Złoty Potok (województwo śląskie)

Wygląd przypnij ukryj

Ten artykuł od 2018-07 wymaga zweryfikowania podanych informacji.Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Złoty Potok

wieś
Fragment zabudowy
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	częstochowski
Gmina	Janów
Liczba ludności (2008)	1101
Strefa numeracyjna	34
Kod pocztowy	42-253
Tablice rejestracyjne	SCZ
SIMC	0133451
Położenie na mapie gminy JanówZłoty Potok
Położenie na mapie PolskiZłoty Potok
Położenie na mapie województwa śląskiegoZłoty Potok
Położenie na mapie powiatu częstochowskiegoZłoty Potok
50°42′22″N 19°26′13″E/50,706111 19,436944
Strona internetowa

Złoty Potok – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie częstochowskim, w gminie Janów w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej przy drodze wojewódzkiej nr 793. Do 1952 roku istniała gmina Potok Złoty. W latach 1975–1998 w województwie częstochowskim.

Historia

Początki osadnictwa nad Wiercicą datuje się na przełom VIII i IX w., gdy powstało grodzisko Osiedle Wały o powierzchni około 18 tys. m². Pierwsza wzmianka o wsi Potok pochodzi z 1153 roku.

W 1298 roku Bartosz z rodu Odrowążów ufundował drewniany kościół parafialny. W połowie XV w. w Potoku zbudowano murowany kościół w stylu gotyckim, który na przestrzeni wieków wielokrotnie przebudowywano; obecnie jest budowlą bezstylową. Od drugiej połowy XV wieku Potok był własnością osób związanych z rodziną Potockich herbu Szreniawa. W XVI wieku zbudowano w Złotym Potoku dwór. W 1851 roku majątek stał się własnością Krasińskich, od których w 1881 roku przeszedł w ręce Raczyńskich.

Nałęcz, herb rodowy Raczyńskiego – detal architektoniczny pałacu w Złotym Potoku

Tuż za wywierzyskowymi źródłami Wiercicy (Źródła Zygmunta i Elżbiety) znajduje się pstrągarnia, założona (jako jedna z pierwszych w Europie) w 1881 roku, na polecenie hr. Edwarda Raczyńskiego. Zaprojektował ją Michał Girdwoyń.

8 lub 9 lipca 1863 r. w lasach pod wsią oddział powstańców styczniowych pod dowództwem ppłka Zygmunta Chmieleńskiego stoczył przegraną bitwę z oddziałem rosyjskim pod dowództwem pułkownika Ernrotha.

Za pstrągarnią i Stawem Zielonym (zwanym również „Snem Nocy Letniej”) znajduje się zabytkowy młyn wodny „Kołaczew”. Pochodzi z początku XX w., odbudowany po pożarze w 1928 r., znajduje się na szlaku architektury drewnianej województwa śląskiego.

11 września 1944 roku w pobliskich lasach miała miejsce bitwa między liczącym około 400 ludzi batalionem partyzanckim „Skała” krakowskiej części Kedywu zmierzającym z Krakowa na odsiecz Polakom w powstaniu warszawskiemu, a prawie dwutysięczną ekspedycją niemiecką (między innymi Własowców). W bitwie zginęło 25 partyzantów i 68 żołnierzy niemieckich, a zakończyła się odwrotem partyzantów, w kierunku Miechowa. Poległych partyzantów upamiętnia tablica wmurowana w latach pięćdziesiątych dwudziestego wieku na ścianie frontowej kościoła w Złotym Potoku.

Pobyt Zygmunta Krasińskiego

Pałac Raczyńskich Dwór Krasińskich

Od maja do 20 września 1857 r. w Złotym Potoku przebywał jeden z najwybitniejszych polskich twórców romantyzmu, Zygmunt Krasiński. Do miejscowości przyjechał razem z żoną, Elizą Elżbietą z Branickich, i dziećmi. Spacerując po okolicznych lasach, nadał nazwy wielu ostańcom, a także położonemu u stóp pałacu stawowi Irydion. Pobyt przerwała śmierć jego najmłodszej córki, Elżbiety. Obecnie w dworku, w którym mieszkał Z.Krasiński, mieści się muzeum.

Obiekty zabytkowe

• Pałac Raczyńskich – na miejscu obecnego pałacu od XVI w. istniał dwór, prawdopodobnie obronny, zwany Zameczkiem. Na początku XIX w. stary dwór popadł w ruinę i nie nadawał się już do zamieszkania. W połowie XIX w. majątek odkupił i podniósł z upadku generał Wincenty Krasiński. W 1856 r. na jego polecenie zbudowany został pałac w stylu klasycystycznym, a sąsiadujący z nim dworek z 1827 r. przeznaczony został dla jego syna, pisarza, który mieszkał w nim latem 1857 roku. Po jego śmierci majątek odziedziczyła córka poety Maria, żona hrabiego Edwarda Aleksandra Raczyńskiego. Rodzina Raczyńskich na początku XX w. przebudowała pałac, nadając mu dzisiejszy kształt. Po 1945 roku majątek upaństwowiono, a w pałacu przez wiele lat mieściła się szkoła. Obecnie znajduje się w bardzo złym stanie technicznym i nie można go zwiedzać.
  • Dwór klasycystyczny z 1829 roku, w którym w lecie 1857 roku mieszkał Zygmunt Krasiński. Obecnie mieści się w nim Muzeum Regionalne im. Zygmunta Krasińskiego.
  • Park pałacowy – Pałac Raczyńskich i Dworek Krasińskich otoczone są prawie czterdziestohektarowym parkiem w stylu angielskim, przez którego środek przepływa Wiercica, która przyczyniła się do nadania parkowi romantycznego charakteru. Park zaprojektował Franciszek Szanior, który postanowił wzbogacić jego florę gatunkami drzew i krzewów, w tym m.in.: modrzew japoński, wiąz turkiestański, tulipanowiec amerykański bądź karagana syberyjska. Na terenie zespołu pałacowo-parkowego można też spotkać interesujący pomnik przyrody; ok. 600-letni dąb szypułkowy „Dziad”.
• Grodzisko skalne Osiedle Wały około 2 km na południe od Złotego Potoku, pierwszy gród powstał w tym miejscu około VIII–IX w., a ponownie zamieszkiwany był w XI–XII wieku.
• Kościół pw. św. Jana Chrzciciela, z zabytkowymi, ponoć najstarszymi w Polsce organami. W bocznej, neogotyckiej kaplicy Krasińskich, pochowana jest małoletnia Elżbieta, córka Zygmunta Krasińskiego, a także jego wnuk, Karol Roger Raczyński.

Obiekty przyrodnicze

Staw Amerykan

• Wywierzyskowe źródła i dolina Wiercicy
• 200-letnia aleja klonów, pomnik przyrody (drzewa o wysokości ok. 30 m, obwodzie 200–300 cm)
• Liczne ostańce (np. Diabelskie Mosty, Skała z Krzyżem, Brama Twardowskiego)
• Rezerwat leśny „Parkowe”
• Stanowisko endemicznej warzuchy polskiej
• Stawy pstrągów

Szlaki turystyczne

– Szlak Orlich Gniazd – Szlak Zamonitu – Szlak Walk 7 Dywizji Piechoty Wrzesień 1939 – Szlak Architektury Drewnianej województwa śląskiego

Zobacz też

• Złoty Potok

Przypisy

1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 162108
2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1638  .
3. ↑ a b AnnaA. Dymek AnnaA., Problemy rewaloryzacji zespołu pałacowo-parkowego w Złotym Potoku, „Wiadomości Konserwatorskie” (27), 1999, s. 34-35 .
4. ↑ Jura Krakowsko-Częstochowska i Wyżyna Wieluńska - grodziska i stanowiska archeologiczne , web.archive.org, 28 grudnia 2013  .
5. ↑ Złoty Potok ma prawdopodobnie najstarsze organy w Polsce – CZESTOCHOWSKIE24.PL , czestochowskie24.pl   (pol.).
6. ↑ 400 letnie organy i koncert w Złotym Potoku - YouTube , youtube.com   (pol.).
7. ↑ Polskie Drzewo Roku 2020.

Linki zewnętrzne

• Potok Złoty (10), Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VIII: Perepiatycha – Pożajście, Warszawa 1887, s. 864 .
• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona

Gmina Janów

• Siedziba gminy: Janów

Wsie	Apolonka Bystrzanowice Bystrzanowice-Dwór Czepurka Góry Gorzkowskie Hucisko Janów Lgoczanka Lipnik Lusławice Okrąglik Pabianice Piasek Ponik Siedlec Skowronów Sokole Pole Teodorów Zagórze Złoty Potok Żuraw
Kolonia	Śmiertny Dąb
Osady leśne	Apolonka-Leśniczówka Bogdaniec Bukówka Cichy Dąbrowa-Łazy Dziadówki-Leśniczówka Julianka-Nadleśnictwo Kamienna Góra Lipnik-Gajówka Łączki Ostrężnik Ostrów-Leśniczówka Parkowe-Leśniczówka Sygontka-Leśniczówka Śmiertny Dąb-Leśniczówka Teodorów-Gajówka
Części wsi	Brus Dworskie Domy Holendrów Jeziorko Kołaczów Kolonia Lusławska Kuźle Na Pańskim Piekło Wodząca
Przysiółki wsi	Bębenek Kacze Błota Piszczków Słomkowa Góra