Oszmiana

Wygląd przypnij ukryj OszmianaАшмяны
ilustracja
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Białoruś

Obwód

 grodzieński

Populacja (2018)
• liczba ludności


16 835

Nr kierunkowy

+375 1593

Kod pocztowy

231100

Tablice rejestracyjne

4

Położenie na mapie obwodu grodzieńskiegoMapa konturowa obwodu grodzieńskiego, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Oszmiana”OszmianaOszmiana
Położenie na mapie BiałorusiMapa konturowa Białorusi, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Oszmiana”OszmianaOszmiana
Położenie na mapie Polski w 1939Mapa konturowa Polski w 1939, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Oszmiana”OszmianaOszmiana
Ziemia54°25′N 25°56′E/54,416667 25,933333
Strona internetowa

Oszmiana (biał. Ашмяны, Aszmiany, lit. Ašmena, ros. Ошмяны, Oszmiany, hebr. אשמיאני) – miasto na Białorusi, w obwodzie grodzieńskim, siedziba rejonu oszmiańskiego, do 1945 w Polsce, w województwie wileńskim, siedziba powiatu oszmiańskiego; położone na Garbie Oszmiańskim, nad Oszmianką, w pobliżu granicy z Litwą, na Wileńszczyźnie; 14,8 tys. mieszkańców (2010).

Miejsce obrad sejmików ziemskich powiatu oszmiańskiego od XVI wieku do pierwszej połowy XVIII wieku. W latach 1946–1991 Oszmiana leżała w Białoruskiej SRR, była siedzibą władz rejonu. Miasto posiada przemysł spożywczy; węzeł drogowy. Działa tu muzeum i Dom Polski.

Demografia

Według danych białoruskich w 2009 Polacy stanowili 5,69% mieszkańców Oszmiany.

Historia

Litwa i I Rzeczpospolita

Herb Oszmiany, nadany przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1792

Po raz pierwszy Oszmiana wymieniona w 1341, gdy po śmierci Giedymina odziedziczona została przez Jawnutę. Najazd krzyżacki z lat 1384–1385 doprowadził do zniszczenia Oszmiany i jej okolic. Kolejny najazd z 1402 zakończył się klęską Krzyżaków. Oszmiana się obroniła a rozbici Krzyżacy wycofali się do Miednik.

Od 1413 gród znajdował się już w województwie wileńskim. W 1432 Zygmunt Kiejstutowicz wyznaczony przez Jagiełłę do sprawowania władzy na Litwie stoczył tu bitwę z Świdrygiełłą roszczącym sobie prawo do władzy i spiskującego z Krzyżakami. Od tej pory Oszmiana stała się rezydencją Wielkich Książąt Litewskich. Dzięki posiadaniu dworu książęcego gród rozbudował się w znaczące miasto.

W 1519 Oszmiana ponownie została zniszczona, tym razem w wyniku ataku wojsk moskiewskich. W 1537 jej mieszkańcy otrzymali przywileje handlowe i targowe, które w 1683 jeszcze raz potwierdził król Jan III Sobieski. Gdy po najeździe moskiewskim dźwignięto miasto z ruiny, otrzymało ono w 1566 magdeburskie prawa miejskie. W tym czasie w mieście powstał kościół kalwiński z fundacji Mikołaja Radziwiłła „Rudego”.

Podczas najazdów nawiedzających Oszmianę zaginęły przywileje lokacyjne. Na prośbę burmistrza i rajców miejskich król Stanisław August Poniatowski uznał to miasto za „miejsce przyzwoite dla sądów i sejmików, za miasto wolne i niepodlegające żadnej innej administracji, prócz swego magistratu”, wydając w 1792 w Warszawie przywilej revonationis. W tym samym czasie miasto uzyskało herb miejski.

