Wyższa liga ZSRR w piłce nożnej mężczyzn

Ten artykuł dotyczy dawnej ligi piłkarskiej w ZSRR. Zobacz też: Wyższa Liga – ujednoznacznienie.

Wyższa liga ZSRR (ros. Высшая лига СССР, ukr. Вища ліга СРСР, biał. Вышэйшая ліга СССР) – najwyższa klasa rozgrywek o Mistrzostwo Związku Radzieckiego w piłce nożnej. W latach 20. i 30. o tytuł mistrzowski grały drużyny miast i republik. Mistrzostwa klubów były rozgrywane od 1936 do końca istnienia ZSRR w 1991. System rozgrywek zmieniał się na przestrzeni lat. Najczęściej turnieje o Mistrzostwo ZSRR toczyły się w formie rozgrywek ligowych (mecz i rewanż) w systemie wiosna-jesień.

W czasie istnienia ligi zmieniała się także jej nazwa. Nazwę Wysszaja Liga nadano jej w sezonie 1971. W latach 1936–1941 nosiła nazwę Grupa A, w 1945-1949 Pierwaja grupa SSSR, w latach 1950-1962 Klasa A SSRR (w niektórych sezonach także Klasa A1 lub Klasa A. Grupa 1), w 1963-1969 Pierwaja grupa A SSSR, a w 1970 Wysszaja Grupa A.

Do najbardziej utytułowanych klubów ligi należały Dynamo Kijów, Spartak Moskwa i Dinamo Moskwa. Najpopularniejszymi klubami, obok wyżej wymienionych, były CSKA Moskwa i Dinamo Tbilisi. Pierwszym zespołem, który zdobył 10 mistrzostw było Dinamo Moskwa w 1963 roku, a następnie Spartak w 1979 roku. Dynamo Kijów zdobył je w 1981 roku, ale potem wyprzedził wszystkich, zajmując pierwsze miejsce w ilości zdobytych mistrzostw (13-krotnie). Postrzegana jako liga wyłącznie rosyjska, tak naprawdę była międzynarodowa^{[potrzebny przypis]}, podczas gdy stronę rosyjską reprezentowały głównie kluby moskiewskie.

Tylko jedenaście klubów uczestniczyło w lidze przez więcej niż 30 sezonów, a prawie połowa z nich (5) to kluby z Moskwy. Tylko Dinamo Moskwa i Dynamo Kijów brały udział we wszystkich sezonach w lidze. Wśród innych znanych klubów są SKA Rostów nad Donem (wojskowa drużyna), Zenit Leningrad i Krylja Sowietow Kujbyszew. Ukraina też była często przedstawiana przez Szachtar Donieck (klub górniczy), później bardzo udanie występował Dnipro Dniepropietrowsk. Po reorganizacji ligi w ostatnich sezonach wzrosła liczba klubów ukraińskich. Wśród klubów z innych republik ZSRR, ligę często reprezentował co najmniej jeden klub z republik bałtyckich, azjatyckich, Kaukazu lub Białorusi. Wśród towarzystw sportowych radzieckich największe sukcesy zdobyły kluby Dynamo oraz Armii (CSKA/SKA), które były również ściśle związane ze stanem agencji egzekwowania.

 Główny artykuł: Mistrzostwa Związku Radzieckiego w piłce nożnej mężczyzn.

