Rzepak

Rzepak to temat będący przedmiotem badań i debat od dziesięcioleci. Jego znaczenie i wpływ na społeczeństwo powoduje ciągłe zainteresowanie jego analizą i zrozumieniem. Z biegiem czasu badano je z różnych perspektyw, próbując zrozumieć jego implikacje i zastosowania w różnych obszarach. W tym artykule Rzepak zostanie przedstawiony z krytycznej perspektywy, prezentując różne podejścia i opinie, które pozwolą czytelnikowi mieć szeroką i kompletną wizję tego tematu. Ponadto przeanalizowane zostaną główne trendy i najnowsze wydarzenia, które wyznaczyły jego ewolucję, oferując panoramiczny obraz jego znaczenia w bieżącym kontekście.

Rzepak
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

kapusta

Gatunek

kapusta rzepak

Odmiana

rzepak

Nazwa systematyczna
Brassica napus subsp. napus[3]
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Kwitnący rzepak
Kwiatostany rzepaku
Kwiaty rzepaku zapylane przez pszczołę
Plantacja rzepaku
Nasiona rzepaku

Rzepak (Brassica napus L. var. napus) – odmiana kapusty rzepak. Występuje tylko w uprawie[3]. Dość często dziczeje z upraw, ale jest tylko efemerofitem. Status we florze Polski: efemerofit, kenofit[4]. Prawdopodobnie jest mieszańcem kapusty warzywnej (Brassica oleracea) i kapusty właściwej (Brassica rapa)[4]. Jest uprawiany głównie w krajach Eurazji.

Morfologia

Łodyga
Wzniesiona i rozgałęziona o wysokości 1–1,5 m.
Korzeń
Ma głęboki korzeń palowy oraz liczne, ale słabo rozwinięte korzenie boczne.
Kwiaty
Żółte, 4–płatkowe, o płatkach długości 9–18 mm. Zebrane są w grono dłuższe od liści.
Liście
Ulistnienie skrętoległe, liście sinozielone, pokryte woskiem. Liście dolne są powcinane i duże, górne małe i całobrzegie. Nasady górnych liści swoją nasadą obejmują łodygę co najmniej w połowie jej obwodu.
Owoc
Łuszczyna zawierająca wiele nasion. Nasiona rzepaku ozimego zawierają zwykle 45–47% tłuszczu[5].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub dwuletnia. Szacuje się, że rzepak ozimy potrzebuje jesienią około 75–80 dni z temperaturą powyżej 5 stopni Celsjusza, aby odpowiednio przygotować się do zimy, co oznacza, że termin siewu w północno-wschodniej Polsce przypada na 5 – 10 sierpnia, a w zachodniej i południowej 20 – 25 sierpnia[6]. Kiełkuje po 7 dniach od wysiewu. Przed zimą zdąży jeszcze wytworzyć skróconą łodygę z 8-10 liśćmi. Kwitnie w następnym roku przez około 45 dni[5]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły[7]. Łuszczyna pęka dość łatwo, stąd też przy zbiorze rzepaku mogą wystąpić dość duże straty.

Rzepak ozimy stanowi ważny element płodozmianu i zostawia po sobie zasobne stanowisko (duża ilość materii organicznej oraz resztki pożniwne bogate w potas), które najlepiej nadaje się pod uprawę zbóż[8].