Okres zaborów

Herb ustanowiony przez władze rosyjskie w 1845

W 1795 po III rozbiorze Polski miasto znalazło się pod władztwem rosyjskim. W czasie powstania listopadowego miasto zostało opanowane przez oddziały powstańcze pod dowództwem pułkownika Karola hr. Przeździeckiego i dominikanina x. Jasińskiego złożone z mieszkańców Oszmiany. 15 kwietnia 1831, podczas ponownego ataku na Oszmianę, rosyjska 1500-osobowa ekspedycja karna z Wilna pod dowództwem pułkownika Wierszilina starła się z kilkudzięsięcioosobowym oddziałem powstańczym pod dowództwem Stelnickiego stanowiącym tylną straż oddziału Przeździeckiego, który wycofał się do Puszczy Nalibockiej. W tym czasie wojska rosyjskie spaliły miasto i dokonały rzezi mieszkańców. W kościele dominikańskim zamordowano 500 osób, m.in. kobiety, dzieci i kapłana sprawującego nabożeństwo. Na starym cmentarzu znajdują się też mogiły polskich żołnierzy poległych w 1920 w walce z bolszewikami, a także wspólny grób 57 Polaków zamordowanych przez NKWD w nocy z 23 na 24 czerwca 1941 w tutejszym więzieniu oraz pod Oszmianą, na wzgórzu „Kalniak” znajdującym się między kombinatem mięsnym a starym cmentarzem katolickim. W 1912 tutejsza gmina żydowska wzniosła w Oszmianie murowaną synagogę. Obecnie urządzony jest w niej magazyn.

II Rzeczpospolita

Miasto powiatowe w województwie wileńskim

Zarząd miejski: burmistrz: Józef Staniewicz, wiceburmistrz Abram Strugacz. Budżet wykonany w roku 1938/1939: wpływy 162.537,39 złotych, wydatki 149.793,20 złotych. Elektr., szpital, telef.

Banki i instytucje oszczędnościowo-kredytowe: K.K.O., Bank Spółdzielczy, Żydowski Bank Ludowy. Zakład przemysłowy zatrudniający 100 ludzi – 1. Kościół rzymskokatolicki – 1, cerkiew prawosławna – 1, synagoga – 1. Przedszkole – 1, szkoła powszechna publiczna – 1,gimnazjum ogólnokształcące państwowe – 1, szkoła dokształcająca – 1. Instytucje opieki społecznej: stacja opieki nad matką i dzieckiem. Kinoteatr -1, biblioteki – 3 (2 polskie, 1 niepolska), czytelnia – 1.

Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1939 Warszawa Polska Agencja Telegraficzna

W latach 1921–1945 miasteczko leżało w Polsce, w województwie wileńskim, w powiecie oszmiańskim, w gminie miejskiej Oszmiana.

W 1931 w 714 domach zamieszkiwało 5791 osób.

Wierni należeli do parafii rzymskokatolickiej i prawosławnej w Oszmianie. Mieścił się tu Sąd Grodzki oraz urząd pocztowy który obsługiwał teren gminy.

II wojna światowa

W wyniku inwazji sowieckiej na terytorium Polski Oszmiana znalazła się pod okupacją Związku Radzieckiego. Wobec niemieckiej napaści na ZSRR, w nocy z 23 na 24 czerwca funkcjonariusze NKWD dokonali mordu od 30 do 52 więźniów polskiej narodowości przetrzymywanych dotychczas w więzieniu w Oszmianie.

Podczas okupacji hitlerowskiej w październiku 1941 roku Niemcy utworzyli getto dla żydowskich mieszkańców. Przebywało w nim około 4000 osób. 12 kwietnia 1943 roku Niemcy zlikwidowali getto, a Żydów wywieziono do getta w Wilnie, Kownie i obozów pracy w Wilejce; część zamordowano na miejscu.

Flaga i herb

Oszmiana otrzymała herb miejski w 1792 od króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Tarcza herbowa jest trójdzielna w odwróconą rosochę – w polu pierwszym przedstawiono rękę trzymającą szalę, w drugim tarczę, w trzecim Ciołek – herb Poniatowskich.

Współczesne flaga i herb miasta Oszmiana zostały ustanowione 17 lipca 2006 ukazem prezydenta Białorusi nr 455.

