Ogień (wojsko)

Ogień – sposób niszczenia sił i środków przeciwnika w walce naziemnej, powietrznej i morskiej, polegający na ostrzeliwaniu z różnych rodzajów broni. W natarciu ogień toruje drogę własnym wojskom, w obronie zamyka drogę przeciwnikowi.

Rażenie ogniowe to zorganizowane oddziaływanie na przeciwnika różnymi rodzajami środków ogniowych w celu pozbawienia go zdolności do prowadzenia skutecznych działań bojowych. Wyróżnia się: ogień pododdziałów piechoty i czołgów, wsparcie ogniowe wojsk oraz ogień przeciwlotniczy^[1].

System rażenia ogniowego jest elementem walki zbrojnej i powinien zapewnić skuteczne porażenie zgrupowań powietrzno-lądowych przeciwnika oraz osłonę przed siłami powietrznymi, przede wszystkim w rejonie głównego wysiłku obrony oraz na kierunku głównego uderzenia^[2].

W zależności od szczebla i skali działań, obejmuje^[2]:

• uderzenia lotnictwa,
• system ognia wojsk rakietowych i artylerii,
• system obrony powietrznej,
• system ognia piechoty i czołgów,
• użycie inżynieryjnych środków rażenia.

Gotowość ognia to stan gotowości danego oddziału do otwarcia ognia, na który składa się ustalenie systemu dowodzenia i łączności, dokonanie podziału zadań, rozmieszczenie środków ogniowych w terenie, oczyszczenie przedpola, przygotowanie danych ogniowych itp^[3].

• ogień krótkimi seriami – prowadzony najczęściej z broni maszynowej. Podczas strzelania krótkimi seriami, liczba strzałów, które oddane są w serii, dla pistoletów maszynowych i ręcznych karabinów maszynowych wynosi 3-6 naboi, natomiast dla ciężkich karabinów maszynowych od 5 do 10 naboi. Stosuje się go także w czasie wstrzeliwania (dozorów, rubieży); strzelania do obserwowanych małych pojedynczych celów oraz w wypadku gdy warunki takie jak grunt, teren i pogoda pozwalają zaobserwować padanie pocisków smugowych; podczas strzelania do celów odkrytych znajdujących się na bliskich odległościach wynoszących do 400 metrów. Ogień krótkimi seriami w zależności od sposobu (techniki) strzelania można prowadzić jako punktowy zaryglowany albo punktowy^[4][5].
• ogień długimi seriami – prowadzony najczęściej z broni maszynowej. Liczba strzałów w serii dla pistoletów maszynowych oraz ręcznych karabinów maszynowych wynosi 15-20 naboi, a dla ciężkich karabinów maszynowych 15-30 naboi. Prowadzenie ognia długimi seriami nie zapewnia dobrej obserwacji miejsca padania pocisków. Podczas strzelania na średnich odległościach do 600 metrów do pojedynczych celów; w czasie kiedy wykonywane jest strzelanie do szerokich celów, a ich szerokość nie przekracza 10-15 metrów; kiedy strzelamy do wąskich celów tzn. takich, których rozmiary są mniejsze od pasa rozrzutu środkowego wszerz oraz podczas wykonywania strzelania do stałych i ruchomych celów naziemnych. W zależności od sposobu strzelania ogniem długimi seriami może być ogniem punktowym, poszerzanym, albo pogłębianym^[4].
• ogień ciągły – prowadzony najczęściej z broni maszynowej, bez przerwy, aż do momentu wykorzystania wyznaczonej liczby naboi, która znacznie przewyższa długość serii, którą może być 50-100 naboi, pół taśmy, taśma lub magazynek^[4]. Stosuje się go podczas strzelania ogniem poszerzanym do celów, które posiadają szerokość większą niż 10 metrów, podczas strzelania ogniem posiewanym do celów grupowych, które są ugrupowane w głąb, prowadząc ogień skrzydłowy lub sztyletowy, a również podczas, kiedy odpierany jest atak i kontratak nieprzyjaciela. Ogień ciągły może być również prowadzony z określoną szybkością przez pojedyncze działo lub moździerz, pluton, albo baterię artylerii. Podczas podania komendy do strzelania podaje się liczbę pocisków na działo albo moździerz oraz odstęp czasu między kolejnymi strzałami^[4].