Sezon K T Mistrz Wicemistrz III miejsce Br. Król strzelców Uwagi Grupa A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Группа «А» чемпионата СССР по футболу) 1936 (wiosna)     1 Dinamo Moskwa Dynamo Kijów Spartak Moskwa 6 Michaił Siemiczastny (Dinamo Moskwa) 7 klubów, 1 runda 1936 (jesień)     1 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 7 Gieorgij Głazkow (Spartak Moskwa) 8 klubów, 1 runda 1937     2 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa Dynamo Kijów 8 Boris Paiczadze (Dinamo Tbilisi), Leonid Rumiancew (Spartak Moskwa), Wasilij Smirnow (Dinamo Moskwa) 9 klubów 1938     2 Spartak Moskwa CDKA Moskwa Mietałłurg Moskwa 20 Makar Honczarenko (Dynamo Kijów) 26 klubów, 1 runda 1939     3 Spartak Moskwa Dinamo Tbilisi CDKA Moskwa 21 Grigorij Fiedotow (CDKA Moskwa) 14 klubów 1940     3 Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi Spartak Moskwa 21 Grigorij Fiedotow, (CDKA Moskwa), Siergiej Sołowjow (Dinamo Moskwa) 13 klubów 1941     nie dokończono[1] 1942–1944     nie rozgrywano[1] Pierwsza grupa mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Первая группа чемпионата СССР по футболу) 1945     4 Dinamo Moskwa CDKA Moskwa Torpedo Moskwa 24 Wsiewołod Bobrow (CDKA Moskwa) 12 klubów 1946     1 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 18 Ołeksandr Ponomariow (Torpedo Moskwa) 12 klubów 1947     2 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 14 Wsiewołod Bobrow (CDKA), Walentin Nikołajew (CDKA Moskwa) 13 klubów 1948     3 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Spartak Moskwa 25 Siergiej Sołowjow (Dinamo Moskwa) 14 klubów 1949     5 Dinamo Moskwa CDKA Moskwa Spartak Moskwa 26 Nikita Simonian (Spartak Moskwa) 18 klubów Klasa A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Класс «А» чемпионата СССР по футболу) 1950     4 CDKA Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 34 Nikita Simonian (Spartak Moskwa) 19 klubów 1951     5 CDSA Moskwa Dinamo Tbilisi Szachtar Stalino 16 Awtandil Gogoberidze (Dinamo Tbilisi) 15 klubów 1952     4 Spartak Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Moskwa 11 Andriej Zazrojew (Dynamo Kijów) 14 klubów, 1 runda 1953     5 Spartak Moskwa Dinamo Tbilisi Torpedo Moskwa 14 Nikita Simonian (Spartak Moskwa) 11 klubów 1954     6 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa Spartak Mińsk 11 Anatolij Iljin (Spartak Moskwa), Władimir Iljin (Dinamo Moskwa), Antonin Soczniew (Trudowyje Riezierwy Leningrad) 13 klubów 1955     7 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa CDSA Moskwa 15 Eduard Strielcow (Torpedo Moskwa) 12 klubów 1956     6 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa CDSA Moskwa 17 Wasilij Buzunow (ODO Swierdłowsk) 12 klubów 1957     8 Dinamo Moskwa Torpedo Moskwa Spartak Moskwa 16 Wasilij Buzunow (CSK MO Moskwa) 12 klubów 1958     7 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa CSK MO Moskwa 19 Anatolij Iljin (Spartak Moskwa) 12 klubów 1959     9 Dinamo Moskwa Łokomotiw Moskwa Dinamo Tbilisi 16 Zaur Kałojew (Dinamo Tbilisi) 12 klubów 1960     1 Torpedo Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Moskwa 20 Zaur Kałojew (Dinamo Tbilisi) 22 kluby 2 grupy+finały 1961     1 Dynamo Kijów Torpedo Moskwa Spartak Moskwa 22 Giennadij Gusarow (Torpedo Moskwa) 22 kluby, 2 grupy+finały 1962     8 Spartak Moskwa Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 17 Michaił Mustygin (Biełaruś Mińsk) 22 kluby, 2 grupy+finały Pierwsza grupa klasy A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Первая группа класса «А» чемпионата СССР по футболу) 1963     10 Dinamo Moskwa Spartak Moskwa Dynama Mińsk 27 Oleg Kopajew (SKA Rostów nad Donem) 20 klubów 1964     1 Dinamo Tbilisi Torpedo Moskwa CSKA Moskwa 16 Władimir Fiedotow (CSKA Moskwa) 17 klubów 1965     2 Torpedo Moskwa Dynamo Kijów CSKA Moskwa 18 Oleg Kopajew (SKA Rostów nad Donem) 17 klubów 1966     2 Dynamo Kijów SKA Rostów nad Donem Neftianik Baku 20 Ilja Datunaszwili (Dinamo Tbilisi) 19 klubów 1967     3 Dynamo Kijów Dinamo Moskwa Dinamo Tbilisi 19 Michaił Mustygin (Dynama Mińsk) 19 klubów 1968     4 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Torpedo Moskwa 22 Birodar Abduraimov (Paxtakor Taszkent), Georgi Gawaszeli (Dinamo Tbilisi) 20 klubów 1969     9 Spartak Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi 16 Nikołaj Osianin (Spartak Moskwa), Władimir Proskurin (SKA Rostów nad Donem), Dżemal Cherchadze (Torpedo Kutaisi) 20 klubów, 2 grupy+finały Wyższa grupa klasy A mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Высшая группа класса «А» чемпионата СССР по футболу) 1970     6 CSKA Moskwa Dinamo Moskwa Spartak Moskwa 17 Giwi Nodia (Dinamo Tbilisi) 17 klubów Wyższa liga mistrzostw ZSRR w piłce nożnej (ros. Высшая лига чемпионата СССР по футболу) 1971     5 Dynamo Kijów Ararat Erywań Dinamo Tbilisi 16 Eduard Małofiejew (Dynama Mińsk) 16 klubów 1972     1 Zoria Woroszyłowgrad Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi 14 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1973     1 Ararat Erywań Dynamo Kijów Dinamo Moskwa 18 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1974     6 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Czornomoreć Odessa 20 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1975     7 Dynamo Kijów Szachtar Donieck Dinamo Moskwa 18 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1976 (wiosna)     11 Dinamo Moskwa Ararat Erywań Dinamo Tbilisi 8 Arkadij Andreasjan (Ararat Erywań) 16 klubów, 1 runda 1976 (jesień)     3 Torpedo Moskwa Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi 13 Aleksandr Markin (Zenit Leningrad) 16 klubów, 1 runda 1977     8 Dynamo Kijów Dinamo Tbilisi Torpedo Moskwa 17 Ołeh Błochin (Dynamo Kijów) 16 klubów 1978     2 Dinamo Tbilisi Dynamo Kijów Szachtar Donieck 19 Gieorgij Jarcew (Spartak Moskwa) 16 klubów 1979     10 Spartak Moskwa Szachtar Donieck Dynamo Kijów 26 Witalij Staruchin (Szachtar Donieck) 18 klubów 1980     9 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Zenit Leningrad 20 Siergiej Andriejew (SKA Rostów nad Donem) 18 klubów 1981     10 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Dinamo Tbilisi 23 Ramaz Szengelia (Dinamo Tbilisi) 18 klubów 1982     1 Dynama Mińsk Dynamo Kijów Spartak Moskwa 23 Andriej Jakubik (Paxtakor Taszkent) 18 klubów 1983     1 Dnipro Dniepropetrowsk Spartak Moskwa Dynama Mińsk 18 Jurij Gawriłow (Spartak Moskwa) 18 klubów 1984     1 Zenit Leningrad Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk 19 Siergiej Andriejew (SKA Rostów nad Donem) 18 klubów 1985     11 Dynamo Kijów Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk 35 Ołeh Protasow (Dnipro Dniepropetrowsk) 18 klubów 1986     12 Dynamo Kijów Dinamo Moskwa Spartak Moskwa 21 Aleksandr Borodiuk (Dinamo Moskwa) 16 klubów 1987     11 Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk Žalgiris Wilno 18 Ołeh Protasow (Dnipro Dniepropetrowsk) 16 klubów 1988     2 Dnipro Dniepropetrowsk Dynamo Kijów Torpedo Moskwa 16 Aleksandr Borodiuk (Dinamo Moskwa), Jewhen Szachow (Dnipro Dniepropetrowsk) 16 klubów 1989     12 Spartak Moskwa Dnipro Dniepropetrowsk Dynamo Kijów 16 Siergiej Rodionow (Spartak Moskwa) 16 klubów 1990     13 Dynamo Kijów CSKA Moskwa Dinamo Moskwa 12 Walerij Szmarow (Spartak Moskwa), Ołeh Protasow (Dynamo Kijów) 13 klubów 1991     7 CSKA Moskwa Spartak Moskwa Torpedo Moskwa 18 Igor Koływanow (Dinamo Moskwa) 16 klubów

