Bezrobocie

Bezrobocie na świecie w 2009 roku

Bezrobocie – zjawisko społeczne polegające na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i pragnących ją podjąć nie znajduje zatrudnienia .

Definicja

Pojęcie osoby bezrobotnej oznacza ogólnie osobę niezatrudnioną, nieprowadzącą działalności gospodarczej i niewykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy).

W Polsce bardzo rozbudowaną i szczegółową definicję terminu „bezrobotny” podaje w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

Międzynarodowa Organizacja Pracy za bezrobotnego uznaje osobę w wieku 15–74 lat, która jednocześnie spełnia trzy warunki: w okresie badanego tygodnia nie była osobą pracującą, aktywnie poszukiwała pracy i była gotowa podjąć pracę w badanym tygodniu lub następnym. Za bezrobotnego uważa również osobę, która nie poszukiwała pracy, ponieważ miała pracę zapewnioną i oczekiwała na jej rozpoczęcie przez okres nie dłuższy niż 3 miesiące oraz była gotowa ją podjąć.

Długotrwale bezrobotnym jest osoba pozostająca bez pracy przez co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich dwóch lat.

Stopa bezrobocia to liczba bezrobotnych podzielona przez aktywnych zawodowo w danej kategorii ludności. Aktywni zawodowo definiowani są przez GUS jako osoby pracujące plus osoby poszukujące pracy plus bezrobotni plus niepełnosprawni (z możliwością zatrudnienia w niektórych zawodach). Natomiast do aktywnych zawodowo cywilów nie wlicza się pracowników wojska, policji oraz służb ochrony państwa.

Osoby bezrobotne i pracujące są określane jako aktywne zawodowo i przeciwstawiane biernym zawodowo.

Stopa bezrobocia nie jest precyzyjną miarą zjawiska. Jej wysokość zależy bowiem od arbitralnie przyjmowanych kryteriów prawnych. Te różnią się w zależności od państwa, jak i w czasie. Można temu zaradzić na kilka sposobów, np. ustalając międzynarodowe standardy mierzenia bezrobocia, bądź też używając innych mierników takich jak stosunek liczby zatrudnionych do ludności w wieku ekonomicznie czynnym.

Fazy bezrobocia w ujęciu psychologii

Faza 1: obawa utraty pracy – pobudzenie, zmiany nastroju, labilność emocjonalna Faza 2: szok po utracie pracy – poczucie klęski, krzywdy, upokorzenie, lęk przed przyszłością, przygnębienie Faza 3: wchodzenie w sytuację bezrobocia i optymizm – efekt urlopu, traktowanie sytuacji jako przejściowej, aktywność, wiara w sukces Faza 4: pesymizm i rezygnacja – negatywne reakcje emocjonalne, problemy zdrowotne i finansowe Faza 5: fatalizm i apatia, dopasowanie do sytuacji – poczucie beznadziejności, dążenie do izolacji społecznej, redukcja oczekiwań życiowych i zainteresowań

Przyczyny bezrobocia

Istnieje wiele powodów, dla których osoby chcące pracować i zdolne do pracy nie znajdują zajęcia odpowiadającego ich aspiracjom i wymaganiom finansowym:

Względnie wysokie dla pracodawców koszty pracy, niepokrywające korzyści ekonomicznych płynących z zatrudnienia pracownika. Receptą jest obniżenie części tych kosztów, np. poprzez obniżenie podatków i składek od niskich płac, czy płacy minimalnej wraz ze wzrostem zasiłków dla pracujących. Jest to jednak przedmiotem kontrowersji natury politycznej.
Niedopasowanie popytu i podaży na określony rodzaj pracy – bezrobocie strukturalne. Np. w gospodarce może być za dużo rolników w stosunku do faktycznych potrzeb rynku, a jednocześnie za mało chirurgów czy informatyków. Bezrobocie takie najczęściej dotyka sektory gospodarki o niskiej wartości dodanej, dużej konkurencji i wrażliwe na cykle koniunkturalne.
Sztywne i opresywne dla pracodawcy prawo pracy. Pracodawcy, mimo że potrzebują w danej chwili pracowników, mogą obawiać się zatrudniania ze względu na potencjalne późniejsze problemy ze swobodnym zwalnianiem czy zapewnieniem określonych warunków pracy, którym nie są w stanie podołać.
Niedopasowanie terytorialne miejsc zapotrzebowania na pracę i zasobów siły roboczej. Znalezienie pracy wymaga wtedy zmiany miejsca zamieszkania.
Prawna reglamentacja pracy – konieczność uzyskiwania państwowych bądź korporacyjnych pozwoleń oraz licencji na pracę. Efektem jest m.in. redukcja liczby pracowników mogących wykonywać dany zawód, a co za tym idzie wzrost bezrobocia i spadek konkurencyjności w branży.
Między zakończeniem pracy w poprzednim miejscu pracy, a jej podjęciem w nowym mija pewien czas. Ten typ bezrobocia określa się mianem bezrobocia frykcyjnego i jest ono zazwyczaj niskie, a także nie ma istotnego wpływu na gospodarkę.
Brak doświadczenia zawodowego wśród absolwentów. Dla pracodawcy adaptacja nowozatrudnionego do stanowiska pracy zwykle jest inwestycją, której np. w warunkach wysokiego bezrobocia nie ma sensu podejmować. Korzystniej jest zatrudnić pracownika doświadczonego.
Okresowo niski popyt na dany produkt czy usługę, spowodowany np. kryzysem gospodarczym, słabym zarządzaniem przedsiębiorstwem, zmianami prawnymi bądź wysoką konkurencją. Pracodawcy redukują skalę biznesu i w celu szybkiego ograniczenia strat zwalniają załogę. Istnieją gałęzie i branże o niewielkiej wrażliwości na ten czynnik.