Zastosowanie

Roślina oleista
Jedna z najważniejszych roślin w tej grupie roślin uprawnych. Z nasion uzyskuje się olej jadalny (olej rzepakowy), z niego wytwarza się margarynę i inne tłuszcze kuchenne[5]. Tłuszcz uzyskuje się głównie przez tłoczenie wstępnie zmiażdżonych nasion zimnych lub podgrzanych w prasach ślimakowych lub walcowych, a także ekstrahuje się za pomocą różnych rozpuszczalników.[9]. Otrzymany olej ma zabarwienie ciemnożółte, po rafinacji – jasnożółte. Jest to olej nieschnący zawierający głównie kwas oleinowy i linolowy. Współczesne odmiany praktycznie nie zawierają kwasu erukowego. Używany do celów spożywczych olej musi być dezodoryzowany[10].
Roślina przemysłowa
Roślina pastewna
  • Śruta poekstrakcyjna otrzymana po wytłoczeniu oleju jest cenną, zawierającą dużo białka paszą dla zwierząt[5].
  • Słoma rzepakowa nie nadaje się ani na paszę dla zwierząt, ani na ściółkę, może być natomiast wykorzystana jako opał, może być wykorzystywana do produkcji płyt pilśniowych[7].
Roślina miododajna
Ze względu na dużą powierzchnię upraw jest to roślina o bardzo dużym znaczeniu w pszczelarstwie.
Inne
W Chinach i Indiach uprawiany był do celów oświetleniowych i spożywczych[10].

Uprawa

Uprawiany jest w wielu krajach świata w średnich szerokościach geograficznych (klimat umiarkowany i podzwrotnikowy). Występuje w dwóch formach: jako rzepak jary (roślina jednoroczna) i rzepak ozimy (roślina dwuletnia)[11]. W Polsce uprawia się głównie rzepak ozimy i jego uprawy zajmują 95% powierzchni upraw wszystkich roślin oleistych[7]. W Chinach jest uprawiany w dużych ilościach w dorzeczu Jangcy jako uprawa zimowa. W Indiach jako uprawa na gruntach nienawadnianych. W Europie, zwłaszcza w okresie II wojny światowej, olej rzepakowy zajął poważne miejsce na rynku jako produkt spożywczy, a także jako olej techniczny. Największym producentem w Europie jest Francja a zaraz za nią Niemcy.

Najwięksi producenci rzepaku (średnia 2008-2012)
(w milionach ton)[12]
1  Kanada 13,6
2  Chiny 13,3
3  Indie 6,9
4  Francja 5,2
5  Niemcy 5,2
6  Australia 2,3
7  Wielka Brytania 2,3
8  Polska 2,1
9  Ukraina 1,8
10  Czechy 1,1

Synonimy

Odmiana posiada wiele synonimów nazwy naukowej[3]:

  • Brassica campestris subsp. napus (L.) Hook. f. & T. Anderson
  • Brassica campestris f. biennis Schübl. & G. Martens
  • Brassica napus f. annua (Schübl. & G. Martens) Thell.
  • Brassica napus var. annua W. D. J. Koch
  • Brassica napus f. biennis (Schübl. & G. Martens) Thell.
  • Brassica napus var. biennis (Schübl. & G. Martens) Rchb.
  • Brassica napus subsp. oleifera (Delile) Sinskaya
  • Brassica napus var. oleifera Delile
  • Brassica napus var. sahariensis A. Chev.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– (ang.).
  3. ↑ a b c Germplasm Resources Information Network (GRIN). .
  4. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  5. ↑ a b c d Uprawy.pl – rzepak ozimy. .
  6. ↑ MojaRola.pl, Optymalne terminy siewu rzepaku ozimego , 11 sierpnia 2018.
  7. ↑ a b c Uprawa Rzepaku. .
  8. ↑ Uprawa rzepaku ozimego – na co zwrócić uwagę? - Uprawa | Magazyn rolniczy Agro Profil (pol.).
  9. ↑ Małgorzata Wroniak, Krzysztof Krygier, Andrzej Anders, Robert Rusinek: Technologiczne aspekty otrzymywania oleju rzepakowego na potrzeby produkcji biopaliwa. .
  10. ↑ a b Jan Falkowski, Jerzy Kostrowicki: Geografia rolnictwa świata. Warszawa: PWN, 2001.
  11. ↑ a b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  12. ↑ Food and Agriculture Organization of the United Nations: FAOstat. . (ang.).