Nektar (botanika)

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Nektar – wydzielina miodników (nektarników) roślin. Jest to wodny roztwór cukrów, głównie fruktozy i glukozy. Nektar wabi zwierzęta zapylające kwiaty (głównie owady), przez co odgrywa kluczową rolę w procesie rozmnażania roślin. Jego skład i intensywność wydzielania są zmienne u poszczególnych gatunków, o różnej porze dnia i w zależności od warunków pogodowych. Z nektaru pszczoły właściwe i nieliczne inne błonkoskrzydłe^[1] wytwarzają miód, który powstaje w wyniku zagęszczenia nektaru (odparowania znacznej części wody), rozłożenia sacharozy na cukry proste i zakonserwowania powstałej substancji niewielką ilością kwasu mrówkowego.

Skład i własności nektaru są bardzo zmienne. Stałym składnikiem są węglowodany – glukoza, fruktoza i sacharoza. Ten ostatni dominuje w nektarze kasztanowców i robinii, podczas gdy na przykład w nektarze gryki występują wyłącznie cukry proste^[2]. Zawartość cukrów waha się u różnych gatunków od ok. 5^[2]–8%^[3] u szachownicy cesarskiej, do ok. 70% u kasztanowca^[2] i 76% u lebiodki pospolitej^[3]. Od zawartości cukrów zależna jest gęstość nektaru. Nektar zawiera poza tym niewielkie ilości soli mineralnych (zwłaszcza potasu), olejki eteryczne, kwasy, zasady, barwniki^[2] oraz aminokwasy^[4]. W większości przypadków brak jest w nektarze substancji zapachowych^[3] (do wyjątków należy np. roślina Nicotiana attenuata, która zawiera benzyloaceton – silną substancję zapachową).

W skład nektaru wchodzić mogą w przypadku niektórych gatunków roślin składniki trujące dla pszczół lub ludzi. Nektar bielunia indiańskiego i stworzony z niego miód zawierają skopolaminę. Trujący jest także nektar różanecznika żółtego i tojadów. Część składników zawarta w nektarze, zarówno szkodliwych, jak i leczniczych, zanika w procesie dojrzewania miodu^[2].

Nektar wytwarzany jest przez rośliny w gruczołach zwanych miodnikami lub nektarnikami. Płyn wycieka na zewnątrz miodników albo w wyniku dyfuzji przez ścianę komórkową. Gdy miodniki są okryte skórką, nektar wycieka przez szparki, kanaliki lub pęknięcia skórki^[3].

Różna jest wydajność tworzenia nektaru przez różne rośliny. Jeden kwiat trojeści amerykańskiej wytwarza go dziennie w ilości 5,3 mg, lipy szerokolistnej – 2,3 mg. Młode kwiaty zwykle nie mają nektaru, wytwarzany jest w większej ilości w miarę trwania kwitnienia^[3]. Wydajność procesu tworzenia tej wydzieliny przez rośliny zależna jest od pory dnia (zwykle największa jest w godzinach popołudniowych) i temperatury (większość roślin do wytworzenia nektaru wymaga temperatur powyżej 10–12 °C). Podczas suszy zwykle spada wydajność wytwarzania nektaru^[5].

Nektar odgrywa kluczową rolę w tworzeniu symbiozy między różnymi grupami zwierząt dokonującymi zapylenia a roślinami kwiatowymi. Owady, ale także ptaki, nietoperze i niektóre torbacze, korzystają z niego jako pożywienia, w wielu wypadkach specjalizując się w jego spijaniu. W zamian przy okazji odwiedzin kwiatów dokonują przenosin między nimi pyłku, dzięki czemu mimowolnie je zapylają.

Owadami wyspecjalizowanymi w zbiorze nektaru są m.in. pszczoły. Gromadzą one i przechowują nektar poddając go obróbce za pomocą swojej śliny, tworząc miód w wyniku procesu dojrzewania takiej mieszaniny. Stanowi on wysokoenergetyczne pożywienie, podbierane pszczołom także przez inne zwierzęta. Miód jest pożywieniem cenionym także przez ludzi. W celu zwiększenia jego dostępności prowadzona jest działalność pszczelarska. W jej ramach m.in. rozpowszechniane są rośliny miododajne. Znajdujące się wśród nich rośliny nektarodajne wyróżniają się dużą wydajnością wytwarzania nektaru oraz dużą zawartością w nich cukrów.

• biochemia zapylania
• sok mleczny

• Władysław Szafer: Kwiaty i zwierzęta. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969. Brak numerów stron w książce
• Mieczysław Lipiński: Pożytki pszczele. Warszawa: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010, s. 65–76. ISBN 978-83-09-99024-6.