANZAC Day na stadionie MCG odbywa się mecz ligowy między Collingwood FC a Essendon FC. Mecz ten noszący nazwę ANZAC Day Clash jest najpopularniejszym po Wielkim Finale wydarzeniem w sezonowym kalendarzu AFL.

Kluby AFL z Melbourne

• Carlton Football Club („The Blues”) – założony w 1864 roku, 16-krotny mistrz ligi
• Collingwood Football Club („The Magpies”) – założony w 1892 roku, 14-krotny mistrz ligi
• Essendon Football Club („The Bombers”) – założony w 1872 roku, 16-krotny mistrz ligi
• Hawthorn Football Club(inne języki) („The Hawks”) – założony w 1902 roku, 10-krotny mistrz ligi
• Melbourne Football Club(inne języki) („The Demons”) – założony w 1858 roku, 12-krotny mistrz ligi
• North Melbourne Football Club(inne języki) („The Kangaroos”) – założony w 1869 roku, 4-krotny mistrz ligi
• Richmond Football Club („The Tigers”) – założony w 1885 roku, 10-krotny mistrz ligi
• Saint Kilda Football Club („The Saints”) – założony w 1873 roku, 1-krotny mistrz ligi
• Western Bulldogs Football Club(inne języki) („The Bulldogs) – założony w 1883 roku, 1-krotny mistrz ligi

Inne ważne wydarzenia sportowe w Melbourne

• Australian Open – jeden z czterech turniejów tenisowego Wielkiego Szlema
• Melbourne Cup – jeden z najbardziej prestiżowych wyścigów konnych na świecie – jest to publiczne święto wolne od pracy w stanie Wiktoria (zawsze w pierwszy wtorek listopada)
• Grand Prix Australii – eliminacja mistrzostw świata Formuły 1
• Boxing Day Test match – 26 grudnia każdego roku na MCG rozpoczyna się 5-dniowy krykietowy mecz międzypaństwowy z udziałem reprezentacji Australii.

Najważniejsze zespoły piłkarskie z Melbourne

• Melbourne Victory – zespół, który reprezentuje Melbourne w najwyższej klasie rozgrywkowej, tj. A-League, dwukrotny mistrz kraju.
• Melbourne City FC – od sezonu 2010/11 jest drugim zespołem z Melbourne występującym w A-league. Założony jako Melbourne Heart FC.
• Melbourne Knights – występuje w Victorian Premier League, dwukrotny mistrz kraju.
• South Melbourne FC – występuje w Victorian Premier League, czterokrotny mistrz kraju.

• stadion MCG (Melbourne Cricket Ground). Od kwietnia do września są tu rozgrywane jeden lub dwa mecze futbolu australijskiego w tygodniu. Latem rozgrywane są tu mecze krykieta. Stadion MCG po przebudowie w ramach przygotowań do Igrzysk Wspólnoty Brytyjskiej (ang. Commonwealth Games) Melbourne 2006 może pomieścić 105 tysięcy kibiców.
• platforma widokowa, umieszczona na wysokości 237 metrów na 55. piętrze wieżowca Rialto, oferująca spektakularny widok na miasto i okolice. Rialto jest najwyższy w Melbourne (251 metrów) po ostatnio wybudowanej Eureka Tower (297 metrów).
• Melbourne Park, miejsce rozgrywania corocznego turnieju tenisowego Wielkiego Szlema: Australian Open (w styczniu).
• Melbourne Museum, muzeum historii naturalnej i placówka edukacyjna.
• Budynek Wystawy Królewskiej i Ogrody Carlton (wpisane na Listę światowego dziedzictwa UNESCO jako pierwszy na tej liście obiekt w Australii będący dziełem rąk ludzkich, 2004).
• Góry Dandenong – pasmo górskie leżące w granicach Melbourne (najwyższy szczyt 660 m n.p.m.), rejon lasów deszczowych porośniętych ogromnymi eukaliptusami oraz paprociami drzewiastymi. W górach zlokalizowana jest również wąskotorowa kolejka parowa Puffing Billy
• Półwysep Mornington – półwysep okalający zatokę Port Phillip od wschodu, rejon mieszczący wiele znakomitych winnic, kilka parków narodowych, znakomite plaże (zarówno nad oceanem, jak i nad zatoką) oraz dzielnice Melbourne uznawane za najbogatsze dzielnice w całej Australii (Portsea, Sorrento).
• kościół św. Franciszka – najstarsza świątynia katolicka na terenie miasta oraz w całym stanie Wiktoria.

• Dolina Yarry – region wspaniałych lasów deszczowych oraz produkcji doskonałej jakości wina.
• Great Ocean Road – malownicza droga wzdłuż wybrzeża oceanu na zachód od Melbourne, wraz z Dwunastoma Apostołami, grupą kolumn skalnych stojących w morzu w parku narodowym Port Campbell
• Góry Grampians – malownicze pasmo górskie położone ok. 300 km na zachód od Melbourne. Najwyższy szczyt William (1166 m n.p.m.). Pasmo to jest południowo-zachodnim krańcem Wielkich Gór Wododziałowych
• Wisząca Skała – formacja skalna położona w pobliżu Mount Macedon na północ od Melbourne, rozsławiona w powieści Piknik pod Wiszącą Skałą oraz późniejszym filmie Petera Weira nakręconym na jej podstawie.
• Ballarat, miasto (ok. 80 tys. mieszkańców w 2004 roku) będące centrum gorączki złota w latach 50. XIX w. oraz widownią zbrojnego powstania zbieraczy złota. Obecnie mieści się tu skansen będący repliką Ballarat z okresu gorączki złota (Sovereign Hill).
• Phillip Island, miejsce rozgrywania motocyklowych Grand Prix Australii oraz lokalizacja kolonii pingwinów małych.

• Rupert Murdoch (ur. 1931) – wydawca
• Steve Irwin (1962–2006) – przyrodnik
• Kylie Minogue (ur. 1968) – piosenkarka
• Cate Blanchett (ur. 1969) – aktorka
• Mark Philippoussis (ur. 1976) – tenisista
• Chris Hemsworth (ur. 1983) – aktor
• Ruby Rose (ur. 1986) – aktorka
• Vance Joy (ur. 1987) – wokalista
• Abbey Lee (ur. 1987) – supermodelka, aktorka i muzyk
• Liam Hemsworth (ur. 1990) – aktor
• Darja Gawriłowa (ur. 1994) – tenisistka
• Oscar Piastri (ur. 2001) – kierowca F1

• tramwaje w Melbourne

• Oficjalna strona miasta Melbourne
• Polskojęzyczny portal poświęcony miastu Melbourne