Socjologia

Wygląd przypnij ukryj

Socjologia – nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmiany społeczeństwa.

Socjologowie badają społeczne reguły (normy), procesy i struktury, które łączą i dzielą ludzi, tworzą lub są przejawem więzi między ludźmi, a także proces ich zmian. Badają zarówno jednostki uwikłane w grupy społeczne, jak i międzyludzkie relacje (na przykład rodzinę, wspólnoty, stowarzyszenia, zrzeszenia). Relacje międzyludzkie ujęte w społecznej dynamice mogą ludzi łączyć, tworząc grupy społeczne, instytucje czy całe społeczeństwa, lub dzielić przez społeczne podziały.

Już w starożytności istniała na wysokim poziomie ogólnie pojęta myśl społeczna. Socjologia jako nauka o społeczeństwie miała trzech ojców. Pierwszym (w europejskim kręgu kulturowym) był Platon, następnie Giambattista Vico oraz, powszechnie uznawany za jedynego, Auguste Comte. Przedmiotem badań nauki o społeczeństwie jest grupa społeczna ujęta w kategoriach stanu i zmiany.

Socjologowie badają jednostki o tyle, o ile są one w pewnych wewnętrznych relacjach między sobą. Jednostka jako indywiduum nie jest przedmiotem badań socjologii, a zajmuje się nią psychologia.

Pod koniec XIX wieku następowały gwałtowne przemiany w łonie europejskich społeczeństw preindustrialnych. Doprowadziły do powstania społeczeństwa industrialnego. Obecnie mówi się o początkach ery społeczeństw postindustrialnych. Narodziny socjologii wiążą się z tymi gwałtownymi zmianami społecznymi, stąd wielu teoretyków uważa, że głównym przedmiotem badań socjologii są nowoczesność i społeczeństwo przemysłowe.

Efekty zastosowań socjologii i badań socjologicznych można zaliczyć do trzech kategorii:

Socjologia jest wykładana jako przedmiot akademicki na wielu kierunkach studiów oraz funkcjonuje jako oddzielny kierunek studiów na wielu uczelniach w Polsce. W 2018 roku dyscyplina socjologia została przemianowana na "nauki socjologiczne" w klasyfikacji dziedzin i dyscyplin naukowych w Polsce.

Definicje socjologii

Jan Szczepański tak definiuje pojęcie socjologii: „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”.

Ludwik Gumplowicz pojmuje ją następująco: „socjologia to nauka o grupach społecznych”.

Georg Simmel pisze o socjologii, jako „nauce o stale powtarzających się formach życia społecznego”.

Według Zygmunta Baumana „socjologia to zazwyczaj spoglądanie na ludzkie czynności, jak na fragmenty większych całości. Owymi całościami są nieprzypadkowe grupy ludzi, które są powiązane siecią wzajemnych zależności”.

Piotr Sztompka wyjaśnia, że „socjologia zrodziła się, jako naukowe badanie historii”.

Zdaniem Emile Durkheima i uczniów jego szkoły, socjologia jest nauką o faktach społecznych. Faktem społecznym jest wszelki sposób działania, zdolny do wywierania na jednostkę przymusu zewnętrznego. Może to być na przykład moralność, prawo, moda...

Georg Lunberg definiuje socjologię jako naukę o „przewidywanych sekwencjach zachowań ludzkich w sytuacjach dostatecznie sprecyzowanych”. Z kolei Robert Merton traktuje socjologię jako naukę o systemie wzajemnie powiązanych ze sobą elementów (klasy, warstwy, organizacje, grupy)”.

Funkcje socjologii

Adam Podgórecki wyróżnia pięć podstawowych funkcji socjologii, rozumianej przez niego jako nauka o ogólnych prawach zbiorowego, skoordynowanego działania ludzkiego:

Adam Podgórecki nie rozstrzyga, czy socjotechnika (znana również jako inżynieria społeczna) jest odrębną dyscypliną czy jedną z możliwych funkcji nauki socjologii.

Funkcja naukowa i funkcja teoretyczna pozostają neutralne, natomiast funkcja apologetyczna, funkcja demaskatorska i funkcja socjotechniczna mogą być społecznie zaangażowane. Powiązanie funkcji demaskatorskiej z socjotechniczną znamionuje pozytywne zaangażowanie społeczne socjologii. Powiązanie funkcji diagonostycznej i socjotechnicznej z funkcją apologetyczną znamionuje negatywne zaangażowanie społeczne socjologii.