Rodzaje ognia^[6]:

• ogień bezpośredni (ang. direct fire) – ogień skierowany na cel obserwowany przez celowniczego.
• ogień bezpośredniego wsparcia (ang. direct supporting fire) – ogień prowadzony w celu wsparcia danej części sił, w odróżnieniu od ognia wsparcia ogólnego, który jest prowadzony w celu wsparcia tych sił jako całości.
• ogień bratobójczy (ang. friendly fire) - przypadkowy ostrzał pozycji własnych lub sojuszniczych.
• ogień wspierający (wsparcie ogniowe) (ang. supporting fire) – ogień prowadzony przez jednostki wspierające w celu wsparcia lub ubezpieczenia jednostki walczącej.
• ogień czołowy
• ogień krzyżowy – prowadzony jest co najmniej z dwóch kierunków do jednego celu przez kilka środków ogniowych; przeważnie jest kombinacją różnych rodzajów ognia, np. czołowego ze skośnym lub dwóch skośnych; ze względu na jego skuteczność jest ogniem niszczącym, wywierającym silne działanie moralne na przeciwniku
• ogień nękający – prowadzony według ustalonego systemu na czułe punkty przeciwnika w celu moralnego nań oddziaływania, trzymania go w ciągłym napięciu, utrudniania mu utrzymywania łączności z przełożonym, tyłami i wewnątrz ugrupowania bojowego, utrudniania mu przeprowadzania manewrów oraz przeszkadzania w prowadzeniu prac inżynieryjnych. Polega na oddziaływaniu moralno-psychologicznym na żołnierzy przeciwnika i obniżaniu sprawności działania wybranych elementów ugrupowania bojowego, systemu dowodzenia i zabezpieczenia logistycznego. Realizuje się je przez prowadzenie ognia ograniczoną liczbą środków ogniowych i amunicji^[7].
• ogień niszczący – prowadzony z broni strzeleckiej i artylerii w celu całkowitego zniszczenia wojsk, środków ogniowych i sprzętu przeciwnika lub zadania mu takich strat, w wyniku których całkowicie lub na dłuższy czas utraci swą zdolność bojową; w czasie ćwiczeń taktycznych cel grupowy uważa się za zniszczony, jeżeli znajduje się w nim 80% trafionych figur bojowych^[5].
• ogień obezwładniający – zadanie takich strat, które na pewien czas pozbawiają określone obiekty przeciwnika zdolności bojowej, ograniczą realizację zadań albo dezorganizują dowodzenie. Obezwładnienie zostanie osiągnięte, gdy nadzieja matematyczna strat bezpowrotnych w czasie rażenia nieobserwowanych celów grupowych przekracza 10%, natomiast obserwowane cele grupowe i pojedyncze przerwą swą działalność^[7]; ogień obezwładniający na celu częściowe zniszczenie sił żywych i środków ogniowych nieprzyjaciela w granicach 20—30%^[5].
• ogień pojedynczy – rodzaj ognia polegający na tym, że za pomocą jednej czynności strzelającego oddany jest tylko jeden strzał; w celu oddaniu kolejnego strzału strzelający musi ponownie nacisnąć spust^[5].
  • szybki ogień pojedynczy – wykonywany indywidualnie przez strzelców z maksymalną szybkością na jaką pozwalają właściwości broni i możliwość oddania celnego strzału; stosowany jest dujących momentach walki do rażenia ważnych celów na wszystkich odległościach skutecznego zasięgu ognia; w artylerii to ogień wykonywany z maksymalną szybkością przez działo, pluton lub baterię
  • wolny ogień pojedynczy – ogień prowadzony prowadzony najczęściej przez wyborowego na ściśle określone, bliska położone i dobrze widoczne cele.
• ogień poszerzany – ogień prowadzony przy odryglowanym mechanizmie kierunkowym do celów szerokich, odkrytych lub zamaskowanych; wykonywany jest długimi seriami lub ogniem ciągłym; może być prowadzony na szerokość celu lub na szerokość maski, za którą znajduje się cel.
• ogień pogłębiany – polega na tym, że podczas serii strzałów broń wykonuje ruch wahadłowy w płaszczyźnie pionowej; otrzymuje się duży rozrzut pocisków wzdłuż osi strzelania; w niektórych podstaw karabinów maszynowych istnieją urządzenia do automatycznego pogłębiania ognia
• ogień posiewany – prowadzony z broni samoczynnej do celów szerokich i głębokich, przy jednoczesnej zmianie punktu celowania w głąb i wszerz, stosowany również do zwalczania taktycznie ważnych pojedynczych celów, dobrze zamaskowanych lub znajdujących się za ukryciem; granicami posiewania jest szerokość i głębokość rozmieszczenia celu^[5];
• ogień punktowy – prowadzony przez pewien czas z ciężkiego karabinu maszynowego do jednego celu; stosuje się go podczas strzelania do celów małych, pojedynczych i wąskich oraz celów głębokich grupowych, gdy głębokość ich jest mniejsza od pasa rozrzutu środkowego w głąb^[8];
  • ogień punktowy odryglowany – prowadzony długimi seriami z ciężkiego karabinu maszynowego przy odryglowanym mechanizmie kierunkowym lub podniesieniowym; strzelanie prowadzi się do celów, gdy odległość do nich nie została dokładnie określona, a obserwacja wyników jest utrudniona; pole rozrzutu w czasie strzelania jest 1,5– 2 razy większe niż wielkość tabelaryczna rozrzutu.
  • ogień punktowy zaryglowany – prowadzony jest do celów małych krótkimi lub długimi seriami przy zaryglowanych mechanizmach kierunkowym i podniesieniowym, gdy odległość do celu jest dokładnie określona; pole rozrzutu pocisków w czasie strzelania jest równe tabelarycznej wielkości rozrzutu.
• ogień skrzydłowy – prowadzony z zakrytego stanowiska ogniowego na skrzydło i wzdłuż jego frontu^[8];
• ogień skuteczny – końcowa faza strzelania artyleryjskiego, w toku której osiąga się rażenie celu; następuje przeważnie po przygotowaniu strzelania i wstrzeliwaniu, w wielu jednak wypadkach nie można przeprowadzić ścisłego rozgraniczenia między poszczególnymi fazami^[8].
• ogień sztyletowy – rozpoczyna się go niespodziewanie dla przeciwnika i prowadzi w jednym określonym kierunku; prowadzi się go na małe odległości z dużym natężeniem; ze względu na kierunek może on być skrzydłowym lub czołowym
• ogień towarzyszący – ogień karabinów maszynowych prowadzony do celów powietrznych polegający na stałym utrzymywaniu celu na pierścieniu celownika odpowiadającym podanej w komendzie prędkości celu; stanowi zasadniczy sposób strzelania stosowany przy zwalczaniu pojedynczych i grupowych celów powietrznych.
• ogień wzbraniający – polega na uniemożliwieniu przeciwnikowi wykonania manewru i prowadzenia ognia. Jego celem jest obniżenie tempa działań i stworzenie warunków do działania wspieranych pododdziałów walczących. Na skuteczność wzbraniania wpływa wykorzystanie dogodnych rubieży terenowych, w tym głównie właściwości kanalizujących ruch przeciwnika. Połączenie ognia środków wsparcia z zaporami inżynieryjnymi może doprowadzić do całkowitego zablokowania ruchu przeciwnika na wybranych kierunkach^[7].
• ogień zaporowy – w artylerii stosowany we wszystkich rodzajach walki ogień zawczasu przygotowany i otwierany jednocześnie ze wszystkich wyznaczonych środków ogniowych, prowadzony z dużym natężeniem w określonym czasie do uprzednio wyznaczonych rubieży;
  • ruchomy ogień zaporowy – polegał na tworzeniu zapór ogniowych o maksymalnym natężeniu ognia, wykonywany na zawczasu wybrane i obserwowane rubieże odległych od siebie o kilkaset metrów; ogień do poszczególnych rubieży prowadzi się tak długo, dopóki główna masa wojsk nieprzyjaciela nie wyjdzie ze strefy ostrzału, potem przenosi się go na następną rubież; ostatnia rubież ROZ przechodziła w stały ogień zaporowy (we współczesnej taktyce artylerii nie stosuje się)^[9].
  • stały ogień zaporowy – ogień linearny tworzący zaporę ogniową o zwiększonym natężeniu ognia w ciągu określonego czasu, prowadzony przez artylerię do zawczasu wybranych i obserwowanych bądź nie obserwowanych odcinków^[9].