Czynniki wpływające na zjawisko bezrobocia

Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływ mają czynniki społeczne, ponieważ jest to zjawisko powstałe w społeczeństwie. Rozmiar bezrobocia zależy od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego rynku pracy. Związane jest zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych i nowoczesnych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.

Istnieją problemy z zebraniem rzetelnych danych:

osoby pracujące nielegalnie mogą rejestrować się jako bezrobotne celem osiągnięcia korzyści z systemu pomocy społecznej
osoby zdolne do pracy, którym niesłusznie przyznano renty z tytułu niezdolności do pracy, nie pracują, choć są zdolne do pracy, nie znajdują się jednak w statystykach bezrobocia
w gospodarce centralnie planowanej, a rzadziej w rynkowej, zatrudnienie jest niewspółmiernie duże do potrzeb firmy. Jest to tzw. bezrobocie ukryte. Osoby te można byłoby zwolnić nie powodując większych strat w gospodarce, nie figurują one jednak w statystykach bezrobocia

Skutki

Ekonomiczne skutki bezrobocia

Zgodnie z prawem Okuna okresy, w których poziom bezrobocia jest wysoki, to okresy, w których faktyczny poziom PNB spada poniżej jego poziomu potencjalnego. A zatem wysokiemu poziomowi bezrobocia towarzyszy wysoki poziom produktu, którego wytworzenia zaniechano – zupełnie tak samo, jak gdyby tę właśnie ilość zmarnotrawionych, niewytworzonych samochodów, środków żywności i budynków po prostu utopiono w odmętach oceanu. Straty ponoszone w okresach wysokiego bezrobocia to największe udokumentowane marnotrawstwo we współczesnej gospodarce. Są one wielokrotnie większe od szacowanych strat wynikających z nieefektywności (zbędnych strat) w następstwie monopolu czy też marnotrawstwa wywołanego stosowaniem ceł i kontyngentów w wymianie zagranicznej.

Szacuje się, że na każdy procent, o jaki faktyczna stopa bezrobocia przewyższa naturalną stopę bezrobocia, realny PKB jest niższy o 3% od PKB potencjalnego przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych

Pozytywne skutki bezrobocia

korzystny wpływ na konkurencyjność na rynku pracy, stymulacja wzrostu poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych wśród osób poszukujących pracy
wzrost motywacji do kształcenia, do zwiększania nakładów na inwestycje w kapitał ludzki, co prowadzi do przyspieszenia procesów długofalowego wzrostu gospodarczego kraju
możliwość realokacji zasobów ludzkich przy głębokich przemianach strukturalnych gospodarki z zawodów nieopłacalnych i nieefektywnych do zawodów nowoczesnych i efektywnych
walka z inflacją, wyższy poziom bezrobocia oznacza bowiem osłabienie pozycji pracowników i związków zawodowych w przetargach płacowych z pracodawcami, co z kolei prowadzi do zmniejszenia presji na wzrost płac. Wzrost bezrobocia osłabia także dynamikę popytu na towary, która odgrywa rolę w kształtowaniu inflacji
wzrost motywacji pracowników do bardziej efektywnej i solidnej pracy oraz ograniczenie nadmiernej fluktuacji kadr, przez co dochodzi do racjonalizacji zatrudnienia i poprawy efektywności gospodarowania
zainteresowanie elastycznymi formami pracy, w tym wolontariatem jako elementem Indywidualnego Planu Działania osoby bezrobotnej zawieranego z doradcą zawodowym
poznawanie innych kultur poprzez krótkotrwałą migrację zarobkową