Historia socjologii

Termin „socjologia” (od łac. socius – zbiorowość, społeczeństwo i gr. logos mądrość, wiedza) wprowadził w 1837 roku Auguste Comte. Jako samodzielna dyscyplina naukowa socjologia wyodrębniła się pod koniec XIX wieku. Pierwszy wydział socjologii powstał w 1892 roku na Uniwersytecie w Chicago, trzy lata później ustanowiono pierwszą europejską katedrę socjologii, na Uniwersytecie w Bordeaux.

W Polsce pierwsza katedra socjologii powstała na Wydziale Prawa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego w 1919 roku (kierował nią Leon Petrażycki). Rok później, z inicjatywy Floriana Znanieckiego, uruchomiono Katedrę Socjologii i Filozofii Kultury na Uniwersytecie Poznańskim, wtedy też socjologia zaistniała w Polsce jako samodzielny kierunek studiów.

Socjologia a inne dziedziny wiedzy

Określenie precyzyjnych granic między socjologią a innymi naukami społecznymi takimi jak ekonomia czy nauki polityczne nie jest łatwe. Zdaniem części socjologów, tym co wyróżnia socjologię jest holistyczne podejście do analizy zjawisk społecznych. Trudne jest też odróżnienie socjologii od starszych dyscyplin naukowych jak historia czy filozofia, które często poszukiwały odpowiedzi na pytania podobne do tych, które stawia socjologia. Istnieją też młodsze od socjologii, pokrewne dziedziny wiedzy: antropologia i socjobiologia.

Socjologowie posługują się zróżnicowanymi metodami i technikami badań, zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Na przełomie XIX i XX wieku udało się przezwyciężyć pozytywistyczną i naturalistyczną wizję uprawiania socjologii, postulującą naśladowanie metod nauk przyrodniczych w badaniu zjawisk społecznych, w czym duże zasługi miał Max Weber – twórca socjologii rozumiejącej i Florian Znaniecki – autor koncepcji współczynnika humanistycznego. Odtąd socjologia jest traktowana jako jedna z nauk humanistycznych, chociaż spór o sposób uprawiania socjologii jako nauki trwa do dziś.

Subdyscypliny

Teoria socjologiczna

Zdefiniowanie socjologii jako nauki utrudnia także to, że brak jest jednej zintegrowanej teorii socjologicznej; jest ona nauką wieloparadygmatyczną – składa się z konkurujących ze sobą tradycji i szkół myślenia, z których najważniejsze to funkcjonalizm, teoria konfliktu, teoria wymiany, szkoła chicagowska, fenomenologia (socjologia), teoria ewolucyjna, strukturalizm, etnometodologia, teoria krytyczna i symboliczny interakcjonizm.

Makro- i mikrosocjologia

Często spotyka się podział dziedzin socjologii ze względu na skalę zjawisk społecznych, na:

Pole badawcze mikrosocjologii pokrywa się najczęściej z polem badawczym psychologii społecznej.

Orientacje badawcze

Ze względu na orientację badawczą można wyodrębnić:

Specjalizacje socjologii

Najważniejszym podziałem jest podział na specjalizacje. Część z nich uzyskała dużą autonomię w ramach socjologii. W Polskim Towarzystwie Socjologicznym w 2009 r. miały swoje sekcje następujące specjalizacje:

W 2022 roku istniały sekcję:

Wyróżnia się także socjologię polityki, która bada podobne zjawiska jak politologia. Do stosunkowo nowych subdyscyplin należy socjologia Internetu.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ socjologia, Encyklopedia PWN  .
  2. ↑ Adam Podgórecki, Socjologia jako narzędzie polityki społecznej, Socjotechnika, Książka i Wiedza, Warszawa 1968, t. 2, s. 547–548.
  3. ↑ Adam Podgórecki, Pięć funkcji socjologii, Socjotechnika, Książka i Wiedza, Warszawa 1968, t. 1, s. 34. Artykuł ten był wcześniej publikowany w „Studiach socjologicznych” nr 3 (22), 1966.
  4. ↑ Stan na 1 października 2009 za stroną Spis sekcji tematycznych PTS (https://web.archive.org/web/20110220201416/http://www.pts.org.pl/strona/pl/104/spis-sekcji-tematycznych-pts).
  5. ↑ Stan na 18 lutego 2022 za stroną Polskie Towarzystwo Socjologiczne | Sekcje , web.archive.org, 18 lutego 2022  .

Bibliografia

Socjologia
Zagadnienia główne
Powiązane dziedziny i poddziedziny
Socjologia
Kategorie & listy
Działy socjologii
socjologia
inne działy
powiązane dyscypliny
Nauki społeczne
nauki społeczne
nauki ekonomiczne
nauki prawne
nauki interdyscyplinarne
Kontrola autorytatywna (dyscyplina naukowa):Encyklopedie internetowe: