Okultacja

Okultacja to temat, który z biegiem czasu przykuł uwagę niezliczonej liczby osób. Od momentu pojawienia się do tematu podchodzino do niego z różnych perspektyw i wzbudzono duże zainteresowanie na różnych kierunkach studiów. Jego aktualność pozostaje na przestrzeni lat, stając się przedmiotem ciągłej debaty i analiz. W tym artykule szczegółowo zbadamy wszystkie aspekty Okultacja, od jego powstania po wpływ na dzisiejsze społeczeństwo. Dowiemy się, jak ewoluowało na przestrzeni czasu i jak wpłynęło na różne pokolenia. Ponadto przeanalizujemy jego znaczenie we współczesnym świecie i jego projekcję na przyszłość. Dołącz do nas w tej podróży pełnej odkryć i zanurzenia się w fascynującym świecie Okultacja.

Kilka minut przed zakryciem Jowisza przez Księżyc 16 czerwca 2005 (widziane z Nelson, Nowa Zelandia).

Okultacja (łac. occultatio, zakrycie) – zjawisko astronomiczne, widome przejście pobliskiego ciała niebieskiego przed innym ciałem niebieskim. W wyniku okultacji ciało znajdujące się dalej od obserwatora staje się na pewien czas niewidoczne dla niego.

Ze względu na swoiste położenie Ziemi w Układzie Słonecznym wyróżniamy przede wszystkim dwa typy okultacji: okultację słoneczną i okultację księżycową, czyli przejście odległego ciała niebieskiego za tarczą odpowiednio: słoneczną, bądź księżycową. Ze względu na znaczną jasność tarczy Słońca obserwacje okultacji słonecznych są trudne i możliwe tylko w niektórych zakresach fal elektromagnetycznych. Znacznie łatwiejsze są obserwacje zakryć i odkryć ciał niebieskich przez Księżyc, zwłaszcza zachodzące na nieoświetlonej krawędzi tarczy Księżyca. Obserwowane są również wzajemne zakrycia planet oraz zakrycia gwiazd przez planety i inne obiekty Układu Słonecznego, jednak ze względu na niewielki rozmiar kątowy zakrywających obiektów są to zjawiska rzadkie. Zakrycia jednej planety przez drugą zdarzają się zaledwie kilka razy w ciągu stulecia, natomiast zakrycie planet przez Księżyc występuje 11 lub 12 razy na rok[1]. Zakrycie gwiazd przez Księżyc następuje w cyklu mniej więcej dziewiętnastoletnim. Wiąże się to z cyklem obrotu węzłów orbity Księżyca wynoszącym 18,6 lat. Co 19 lat zdarzają się przy tym zakrycia tych samych gwiazd, przypadające na te same daty i fazy Księżyca, albowiem w grę wchodzi tu dodatkowo dziewiętnastoletni cykl Metona[2].

Okultacja jest wykorzystywana do wyznaczania właściwości fizycznych zakrywanych obiektów (np. ich kształtu, temperatury), poszukiwania satelitów planetoid, pierścieni wokół planet, a także korygowania profilu krawędzi Księżyca[3]. Okultacja może pomóc astronomom wyznaczyć średnice dużych gwiazd oraz upewnić się, czy nie są układami podwójnymi[1].

W 1977 roku przejście Urana na tle gwiazdy pozwoliło odkryć pierścienie planety[4]. Dzięki obserwacjom zakryciowym wiadomo także, że niektóre asteroidy w Układzie Słonecznym posiadają pierścienie. Należą do nich: (10199) Chariklo, (50000) Quaoar oraz (136108) Haumea[5].

Obserwacje zakryć planety pozasłonecznej 55 Cancri e (Janssen) przez jej gwiazdę macierzystą 55 Cancri A w latach 2012–2013 przez Kosmiczny Teleskop Spitzera pozwoliły ustalić, że temperatura tej planety waha się w przedziale od 1000 °C do 2700 °C[6]. Analiza danych z kolejnych obserwacji wykonanych w roku 2016 wykazała, że na planecie tej występuje duża różnica temperatur pomiędzy stroną dzienną, a nieoświetloną stroną nocną (wskutek obrotu synchronicznego jedna strona planety jest stale zwrócona ku gwieździe, stąd w trakcie tranzytu (przejścia przed tarczą gwiazdy) zwrócona jest do Ziemi stroną nocną, a tuż przed zakryciem (przejściem za tarczą gwiazdy) stroną dzienną, więc możliwy był pomiar temperatury w różnych obszarach)[7][8].

Przypisy

  1. ↑ a b Praca zbiorowa: Encyklopedia Wszechświat. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2006, s. 65. ISBN 978-83-01-14848-5.
  2. ↑ Marek Zawilski: Słońce i Księżyc. W: Roman Karol Janiczek, Jan Mietelski, Marek Zawilski: Kalendarz Astronomiczny na XXI wiek. Warszawa: Prószyński i S-ka SA, 2004, s. 99. ISBN 83-7255-189-8.
  3. ↑ Przemysław Mieszko Rudź: Niebo. Warszawa: Carta Blanca Sp. z o.o. Grupa Wydawnicza PWN, 2008, s. 262. ISBN 978-83-60887-76-9.
  4. ↑ Paul Murdin: Tajemnice Wszechświata. Jak odkrywaliśmy Kosmos. Warszawa: Wydawnictwo Albatros A. Kuryłowicz, 2010, s. 65. ISBN 978-83-7659-067-7.
  5. ↑ B.E. Morgado i inni, A dense ring of the trans-Neptunian object Quaoar outside its Roche limit, „Nature”, 614 (7947), 2023, s. 239–243, DOI: 10.1038/s41586-022-05629-6, ISSN 1476-4687 (ang.).
  6. ↑ Elizabeth Tasker: Fabryka Planet. Planety pozasłoneczne i poszukiwanie drugiej Ziemi. Warszawa: Prószyński Media Sp. z o.o., 2018, s. 161–162. ISBN 978-83-8123-321-7.
  7. ↑ Elizabeth Tasker: Fabryka Planet. Planety pozasłoneczne i poszukiwanie drugiej Ziemi. Warszawa: Prószyński Media Sp. z o.o., 2018, s. 173–174. ISBN 978-83-8123-321-7.
  8. ↑ Grzegorz Iwanicki: Zaobserwowano różnice temperatur na jednej ze skalistych egzoplanet. urania.edu.pl, 2016-04-04. .