Negatywne skutki bezrobocia

Niektórzy teraźniejsi psychologowie uważają, że bezrobocie jest równie destrukcyjne co terroryzm, nacjonalizm, szowinizm, czy narkomania. Poniżej wymienione są niektóre z negatywnych skutków bezrobocia :

trudności materialne
utrata statusu społecznego oraz kwalifikacji zawodowych
obniżenie samooceny i wiary we własne siły
problemy rodzinne
problemy natury psychicznej
w niektórych przypadkach bezdomność, a także alkoholizm, czy narkomania
niewykorzystany potencjał ludzki
możliwe zwiększenie przestępczości
poszerzanie się ubóstwa

Instrumenty aktywizacji zawodowej

prace społecznie użyteczne
staż
szkolenia
prace interwencyjne
przygotowanie zawodowe dorosłych
finansowanie badań lekarskich lub psychologicznych
zwrot kosztów przejazdu
zwrot kosztów zakwaterowania
studia podyplomowe
jednorazowe przyznanie środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej
otrzymanie środków na założenie spółdzielni socjalnej
skierowanie do uczestnictwa w zajęciach centrum integracji społecznej lub klubu integracji społecznej
wolontariat

Rodzaje bezrobocia

bezrobocie krótkookresowe – bezrobocie średniookresowe – bezrobocie długookresowe – bezrobocie chroniczne
bezrobocie jawne – bezrobocie ukryte
bezrobocie strukturalne – bezrobocie technologiczne
bezrobocie cykliczne – bezrobocie sezonowe
bezrobocie klasyczne – bezrobocie neoklasyczne
bezrobocie frykcyjne – bezrobocie z wyboru

Bezrobocie w Polsce

Zobacz też

lista państw świata według stopy bezrobocia

Przypisy

↑ bezrobocie, Encyklopedia PWN .
↑ Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz.U. z 2022 r. poz. 690).
↑ Methodological Notes pkt. 8, Główny Urząd Statystyczny – Notatka informacyjna poprzedzająca publikację wskaźników uzupełniających stopę bezrobocia MOP. Bezrobocia dotyczą Konwencje MOP Nr 2 o bezrobociu, nr 8 dotycząca odszkodowania na wypadek bezrobocia z powodu rozbicia się statku, nr 44 dotycząca zapewnienia bezrobotnym nie z własnej winy odszkodowań lub zasiłków, nr 88 dotycząca organizacji służby zatrudnienia, nr 122 dotycząca polityki zatrudnienia, nr 168 dotycząca popierania zatrudnienia i ochrony przed bezrobociem. Kilka innych (9, 34, 66, 96, 181) dotyczy pośrednictwa pracy.
↑ Według psychologicznego modelu Jahody i Lazarsfelda.
↑ Psychologiczne fazy bezrobocia opisane na portalu bezrobocie.net.pl. .
↑ Tingyun Chen ; Jean-Jacques Hallaert ; Alexander Pitt ; Haonan Qu ; Maximilien Queyranne ; Alaina Rhee ; Anna Shabunina ; Jérôme Vandenbussche ; Irene Yackovlev: Inequality and Poverty across Generations in the European Union. Strona 4. Staff Discussion Notes – Międzynarodowy Fundusz Walutowy, styczeń 2018. .
↑ Mamy najwięcej zawodów regulowanych w Europie. Centrum Analiz Fundacji Republikańskiej, 2011. .
↑ EugeniuszE. Kwiatkowski EugeniuszE., Bezrobocie : podstawy teoretyczne, Wyd. 1, 3 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 80-81, ISBN 978-83-01-14560-6, OCLC 749803010 .
↑ a b EugeniuszE. Kwiatkowski EugeniuszE., Bezrobocie : podstawy teoretyczne, Wyd. 1, 3 dodr, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006, s. 79, ISBN 978-83-01-14560-6, OCLC 749803010 .
↑ WojciechW. Martyński WojciechW., Bezrobocie: rodzaje, przyczyny, skutki + definicja , InterviewMe, 15 czerwca 2019 (pol.).
↑ Skutki bezrobocia , Encyklopedia Zarządzania (pol.).
↑ ZN_Firma i rynek_Drela.indd .
↑ Kluby Pracy w strategii oddziaływań społeczno-edukacyjnych Powiatowych Urzędów Pracy w województwie Śląskim.

Bibliografia

E. Kwiatkowski: Bezrobocie. Podstawy teoretyczne. PWN, Warszawa 2002

Linki zewnętrzne

Portal Moje Bezrobocie
Biuro Aktywizacji Bezrobotnych Caritas. bab.caritas.pl. .
Bezrobocie – w Polsce i w Europie. rynekpracy.pl. .

Kontrola autorytatywna (stan):

Encyklopedia internetowa: