Batalion ON „Tuchola”

Tucholski Batalion Obrony Narodowej (batalion ON „Tuchola”) batalion piechoty typ specjalny nr 81^[1] – pododdział piechoty Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Tucholski batalion ON został sformowany latem 1937 roku, w składzie Pomorskiej Brygady ON z siedzibą dowództwa w Toruniu^[2]. Na podstawie rozkazu Departamentu Piechoty MSWojsk. L. dz. 3301/ON tjn. z 21 grudnia 1937 roku 2. kompania ON „Chojnice” została włączona w skład Czerskiego batalionu ON, jako 3 kompania, natomiast dotychczasowa 3 kompania baonu ON „Czersk” została włączona w skład baonu ON „Tuchola”^[3].

W maju 1939 roku dotychczasowa Pomorska Brygada ON została przemianowana na Chełmińską Brygadę ON, a obok niej została zorganizowana nowa Pomorska Brygada Obrony Narodowej z siedzibą dowództwa w Świeciu. Tucholski batalion ON został podporządkowany dowództwu nowej Pomorskiej Brygady ON^[4]. Jednocześnie batalion został przeformowany na etat baonu ON typ II^[5]. Pod względem gospodarczym batalion został przydzielony do 1 batalionu strzelców w Chojnicach^[6].

1 batalion strzelców był także jednostką mobilizującą. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” był odpowiedzialny między innymi za mobilizację jednostki pod nazwą „baon piechoty typ spec. nr 81”. Wspomniany batalion był mobilizowany w mobilizacji alarmowej, w grupie jednostek oznaczonych kolorem zielonym. Zawiązkiem baonu piechoty typ spec. nr 81 był baon ON „Tuchola”, a wchodzące w jego skład kompanie ON „Śliwice” i „Sępolno” były zawiązkami odpowiednio dla 2 i 3 kompanii strzeleckiej baonu piechoty typ spec. nr 81. Kompanie mobilizowały się w Śliwicach i Sępólnie^[7][a]. W 1940 roku planowano przygotować mobilizację rezerwowej 48 Dywizji Piechoty. W skład tej dywizji miał wejść baon piechoty typ spec. nr 81^[9].

27 sierpnia 1939 roku batalion został zmobilizowany w ciągu 10 godzin. Był bardzo dobrze wyposażony z wyjątkiem broni przeciwpancernej, której w ogóle nie posiadał^[10]. Tego dnia batalion liczył 23 oficerów (w tym 17 rezerwy), 121 podoficerów (w tym 114 rezerwy) oraz 613 szeregowych. Jego uzbrojenie stanowiło 12 pistoletów, 653 karabiny i karabinki, 11 ręcznych i 9 ciężkich karabinów maszynowych, 2 moździerze, 6 rakietnic, 29 lornetek, 423 hełmy, 428 masek przeciwgazowych^[11].

W czasie kampanii wrześniowej 1939 roku batalion wchodził w skład Zgrupowania „Chojnice”, który był jednym z elementów ugrupowania bojowego Grupy Osłonowej „Czersk”^[12]. 29 sierpnia 81 batalion piechoty skoncentrowany został w II rzucie obrony zgrupowania 2 i 3 kompanią z plutonami ckm odcinek leśny od jeziora Śpierewnik do szosy Chojnice-Czersk. 1 kompania z plutonem ckm zajęła obronę we wsi Rytel, z wydzieloną drużyną z jednym ckm do obrony śluzy w Mylofie na wschodnim brzegu Brdy^[13]. 1 września w godzinach wieczornych, 81 batalion prowadził potyczki z niemieckimi patrolami osłaniając wycofanie się dywizjonu I/9 pułku artylerii lekkiej, baterii 2/11 dywizjonu artylerii konnej, 1 batalionu strzelców i 85 batalionu piechoty spec. oraz 18 pułku ułanów. 2 września o godz.3.00 81 batalion pomaszerował w kolumnie zgrupowania płk. Tadeusza Majewskiego jako straż tylna osłaniany częściowo przez 18 p uł. trasą Gutowiec, Woziwoda, Biała, Kamionka, Gacno. W późnych godzinach popołudniowych 81 batalion piechoty wraz ze zgrupowaniem dotarł do Gacna^[10]. Wieczorem 2 września batalion załadował się na transport kolejowy w rejonie Gacna i późnym wieczorem odjechał w kierunku Torunia. Po dotarciu do mostu w Grudziądzu 3 września rano, okazało się, że most na Wiśle w rejonie Grudziądza jest zniszczony. Transport ruszył w kierunku Bydgoszczy. Między Terespolem a Osłowem został ostrzelany przez czołgi nieprzyjaciela. Została uszkodzona lokomotywa, a żołnierze zaczęli opuszczać wagony i gromadzić się w pobliskim lesie. Część żołnierzy przeprawiła się przez Wisłę na podręcznych środkach przeprawowych^{[14][15] [16]}.

Obsada personalna batalionu w marcu 1939 roku^[17][b]

• dowódca batalionu – kpt. adm. (piech.) Stanisław Ziemba^[10][c] (*)^[d]
• dowódca 1 kompanii ON „Tuchola” – kpt. adm. (piech.) Wacław II Świniarski (*)^[d]
• dowódca 2 kompanii ON „Śliwice” – kpt. adm. (piech.) Jan Salwik
• dowódca 3 kompanii ON „Sępolno” – kpt. Józef Markowski (*)^[d]

Obsada dowódcza batalionu we wrześniu 1939^[22]

• dowódca batalionu – kpt. adm. (piech.) Stanisław Ziemba
• adiutant batalionu –
• dowódca plutonu łączności –
• dowódca plutonu zwiadu (kolarzy) –
• dowódca plutonu ppanc. –
• dowódca 1 kompanii strzeleckiej (dawniej ON Sępolno) – kpt. piech. Józef Markowski
• dowódca 2 kompanii strzeleckiej (dawniej ON Śliwice) – kpt. adm. (piech.) Jan Salwik
• dowódca plutonu – por. piech. rez. Władysław Kowalski^[23]
• dowódca 3 kompanii strzeleckiej (dawniej ON Tuchola) – kpt. adm. (piech.) Wacław II Świniarski
• dowódca kompanii ckm – kpt. Oczkowski

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. .
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Kazimierz Pindel: Obrona Narodowa 1937-1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1979. ISBN 83-11-06301-X.
• Stanisław Ziemba: Sprawozdanie z udziału w kampanii polskiej 1939 roku. B.I.28g . IPMS, 1945. . .
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
• Batalion ON „Tuchola”. Obrona Narodowa II RP 1937-1939. Serwis poświęcony formacjom Obrony Narodowej II RP i Przysposobienia Wojskowego Konnego. .
• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
• Andrzej Lorbiecki, Marcin Wałdoch: Chojnice 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13350-1.