Języki Moluków

W tym artykule szczegółowo przeanalizujemy Języki Moluków i wszystkie jego istotne aspekty. Języki Moluków jest dziś tematem niezwykle istotnym, gdyż ma znaczący wpływ na społeczeństwo, gospodarkę, kulturę i wiele innych dziedzin. Przez lata Języki Moluków wywołał ciągłą debatę i wzbudził rosnące zainteresowanie w różnych sektorach. W związku z tym kluczowe jest pełne zrozumienie natury i zakresu Języki Moluków, a także jego krótko- i długoterminowych implikacji. Dlatego też ten artykuł ma na celu przedstawienie kompleksowego i szczegółowego spojrzenia na Języki Moluków w celu wzbogacenia wiedzy i promowania konstruktywnej debaty wokół tego tematu o znaczeniu globalnym.

Wyspy Moluki na mapie Indonezji (prowincje Moluki i Moluki Północne)

Języki Moluków – silnie zróżnicowane języki używane w archipelagu Moluków we wschodniej Indonezji. Szacuje się, że w tym regionie geopolitycznym występuje ok. 130 języków[1][2]. Należą do najsłabiej poznanych i najbardziej zagrożonych języków zarówno na poziomie kraju, jak i w całym regionie austronezyjskim[3][4]. Zwykle posługują się nimi niezbyt liczne społeczności[1][5]. Niektóre z nich są używane przez ludność molukańską w Holandii[6].

Większość z nich należy do rodziny austronezyjskiej, obejmującej dużą część autochtonicznych języków wysp Oceanii i Azji Południowo-Wschodniej[7][8], a konkretniej do postulowanej grupy centralno-wschodniej w obrębie podrodziny malajsko-polinezyjskiej[2]. W ramach tejże rodziny dominują języki z gałęzi centralnej[2] (które występują na centralnych i południowych Molukach, w tym na wyspach Aru i w archipelagu Sula)[9]. W północnej części Moluków funkcjonuje szereg języków z grupy języków płd.-halmahersko-zachodnionowogwinejskich (reprezentujących z kolei gałąź wschodnią)[1], a także kilkanaście języków północnohalmaherskich (nieaustronezyjskich, zakwalifikowanych do rodziny zachodniopapuaskiej)[10]. Na wyspie Halmahera dominują języki papuaskie, przy czym na południu wyspy są używane języki austronezyjskie (południowohalmaherskie)[11].

Na Molukach występują także języki austronezyjskie związane z innymi zakątkami Archipelagu Malajskiego, konwencjonalnie klasyfikowane w ramach gałęzi zachodniej języków malajsko-polinezyjskich. Należy do nich chociażby znacznie odrębny malajski wyspy Bacan (reprezentant języków malajskich), który wywodzi się z Borneo[12]. W nowszej propozycji język taliabu z wysp Sula został włączony do grupy celebeskiej języków austronezyjskich[13][a]. Z kolei językiem sangir (klasyfikowanym w ramach języków filipińskich)[14] posługują się liczni migranci z wysp Sangir (Celebes Północny), zamieszkujący m.in. Halmaherę[15][16]. Języki ludności Buton[b] i Bajau w północnej części Moluków są używane przez społeczności rozsiane wzdłuż północnych wybrzeży wysp Sula[17] oraz na wyspach Bacan, Kayoa i Obi[18]. Społeczności zwane Buton zamieszkują też Moluki centralne (w tym Ambon, Buru i Seram)[19][20]. Nieaustronezyjski język oirata, występujący na wyspie Kisar (na południowo-zachodnim krańcu regionu, administracyjnie część prowincji Moluki), jest zaliczany do języków timor-alor-pantar (został przyniesiony przez migrantów z Timoru Wschodniego)[21].