Ze względu na sposób strzelania rozróżnia się^[10]:

• ogień w miejscu – prowadzi się głównie w obronie; wozy bojowe znajdują się na stanowiskach ogniowych i wykorzystują dane do strzelania przygotowane podczas organizacji systemu ognia;
• ogień podczas przystanku – prowadzi się z wozu bojowego wykonując jedno zadanie ogniowe z jednego przystanku; Jest to zazwyczaj ogień celny, jednak hamujący tempo natarcia;
• ogień podczas krótkich przystanków – prowadzi się w ruchu przy czym w samym momencie strzału wóz bojowy zatrzymuje się, a po jego oddaniu natychmiast rusza naprzód; jest to ogień celny i skuteczny, połączony optymalnie z manewrem;
• ogień w ruchu – prowadzi się z broni pokładowej bez zatrzymywania wozu bojowego.

Kierowanie ogniem to zespół czynności polegający na zorganizowanym wykorzystaniu środków ogniowych przez dowódców podczas wykonywania zadań bojowych. Kierowanie ogniem stanowi podstawowy element kierowania walką.

W kierowaniu ogniem artylerii uznaje się jest proces cykliczny, który zaczyna się z chwilą otrzymania przez pododdział artylerii artylerii zadania ogniowego i kończy się po jego wykonaniu. W dokumentach normatywnych przygotowanie strzelania i kierowania ogniem to szereg czynności realizowanych przed rozpoczęciem walki oraz w czasie jej trwania w celu nieprzerwanego utrzymania pododdziałów artylerii w gotowości do najskuteczniejszego wykonania zadań ogniowych^[11].