Lp.	Klub	Miejsca na podium			Zwycięskie sezony
1.	Dynamo Kijów	13	11	3	1961, 1966, 1967, 1968, 1971, 1974, 1975, 1977, 1980, 1981, 1985, 1986, 1990
2.	Spartak Moskwa	12	12	9	1936 (j), 1938, 1939, 1952, 1953, 1956, 1958, 1962, 1969, 1979, 1987, 1989
3.	Dinamo Moskwa	11	11	5	1936 (w), 1937, 1940, 1945, 1949, 1954, 1955, 1957, 1959, 1963, 1976 (w)
4.	CSKA Moskwa	7	4	6	1946, 1947, 1948, 1950, 1951, 1970, 1991
5.	Torpedo Moskwa	3	3	6	1960, 1965, 1976 (j)
6.	Dinamo Tbilisi	2	5	13	1964, 1978
7.	Dnipro Dniepropetrowsk	2	2	2	1983, 1988
8.	Ararat Erywań	1	2	0	1973
9.	Dynamo Mińsk	1	0	3	1982
9.	Zenit Leningrad	1	0	1	1984
10.	Zoria Woroszyłowgrad	1	0	0	1972
10.	Szachtar Donieck	0	2	2
11.	SKA Rostów nad Donem	0	1	0
	Łokomotiw Moskwa	0	1	0
13.	Žalgiris Wilno	0	0	1
	Czornomoreć Odessa	0	0	1
	Neftianik Baku	0	0	1
	Sierp i Mołot Moskwa	0	0	1

• Barcragujn chumb – ekstraklasa armeńska
• Azərbaycan Premyer Liqası – ekstraklasa azerska
• Wyszejszaja liha – ekstraklasa białoruska
• Meistriliiga – ekstraklasa estońska
• Erownuli Liga – ekstraklasa gruzińska
• Priemjer Ligasy – ekstraklasa kazachska
• Top-Liga – ekstraklasa kirgiska
• A lyga – ekstraklasa litewska
• Virslīga – ekstraklasa łotewska
• Divizia Națională – ekstraklasa mołdawska
• Priemjer-Liga – ekstraklasa rosyjska
• Kahramonhoi Todżikiston – ekstraklasa tadżycka
• Ýokary Liga – ekstraklasa turkmeńska
• Premier-liha – ekstraklasa ukraińska
• Oʻzbekiston PFL – ekstraklasa uzbecka

• Tabele końcowe na stronie RSSSF (ang.)
• Statystyki na stronie KLISF (ros.)