Austronezyjskie języki Moluków wykazują wpływy papuaskiego substratu językowego, co uwidacznia się w ich typologii. Przypuszcza się, że niegdyś znaczna część regionu była zamieszkiwana przez grupy pochodzenia papuaskiego, które wymieszały się z przybyłą później ludnością austronezyjską[22][23]. Jednocześnie obecność pożyczek filipińskich w dzisiejszych językach północnej Halmahery sugeruje, że Halmahera była wcześniej zasiedlona przez użytkowników któregoś z języków filipińskich – lub doszło do napływu takiej ludności przed rozpadem wspólnego przodka rodziny[24]. Dla austronezyjskich języków Moluków są charakterystyczne pewne cechy nieaustronezyjskie: szyk konstrukcji dzierżawczych possessor-possessum (określnik dzierżawczy przed elementem określanym), formy przeczenia zajmujące pozycję finalną w zdaniu składowym, podział na dzierżawczość zbywalną i niezbywalną; z kolei w okolicznych językach papuaskich spotyka się cechy typowo austronezyjskie: rozróżnienie inclusivus-exclusivus oraz podstawowy szyk zdania SVO[25].

Językami Moluków posługują się zwykle niewielkie społeczności, liczące średnio od kilkuset do tysiąca osób i zamieszkujące obszar kilku wsi; niemniej niektórych z nich używa 20–30 tys. osób[1]. Do języków miejscowych o największej liczbie użytkowników należą: galela, kei, buru, fordata, geser-gorom, ternate, tidore, tobelo, yamdena[26]. Powszechna jest wielojęzyczność; różne typy interakcji są obsługiwane przez język indonezyjski, regionalne odmiany malajskiego oraz języki lokalne[27]. Języki lokalnych społeczności współistnieją z językami wehikularnymi (lingua franca), takimi jak malajski amboński i malajski Moluków Północnych (malajski wyspy Ternate)[28][29]. Języki malajskie nie mają w tym regionie charakteru autochtonicznego (ich obecność wynika z historycznych kontaktów handlowych)[30][31]. Częściowo zostały jednak przyjęte jako języki ojczyste, m.in. w rejonie wyspy Ambon, w miastach południowych Moluków oraz w mieście Ternate[31][32]. Bliżej niespokrewnionym malajskim wyspy Bacan (językiem bacan) posługuje się niewielka społeczność Bacan, która miała przybyć z Borneo wiele stuleci temu, zachowując swój rodzimy język[33][34]. Język gorap, również pochodzenia malajskiego, to język niewielkiej grupy etnicznej zamieszkującej Halmaherę, o znaczeniu ściśle lokalnym[35]. Historycznie na wyspie Ternate funkcjonował język kreolski na bazie portugalskiego, zwany „ternateño”[36].

Znaczna część języków Moluków znajduje się na skraju wymarcia, a sam region (zwłaszcza Moluki centralne) jest najbardziej zagrożonym regionem Indonezji, jeśli chodzi o zanik bogactwa językowego[3]. Rozwój systematycznych badań lingwistycznych na Molukach przypadł na początek XX wieku[37]. Dokładnej dokumentacji lingwistycznej poddano tylko nieliczne z języków lokalnych. Do najlepiej opisanych z nich należą: alune, taba (makian wschodni), tidore, leti[5].

 Z tym tematem związana jest kategoria: Języki Moluków.

Zobacz też

Uwagi

  1. ↑ Według klasyfikacji zaproponowanej w 2021 roku. Wcześniej zaliczany do języków Moluków centralnych (zob. Collins 2018 ↓, s. 10).
  2. ↑ Nazwa odnoszona do różnych grup etnolingwistycznych z rejonu południowo-wschodniego Celebesu (Anceaux, Grimes i Berg 1995 ↓, s. 573; Travis 1989 ↓, s. 69).

