Wskaźnik masy ciała

Wskaźnik masy ciała^[1] (ang. body mass index, BMI), wskaźnik Queteleta II – współczynnik powstały przez podzielenie masy ciała podanej w kilogramach przez kwadrat wysokości podanej w metrach^[2]. Klasyfikacja (zakres wartości) wskaźnika BMI została opracowana wyłącznie dla dorosłych^[3] i nie może być stosowana u dzieci. Dla oceny prawidłowego rozwoju dziecka wykorzystuje się siatki centylowe, które powinny być dostosowane dla danej populacji.

Oznaczanie wskaźnika masy ciała ma znaczenie w ocenie zagrożenia chorobami związanymi z nadwagą i otyłością, np. cukrzycą, chorobą niedokrwienną serca, miażdżycą. Przyjmuje się, że większe BMI wiąże się ze zwiększonym ryzykiem dla zdrowia i życia^[4].

Antropometryczny współczynnik masy ciała został opracowany w 1832 r. przez belgijskiego matematyka Adolfa Queteleta^[5].

Adolphe Quatelet w czasie swojej wieloletniej pracy prowadził badania, które miały na celu unifikację przyczyn zgonów w poszczególnych krajach. Prowadził także cały szereg badań związanych z medycyną, których zadaniem było określenie kształtu ówczesnego przeciętnego człowieka.

W badaniach Quateleta brały udział setki ochotników. Uczony dostrzegł pewną zależność, związaną z masą ciała i wzrostem człowieka. Okazało się, że waga ludzka rośnie w sposób proporcjonalny do kwadratu wzrostu człowieka. I tak właśnie powstał współczynnik Quateleta, który jest obecnie wykorzystywany powszechnie jako wskaźnik BMI.

W roku 1972 amerykański fizjolog Ancel Keys przemianował współczynnik Queteleta na znany obecnie wskaźnik masy ciała (ang. body mass index – BMI).

Wzór na BMI, gdzie masa ciała jest podana w kilogramach (kg), a wysokość ciała w metrach (m)^[6]:

${\displaystyle \mathrm {BMI={\frac {\text{masa}}{{\text{wys.ciala}}^{2}}}\,\left} .}$

Dla masy podanej w funtach (lb) a wysokości ciała w calach (in):

${\displaystyle \mathrm {BMI={\frac {\text{masa}}{{\text{wys.ciala}}^{2}}}\times 703\,\left} .}$

Pożądany BMI zależy od wieku i wynosi odpowiednio^[8]:

• 19 – 24 lata: 19 – 24
• 25 – 34 lata: 20 – 25
• 35 – 44 lata: 21 – 26
• 45 – 54 lata: 22 – 27
• 55 – 64 lata: 23 – 28
• ponad 64 lata: 24 – 29

BMI jest standardowym wskaźnikiem oceny masy ciała wykorzystywanym do oceny porównawczej grup społecznych, populacji, gdyż dobrze koreluje z zawartością tkanki tłuszczowej w organizmie i jest raczej niezależny od wzrostu^[8][9].

Minusem klasyfikacji BMI jest to że nie uwzględnia on typu budowy ciała np. udział tłuszczu ustrojowego człowieka przy BMI 27 może wynosić od 10 do 31% jego masy. Wysoka masa ciała nie musi wynikać z zawartości tkanki tłuszczowej w organizmie, lecz także: masy mięśniowej, zawartości wody pozakomórkowej wynikającej z obrzęków, masy kostnej^[8]. Te różnice mogą być widoczne w przypadku nawet 1/3 dorosłych kobiet^[9]. U kulturystów odmiennie wskaźnik BMI może wskazywać na skrajną otyłość przy niewielkiej rzeczywistej zawartości tkanki tłuszczowej. Ten problem został rozwiązany przez bezpośredni pomiar grubości fałdu skórno-tłuszczowego najczęściej fałdomierzem. Spośród czterech najczęściej wybieranych miejsc najlepiej dostępny jest fałd skórno-tłuszczowy nad mięśniem trójgłowym ramienia^[8] umożliwia on także najbardziej dokładny pomiar. Rozmieszczenie tkanki tłuszczowej w organizmie nie musi być równomierne dlatego uwzględnia się także stosunek obwodu talii do obwodu bioder. Popularna jest także metoda szacowania zawartości tkanki tłuszczowej w ciele metodą analizy bioimpedancyjnej^[9]. Z drugiej strony, np. BMI zupełnie zdrowych, szczupłych i wysokich lekkoatletów może wskazywać na skrajną niedowagę (np. BMI Yohanna Diniza przy wzroście 185 cm i wadze 59 kg wyniesie 17,24).

Związek między wielkością wskaźnika a ryzykiem chorób różni się między populacjami o różnych proporcjach ciała. I tak wśród Azjatów ryzyko cukrzycy jest znacząco wyższe przy niższych wartościach BMI^[3]. Zawartość tłuszczu w organizmie jest też wyższa u kobiet, niż u mężczyzn przy normalnej masie ciała. W przypadku kobiet tkanka tłuszczowa odpowiada za płodność i dojrzewanie płciowe^[10]. U obu płci obecność tkanki tłuszczowej jest ważna ponieważ m.in. chroni ona narządy wewnętrzne przed urazami, pełni funkcję termoizolacyjną, pozwala przetrwać dłuższe stany chorobowe tzw. paradoks otyłości^[11][12].

W praktyce klinicznej nie stosuje się wskaźnika BMI do oznaczania prawidłowej masy ciała u dzieci. Dla dzieci do 19 roku życia^[13], służą do tego tabele centylowe, które powinny być dostosowane dla danej populacji i odpowiednia interpretacja danych dot. masy ciała i wzrostu – głównie bierze się pod uwagę jaka jest różnica w tzw. kanałach centylowych wzrostu i masy ciała dla danego dziecka.

• antropometria