Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy

Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy
Szpieg, który wyszedł z zimna

The Spy Who Came In from the Cold

Reżyser filmu Martin Ritt (pierwszy z lewej) i odtwórca głównej roli męskiej Richard Burton (pierwszy z prawej) podczas konferencji prasowej poświęconej filmowi (Amsterdam 1965)
Gatunek	film sensacyjny, film szpiegowski
Rok produkcji	1965
Data premiery	21 stycznia 1966
Kraj produkcji	Wielka Brytania
Język	angielski
Czas trwania	112 min
Reżyseria	Martin Ritt
Scenariusz	Paul Dehn, Guy Trosper
Główne role	Richard Burton, Claire Bloom
Muzyka	Sol Kaplan
Zdjęcia	Oswald Morris
Scenografia	Edward Marshall
Kostiumy	Sophie Devine
Montaż	Anthony Harvey
Produkcja	Wim Lindner, Martin Ritt
Wytwórnia	Salem Films Limited
Dystrybucja	Paramount (kina, DVD) Paramount (kina, VHS, DVD) ABC (TV) The Criterion Collection (DVD)
Przychody brutto	7, 6 mln $

Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy, Szpieg, który wyszedł z zimna lub Ze śmiertelnego zimna^[a] (ang. The Spy Who Came In from the Cold) – brytyjski film sensacyjny z okresu zimnej wojny z 1965 roku w reżyserii Martina Ritta. Adaptacja powieści Johna le Carré pod tym samym tytułem.

Brytyjskie służby wywiadowcze planują przeprowadzenie prowokacji wywiadowczej, której celem jest skompromitowanie asa wschodnioniemieckich służb specjalnych nazwiskiem Mundt, jako agenta brytyjskiego wywiadu. Planują w tym celu posłużyć się jednym z najlepszych swoich agentów, „specem” od spraw niemieckich – Alekiem Leamasem. Misternie przeprowadzona intryga ma na celu przedstawić Leamasa jako wyrzuconego z MI6, sfrustrowanego agenta i alkoholika, który po wyjściu z więzienia, pałając żądzą pieniędzy jest gotów sprzedać swoją wiedzę enerdowskim służbom wywiadowczym. Misterny plan się udaje – Leamas nawiązuje udany kontakt z rezydentami wywiadu NRD w Wielkiej Brytanii i za obietnicę 1500 dolarów w zamian za posiadane informacje zostaje przerzucony do Holandii. Dobrze zorientowani Brytyjczycy wiedzą, że w strukturach wschodnioniemieckich służb wywiadowczych toczy się swoista walka o wpływy pomiędzy dwoma wyższymi funkcjonariuszami służb wywiadowczych – Mundtem a Fiedlerem i to właśnie temu drugiemu zostaje „podrzucony” jako zdradziecki agent Leamas. Początkowo wszystko przebiega zgodnie z planem – Leamas po krótkiej weryfikacji w Holandii zostaje szybko przerzucony do NRD, gdzie Fiedler postanawia użyć go jako głównego świadka oskarżenia o zdradę przeciwko Mundtowi. Jednak ani brytyjski wywiad, ani Fiedler nie doceniają przebiegłości Mundta, który na procesie przed trybunałem ludowym powołuje na świadka przybyłą z Anglii dziewczynę Leamasa – Nan. Jest to prosta bibliotekarka, naiwna członkini brytyjskiej partii komunistycznej, która zjawia się w sądzie na zaproszenie enerdowskiej partii, nieświadoma swojej roli. Jej szczere zeznania demaskują Leamasa jako autentycznego agenta MI6, a on sam pragnąc oszczędzić ukochaną przyznaje się do swojej podwójnej roli. Mundt zostaje oczyszczony z zarzutów, a Fiedler aresztowany. Los Leamasa i Nan wydaje się być przesądzony, jednak nieoczekiwanie Mundt obydwojgu ułatwia ucieczkę z aresztu. Leamasowi całą sytuację wyjaśnia swoją rzeczywistą współpracą z Brytyjczykami. Leamas i Nan docierają do muru berlińskiego, gdzie według wskazówek agenta Mundta mają odnaleźć bezpieczne przejście na zachodnią stronę. Tu okazuje się, że za swoją naiwną wiarę w słowa Mundta przyjdzie im drogo zapłacić. Podczas przechodzenia przez mur, obydwoje giną od zdradzieckich kul agenta Mundta.