Przypisy

  1. ↑ a b c d Florey 2002 ↓, s. 258.
  2. ↑ a b c Florey 2009 ↓, s. 689.
  3. ↑ a b Margaret Florey, Aone van Engelenhoven, Language documentation and maintenance programs for Moluccan languages in the Netherlands, „International Journal of the Sociology of Language”, 2001 (151), 2001, s. 195–219, DOI: 10.1515/ijsl.2001.043, ISSN 1613-3668, OCLC 4959557247 (ang.).
  4. ↑ Tryon 1995 ↓, s. 12.
  5. ↑ a b Florey 2009 ↓, s. 690.
  6. ↑ Adelaar 2005 ↓, s. 1.
  7. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 395.
  8. ↑ Tryon 1995 ↓, s. 6.
  9. ↑ Adelaar 2005 ↓, s. 9.
  10. ↑ Grimes i Grimes 1984 ↓, s. 47.
  11. ↑ Genzor 2015 ↓, s. 414.
  12. ↑ Collins 2018 ↓, s. 12, 14–18.
  13. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Taliaboic. Glottolog 4.7. . . (ang.). ; Owen Edwards, Charles E. Grimes, Revising the classification of the Austronesian languages of eastern Indonesia and Timor-Leste , Paper presented at the 15th International Conference on Austronesian Linguistics (15-ICAL). June 28 to July 2, 2021, Palacký University Olomouc, 2021 (ang.).
  14. ↑ Blust 2013 ↓, s. 747.
  15. ↑ Grimes i Grimes 1984 ↓, s. 42.
  16. ↑ Taylor 1984 ↓, przyp. 8, s. 129.
  17. ↑ Grimes i Grimes 1984 ↓, s. 44.
  18. ↑ Akamine 2005 ↓, s. 380.
  19. ↑ Anceaux, Grimes i Berg 1995 ↓, s. 573.
  20. ↑ Travis 1989 ↓, s. 69.
  21. ↑ Schapper 2014 ↓, s. 3.
  22. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓.
  23. ↑ Tadeusz Milewski: Językoznawstwo. Wyd. 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 160. OCLC 251146185. (pol.).
  24. ↑ Voorhoeve 1994 ↓, s. 652.
  25. ↑ Klamer, Reesink i van Staden 2008 ↓, s. 135–136.
  26. ↑ Harald Haarmann: Sprachenalmanach: Zahlen und Fakten zu allen Sprachen der Welt. Frankfurt–New York: Campus Verlag, 2002, s. 288. ISBN 3-593-36572-3. OCLC 76369946. . (niem.).
  27. ↑ Taber 1996 ↓, s. ix.
  28. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: North Moluccan Malay. Glottolog 4.6. . . (ang.).
  29. ↑ Harald Hammarström, Robert Forkel, Martin Haspelmath, Sebastian Bank: Ambonese Malay. Glottolog 4.6. . . (ang.).
  30. ↑ Blust 2013 ↓, s. 92.
  31. ↑ a b Betty Litamahuputty. A description of Ternate Malay. „Wacana”. 14 (2), s. 333–369, 2012. DOI: 10.17510/wacana.v14i2.66. . (ang.). 
  32. ↑ Scott Paauw: Ambon Malay. W: Susanne Maria Michaelis, Philippe Maurer, Martin Haspelmath, Magnus Huber, Melanie Revis (red.): The survey of pidgin and creole languages. T. 3. Oxford: Oxford University Press, 2013, s. 94–104. ISBN 978-0-19-969143-2. OCLC 813856192. (ang.).
  33. ↑ Collins 2018 ↓, s. 14–18.
  34. ↑ James T. Collins: The Brunei Sultanate and the eastern archipelago: the nature of the linguistic evidence. W: Hj Mohd. Taib Osman, Hj Abdul Latif Hj Ibrahim (red.): Proceedings of the International Seminar on Brunei Malay Sultanate 13–17 November 1994. T. 1. Bandar Seri Begawan: Akademi Pengajian Brunei, Universiti Brunei Darussalam, 1996, s. 140–160. OCLC 40953974. (ang.).
  35. ↑ E.K.M. Masinambow: Bahasa Indonesia and Two Malay Dialects in Halmahera. W: Anthropology: Eighth International Congress on Anthropological and Ethnological Sciences, proceedings: abstracts, sectional meetings B-9, Tokyo and Kyoto. Tokyo: Science Council of Japan, 1969, s. 427–429. (ang.).
  36. ↑ Taber 1996 ↓, s. 126.
  37. ↑ Blust 2013 ↓, s. 90.

Bibliografia