Narzędzia otoczakowe
Wygląd przypnij ukryj
Narzędzia otoczakowe
Nacinaki znalezione w etiopskiej osadzie Hadar, mające ok. 1,7 mln lat
Narzędzia otoczakowe – narzędzia charakteryzujące pierwsze przemysły dolnopaleolityczne. Były to otoczaki (niekiedy okruchy skał twardych) przystosowane do pracy przez odbicie odłupków na obwodzie.
Wyróżnia się trzy grupy narzędzi otoczakowych:
- narzędzie otoczakowe jednostronne (nacinak, ang. chopper) – narzędzie otoczakowe z jednostronną obróbką; część pracująca powstaje przez krawędź przecięcia płaszczyzn negatywów odbitych odłupków z płaszczyzną nieprzygotowanej podstawy;
- narzędzie otoczakowe dwustronne (ang. chopping tool) – narzędzie otoczakowe z dwustronną obróbką; część pracująca powstaje na przecięciu płaszczyzn negatywowych odłupków oddzielonych po obu stronach wyrobu;
- sferoidy ściankowe (fr. sphéroïdes à facettes) – narzędzia z obróbką wielostronną (wielokierunkową). Powstawały w następujący sposób: powierzchnie jednych negatywów przyjmowano jako podstawy dla kolejnych odbić. W ten sposób powstawał nieumiarkowany wielościan. Narzędzia takie występują m.in. w niektórych afrykańskich kulturach otoczakowych.
Istnieją również formy przejściowe pomiędzy narzędziami otoczakowymi a innymi grupami narzędzi, m.in.:
- narzędzia otoczakowe powstałe na skutek starannej obróbki, zawierające prostą lub wypukłą krawędź pracującą, utworzoną przy pomocy większej ilości oddzielonych przy niej odłupków, stanowiące grupę przejściową do zgrzebeł;
- protopięściaki (ang. proto hand axe) – narzędzia otoczakowe jednostronne (rzadziej dwustronne) z obróbką na większej części obwodu i krawędzią pracującą załamaną, tworzącą rodzaj wysuniętego ostrza-wierzchołka; stanowią formę przejściową do pięściaka. Posiadają rozliczne warianty różniące się kształtem i zasięgiem obróbki.
Narzędzia otoczakowe wykonywano przy użyciu tłuka kamiennego; są one szeroko rozprzestrzenione w inwentarzach dolnopaleolitycznych. Badania w Transwalu i Tanzanii wykazują, że były one prawdopodobnie dziełem niektórych australopiteków.
Na obszarach wschodniej Azji (wschodnia Syberia, Mongolia, Korea, Chiny oraz Półwysep Malajski) narzędzia otoczakowe występują aż do początku holocenu. Występowały również w najdawniejszych zespołach dolnopaleolitycznych Europy (jaskinia Vallonet koło Nicei, Vértessüllös koło Budapesztu). Na niektórych terenach europejskich, m.in. w Hesji i Czechach, wykazano, że narzędzia otoczakowe przetrwały w przemysłach paleolitu środkowego, a nawet górnego.
Przypisy
- ↑ a b c d Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 38.
- ↑ a b c d e f g h Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 39.
- ↑ a b c d e Ginter i Kozłowski 1990 ↓, s. 40.
Bibliografia
- BolesławB. Ginter BolesławB., Janusz KrzysztofJ.K. Kozłowski Janusz KrzysztofJ.K., Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu, wyd. 3, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, ISBN 83-01-03563-3 .