• Richard Burton – Alec Leamas
• Claire Bloom – Nan Perry
• Oskar Werner – Fiedler
• Sam Wanamaker – Peters
• George Voskovec – adwokat Mundta
• Rupert Davies – George Smiley
• Cyril Cusack – „kontroler”
• Peter van Eyck – Mundt
• Michael Hordern – Ashe
• Robert Hardy – Dick Carlton
• Bernard Lee – Patmore
• Beatrix Lehmann – przewodnicząca ludowego trybunału
• Esmond Knight – członek trybunału ludowego
• Tom Stern – agent CIA
• Niall MacGinnis – strażnik na punkcie kontrolnym „Charlie”
• George Mikell – strażnik na punkcie kontrolnym „Charlie”
• Scott Finch – agent Mundta
• Anne Blake – miss Crail
• Richard Marner – kapitan Vopo
• Warren Mitchell – pan Zanfrello
• Steve Plytas – członek trybunału ludowego
• Richard Caldicot – pan Pitt
• Nancy Nevinson – pani Zanfrello
• Michael Ripper – pan Lofthouse

i inni.

Film spotkał się z życzliwym przyjęciem widzów i krytyków zarówno w Europie jak i za oceanem. Był sukcesem kasowym – przyniósł ponad siedem i pół miliona dolarów zysku^[1]. Został wręcz obsypany nagrodami, spośród których warto wymienić dwie nominacje do Oscara, sześć nagród BAFTA i Złoty Glob^[2].

W Stanach Zjednoczonych film znalazł się w pierwszej dziesiątce hitów kasowych roku 1966^[3]. Krytycy czołowych pism amerykańskich tego okresu chwalili go za scenariusz, reżyserię i aktorstwo. Zwłaszcza spodobało się im zupełnie nowatorskie podejście twórców filmu do jego fabuły, opartej nie na typowych dla filmów tego gatunku bohaterskich i skrytych działaniach głównych bohaterów, ale na ich emocjonalnych przeżyciach. Według nich, czyniło to obraz Ritta „realistycznym i wiarygodnym” (The New York Times)^[4], „doskonałym dramatem szpiegowskim okresu zimnej wojny” (Variety)^[5], „absorpującym obrazem” (The Washington Post)^[6], którego zakończenie „pozostawia nas w ogromnej depresji” (Los Angeles Times)^[7].

W rankingu popularnego, filmowego serwisu internetowego Rotten Tomatoes, obraz posiada obecnie (2020) wysoką, 87-procentową, pozytywną ocenę „czerwonych pomidorów”^[8].

W Polsce, pomimo nagród i nominacji jakie otrzymał oraz udziału gwiazdy światowego formatu – Richarda Burtona – film przez całe dziesięciolecia od momentu swojej premiery pozostawał obrazem praktycznie nie znanym. Alicja Helman w swoim Małym leksykonie filmów sensacyjnych z 1974 roku, chociaż dość dokładnie opisuje w nim kilkanaście brytyjskich „klasyków” kina sensacyjnego lat 50.–70. (w tym trzy filmy z serii przygód Jamesa Bonda, które również znajdowały się na „indeksie” filmów zakazanych), ledwie napomyka o nim we wstępie^[9]. Najprawdopodobniej powodem tego był wątek wschodnioniemieckich służb wywiadowczych ukazanych w filmie w sposób zdecydowanie negatywny. Dopiero po roku 1989 w literaturze przedmiotu można natrafić na wzmianki o nim. Najczęściej są one jak najbardziej przychylne, jak choćby informacja w Kronice filmu z 1995 roku, której autorzy oceniają film o wiele wyżej niż znane dzieło Hitchcocka Rozdarta kurtyna z tego samego roku^[10].

• Marian B. Michalik (oprac.): Kronika filmu. Warszawa: Wydawnictwo KRONIKA – Marian B. Michalik, 1995, s. 363. ISBN 83-86079-03-7.

• Plakat do filmu
• Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy w bazie IMDb (ang.)
• Szpieg, który przyszedł z zimnej strefy w bazie Filmweb