Obiekty zabytkowe

Kościół św. Michała Archanioła Kościół franciszkanów Cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego Synagoga Majątek Strugaczów

Kościół

Parafia w Oszmianie założona przez Jagiełłę jeszcze podczas chrystianizacji Litwy jest jedną z najstarszych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1505 część miasta tzw. Stara Oszmiana została przekazana zakonowi franciszkanów przez króla Aleksandra Jagiellończyka. Z jego fundacji stanął tam drewniany klasztor franciszkanów i murowany kościół, zniszczony w czasie potopu szwedzkiego. Odbudowa kościoła okazała się możliwa dzięki pieniądzom z zapisu testamentowego biskupa wileńskiego, którym w tym czasie był Jan Karol Dowgiałło Zawisza. W 1667 w Oszmianie pojawia się drugi kościół. Stało się to dzięki fundacji Andrzeja i Doroty Poczobuttów, którzy sprowadzili do miasta dominikanów i zbudowali im klasztor oraz drewniany kościół pod wezwaniem Trójcy Świętej. Gdy w 1850 zakon został skasowany, kościół przeniesiono na cmentarz parafialny, gdzie pełnił rolę kaplicy cmentarnej, a w jego dawnym miejscu w 1872 wybudowano cerkiew.

Obecny murowany kościół pw. św. Michała Archanioła powstał w latach 1900–1906 ze składek wiernych. Kościół ten zaprojektował architekt Wacław Michniewicz w stylu baroku wileńskiego. Kościół jest trójnawowy, posiada dwie wieże. W 1950 władze komunistyczne zamknęły kościół i urządziły w nim magazyn lnu. Niestety wybuchł pożar i len spłonął. Później w kościele urządzono fabrykę urządzeń plastycznych. W środku zbudowano dwa piętra. Gdy w 1991 kościół został zwrócony wiernym, od razu wydzielono jedną nawę i zaczęto odprawiać w niej msze, dopiero później wzięto się za długotrwały remont, który był możliwy dzięki pracy parafian i księży salezjanów, którzy przejęli parafię. Mimo dewastacji kościoła, uratował się Obraz Matki Bożej Częstochowskiej, umieszczony obecnie w bocznej nawie. W latach przedwojennych w tym kościele znajdowała się tablica upamiętniająca rzeź mieszkańców Oszmiany z 1831 oraz pocisk wmurowany w boczną nawę, którym wojsko carskie rozbiło drzwi do kościoła dominikańskiego.

Znane osoby związane z miastem i jego okolicami

Panorama miasta

Uwagi

  1. ↑ Przynależność wojewódzka zmieniała się. Wieś leżała w Ziemi Wileńskiej (1922–1926) i w województwie wileńskim (od 1926).

Przypisy

  1. ↑ Численность населения на 1 января 2018 г. и среднегодовая численность населения за 2017 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов и поселков городского т... , www.belstat.gov.by  .
  2. ↑ Zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 28 lutego 1937 r. o ustaleniu urzędowych nazw miast (M.P. z 1937 r. nr 69, poz. 104).
  3. ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
  4. ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 33, na czas okupacji rosyjskiej sejmiki powiatu oszmiańskiego przeniesiono w 1659 roku do Grodna.
  5. ↑ Перепись населения 2009. Национальный состав Республики Беларусь. Том 3 , www.belstat.gov.by  .
  6. ↑ https://web.archive.org/web/20111104135501/http://belstat.gov.by/homep/ru/perepic/2009/publications/national_structure_grodno.rar
  7. ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 1, Warszawa 1938, s. 30 .
  8. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 1226 .
  9. ↑ Geoffrey P.G.P. Megargee Geoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part B, s. 1099 .
  10. ↑ УКАЗ ПРЕЗИДЕНТА РЕСПУБЛИКИ БЕЛАРУСЬ - 17 июля 2006 г. № 455. Narodowy Internetowy Portal Prawny Republiki Białorusi, 2006-07-17. . (ros.).
  11. ↑ Where was Abba Kovner born? - Vilna Gaon State Jewish Museum , jmuseum.lt   (ang.).

Linki zewnętrzne

Stolice rejonów obwodu grodzieńskiego

Herb obwodu grodzieńskiego

Powiat oszmiański (do 1939)
Przynależność wojewódzka
Miasta (1919–39)
Gminy wiejskie (1919–39)
Gmina Oszmiana (II Rzeczpospolita)
Miasteczko
Wsie
Zaścianek
Folwarki
Osada
Kontrola autorytatywna (city of raion subordinance):Encyklopedia internetowa: