Zasada niesprzeczności bytu

Wygląd przypnij ukryj

Zasada niesprzeczności bytu – zasada, według której byt nie jest niebytem, każdy byt nie jest tym, czym nie jest. Zasada tak sformułowana wpisuje się w polską tradycje myśli tomistycznej, reprezentowanej m.in. przez o. Mieczysława Krąpca oraz ks. Franciszka Gruszkę.

Zasada niesprzeczności bytu opiera się na dwóch głównych zagadnieniach filozoficznych: zasadzie niesprzeczności mającej swe korzenie u Arystotelesa oraz pojęciu tożsamość bytu, którego klasyczna wersja znajduje się w pismach Leibniza.

Treść zasady

Wszystko to, co posiada określoną treść jest współmiernie istniejące, nie jest czymś takim, co nie posiada określonej treści i nie jest istniejące niewspółmiernie. Byt nie jest więc sprowadzalny do tego, czym nie jest. Między bytem, a niebytem zachodzi stosunek wykluczania się. Zasada niesprzeczności jest także zasadą logiczną: nie można w tym samym względzie coś twierdzić i temu zaprzeczać. Niesprowadzalność bytu do niebytu ma swoje źródło w sferze egzystencjalnej bytu. Istnienie i nieistnienie są biegunami w zasadzie niesprzeczności. Zasada ta wtórnie dotyczy także treści (coś nie może być czarne i nie czarne) Nie ma pojęcia absolutnego niebytu: jest tylko skrót sądu, że coś nie istnieje, pojęcie puste, pozbawione treści. Transcendentalna jedność bytu to jego wewnętrzna niepodzielność na byt i niebyt. Ma ona wiele postaci – jest jednością analogiczną. Im byt doskonalszy, tym doskonalsza jedność.

Odmiany jedności transcendentalnej

• jedność bytu prostego (jedność absolutna),
• jedność bytu złożonego (jedność względna):
• jedność bytu substancjalnego (właściwa jedność transcendentalna),
• jedność bytu przypadłościowego (nie istnieje sama w sobie np. rocznik).

Jedność transcendentalna nie oznacza całkowitej niezmienności bytu.

Formy przeciwstawności

• sprzeczność (białe i nie białe),
• przeciwieństwo (białe i czarne),
• przeciwstawność braku (widzący i ślepy).

Tylko przeciwstawność o charakterze sprzeczności oznacza całkowite zniszczenie bytowości.

Rodzaje sprzeczności

1. Całkowita negacja bytu rozumianego analogicznie - to zasada niesprzeczności, która stwierdza niebyt jako całkowite zaprzeczenie bytu.
2. Negacja bytu partykularnego - szczegółowo określonego np. nie człowiek jest niebytem tylko w stosunku do człowieka.
3. Negacja samego aktu, przez który, w danym aspekcie byt jest realizowany. Np. „ktoś jest niemądry” – nie mądrość jest tu zaprzeczeniem tylko mądrości: jest to niebyt tylko w danym aspekcie.

Jedność nietranscendentalna – jedność bytu jako określonego (określonej treści)

1. Jedność myślna - przysługuje bytom będącym jedynie pomyślanymi treściami np. pojęcie „człowiek” posiada jedność, gdyż jako określona treść nie może nie mieć treści (być nie człowiekiem).
2. Jedność rzeczywista - jest właściwością bytu, który jest już w pewien sposób określony:

• od strony formalnej np. jedność człowieka jako człowieka: człowiek jako określony byt nie może być nie człowiekiem o tych właśnie określonych właściwościach,
• od strony materialnej - jedność ilościowa (numeryczna): jestem jednym człowiekiem w ujęciu ilościowym

Jedność jako zasada liczb występuje tam, gdzie zachodzi jakieś powtarzanie się, a więc w bytach materialnych (można je mierzyć). Tak pojęta jedność jest zasadą miary, według której mierzymy długość, masę i czas. Mając do czynienia z jednością ilościową znajdujemy się na poziomie abstrakcji matematycznej. Nie jest to więc jedność transcendentalna ale kategorialna.

Różnice i ich rodzaje

1. różnica realna - zachodzi między poszczególnymi realnymi bytami lub ich cechami składowymi
2. różnica myślna - zachodzi ze względu na sam sposób poznania jednego i tego samego bytu:

• czysto myślna - gdy przedmioty ani materialnie ani formalnie nie różnią się, a różnica płynie z samego myślowego ujęcia,
• wirtualna - zachodzi między dwoma formalnie różnymi aspektami tego samego przedmiotu
• większa - gdy przedmioty formalne, które zachodzą w tym samym materialnym przedmiocie mogą samodzielnie się realizować w innych przedmiotach (jedna dusza jest jednocześnie i rozumna i zmysłowa, zaś rozumność i zmysłowość mogą występować w innych bytach oddzielnie),
• mniejsza - gdy w tym samym bycie są różne przedmioty formalne, które zawsze występują razem (zachodzi między właściwościami transcendentalnymi, które zawsze występują razem).

Ontologia

działy	metafizyka klasyczna metafizyka krytyczna teleologia
przedmioty	byt coś istnienie niebyt rzeczywistość istota aspekt cecha jakość kategoria przypadłość substancja właściwość transcendencja absolut Bóg Stwórca transcendentność inne cel przyczynowość świat możliwy wolna wola
odmiany bytów	konieczny przygodny w sensie dystrybutywnym w sensie kolektywnym abstrakt indywiduum konkret przedmiot rzecz
inne pojęcia	presokratejskie arché duch dusza logos monada natura nous platonizmu idea partycypacja arystotelizmu materia i forma substancjalna potencja i akt entelechia pierwsza przyczyna pierwszy poruszyciel separacja metafizyczna neoplatonizmu emanacja hipostaza inne antyczne pneuma średniowieczne haecceitas kartezjanizmu res cogitans res extensa inne nowożytne rzecz sama w sobie zombi inne bierność immanencja jedność koincydencja różnica ruch transcendentalność transcendentalia
pytania	dlaczego istnieje raczej coś niż nic dylemat psychofizyczny podstawowe zagadnienie filozofii spór o uniwersalia
pierwsze zasady	niesprzeczności bytu tożsamości identyczności przedmiotów nierozróżnialnych
poglądy	na istnienie świata nihilizm realizm metafizyczny realizm atomistyczny na liczbę substancji podstawowych monizm dualizm substancjalny własności pluralizm na byty podstawowe aktywizm dynamizm ewentyzm filozofia procesu hilemorfizm wariabilizm na hierarchię bytu emergentyzm holizm redukcjonizm na przewidywalność determinizm fatalizm indeterminizm teoria parenklizy na umysł i świadomość epifenomenalizm dualizm psychofizyczny okazjonalizm paralelizm psychofizyczny panpsychizm na wolną wolę kompatybilizm inkompatybilizm dylemat determinizmu na powszechniki nominalizm reizm sermonizm konceptualizm realizm pojęciowy umiarkowany platoński na Boga ateizm agnostyczny naukowy deizm pandeizm teizm agnostyczny teopanizm panenteizm teologia procesu panteizm odmiany deizmu i teizmu creatio ex nihilo egzemplaryzm inne esencjalizm hylozoizm panlogizm odmiany monizmu materializm dialektyczny francuski wulgarny mechanicyzm immaterializm idealizm solipsyzm spirytualizm naturalizm fizykalizm