Kierowanie ogniem artylerii obejmuje^[11]:

• rozpoznanie i wyznaczanie współrzędnych celów
• przygotowanie meteorologiczne
• przygotowanie balistyczne
• przygotowanie geodezyjne
• przygotowanie techniczne
• organizację strzelania i kierowania ogniem
• określanie nastaw

• zajęcie stanowisk ogniowych
• rozpoznanie, ocena i wybór celów
• określenie rodzaju i liczby środków ogniowych potrzebnych do wykonania zadania
• wskazywanie celów
• postawienie zadań bojowych
• przygotowanie danych do strzelania
• określenie momentu otwarcia ognia
• obserwacja skuteczności i korygowanie ognia
• utrzymanie reżimu ognia
• wykonanie manewru ogniem i środkami ogniowymi

Punkt kierowania ogniem to miejsce w terenie, odpowiednio przygotowane i wyposażone w przybory i urządzenia, w którym znajduje się kierujący ogniem artyleryjskim z odpowiednimi środkami rozpoznania i łączności. Punkt kierowania ogniem może być ruchomy lub stały. Wariant ruchomy organizuje się na specjalnie dostosowanym pojeździe mechanicznym.
Punkt kierowania ogniem otrzymuje informacje rozpoznawcze o celach i zapotrzebowania na wsparcie ogniowe, a następnie przekłada je na właściwe zadania ogniowe^[12].

Manewr ogniem jest to przenoszenie wysiłku ogniowego z jednego kierunku na inny^[13], rozdzielanie celem rażenia różnych celów w jednym czasie i ześrodkowanie ognia wszystkich środków ogniowych (lub ich części) na ważne cele i elementy ugrupowania bojowego nieprzyjaciela dla uzyskania przewagi ogniowej w określonym miejscu i czasie bez zmiany pozycji ogniowej^[10]. Uwzględnia się przy tym najbardziej efektywne odległości strzelania^[14].

• ześrodkowanie ognia^[15]

polega na skupieniu ognia pododdziału lub kilku środków ogniowych na jednym celu; planuje i prowadzi się go w celu rażenia bardzo ważnych obiektów, ogniem o dużym natężeniu, w krótkim czasie

• podział ognia^[16]

polega na skierowaniu ognia środków ogniowych pododdziału do kilku celów aby jednocześnie je razić. Ogień rozdziela się w taki sposób aby w pierwszej kolejności zniszczyć lub obezwładnić cele ważne

• przeniesienie ognia^[16]

polega na przerwaniu ognia prowadzonego do jednego celu i skierowaniu go na inny; ogień przenosi się w razie zniszczenia celu, pojawienia się nowego, ważniejszego lub konieczności udzielenia pomocy sąsiadowi, a także podczas wykonania na rozkaz przełożonego ześrodkowania ognia^[17]

• Kąt ostrzału

• Tadeusz Dakudowicz (przew.): Podręcznik walki pododdziałów wojsk zmechanizowanych. Warszawa: Dowództwo Wojsk Lądowych. Wyższa Szkoła Oficerska im. Tadeusza Kościuszki, 2000.
• Adrian Golonka, Andrzej Szalla, Piotr Sobański, Andrzej Niedźwiecki: Działanie baterii artylerii. Wrocław: Akademia Wojsk Lądowych im. gen. Tadeusza Kościuszki, 2021. ISBN 978-83-66299-49-8.
• Michał Huzarski: Taktyka ogólna wojsk lądowych. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2001. ISBN 83-88062-91-3.
• Michał Huzarski (red.), Jarosław Wołejszo (red.): Leksykon obronności. Polska i Europa. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 2014. ISBN 978-83-11-13382-2.
• Kompendium wiedzy do szkolenia proobronnego. Warszawa: Biuro do spraw proobronnych. Zespół do spraw szkolenia, 2019.
• Stanisław Koziej: Teoria sztuki wojennej. Warszawa: „Bellona”, 2011. ISBN 978-83-11-12122-5.
• Krzysztof Krakowski (red.): Wskaźniki taktyczne wojsk lądowych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014. ISBN 978-83-7523-295-0.
• Marian Laprus (red.): Leksykon wiedzy wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979, s. 164 i 208. ISBN 83-11-06229-3.
• Jerzy Modrzewski (red.): Encyklopedia techniki wojskowej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987, s. 443. ISBN 83-11-07275-2.
• Regulamin działań wojsk lądowych. Warszawa: Dowództwo Wojsk Lądowych, DWLąd16/99.
• Zbigniew Ściborek (red.): Działania taktyczne wojsk lądowych. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 1995.
• Józef Urbanowicz (red.): Mała encyklopedia wojskowa (K–Q). T. II. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.