Wilhelm Ostwald
Wygląd
przypnij
ukryj
Wilhelm Friedrich Ostwald, łot. Vilhelms Ostvalds (ur. 2 września 1853 w Rydze, zm. 4 kwietnia 1932 w Lipsku) – chemik i filozof przyrody pochodzenia niemieckiego, profesor chemii w Polytechnikum Riga (1882–1887) i chemii fizycznej Uniwersytetu w Lipsku (1887–1906); laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w roku 1909 za prace dotyczące katalizy, warunków równowagi chemicznej oraz szybkości reakcji chemicznych; twórca systemu barw, członek Niemieckiego Związku Monistów; ojciec Wolfganga Ostwalda.
Życiorys
Dzieciństwo i młodość
Urodził się w Rydze w rodzinie Niemców bałtyckich. Był synem Gottfrieda Wilhelma Ostwalda (1824–1903), bednarza, osadnika niemieckiego pochodzącego z Berlina. Jego matka, Elisabeth z d. Leuckel (1824–1903) była córką piekarza z Hesji. Miał dwóch braci: Eugena (1851–1932) i Gottfrieda (1855–1918).
Skończył szkołę podstawową i gimnazjum w rodzinnym mieście (1872). Był słabym uczniem – dwukrotnie powtarzał klasę – ale zapamiętano jego zainteresowanie chemią (np. stworzył w domowej kuchni prymitywne laboratorium). Od dziecka interesował się też malarstwem, literaturą i muzyką (grał na fortepianie i wiolonczeli).
Zaczął pozytywnie wyróżniać się po rozpoczęciu studiów chemicznych na Uniwersytecie w Dorpacie (1872). Ukończył je w 1877 uzyskując doktorat. Rok później habilitował się.
Praca zawodowa
Po ukończeniu studiów został zaangażowany w macierzystej uczelni na stanowisku asystenta i wykładowcy. Był też nauczycielem chemii w gimnazjum. Jego pasja badawcza i zdolności dydaktyczne zostały szybko dostrzeżone, na co wskazuje przebieg kariery od stanowiska asystenta do profesora (przed ukończeniem 30 lat życia):
- 1877–1882 – wykładowca w Uniwersytecie Dorpackim, asystent w Instytucie Fizyki kierowanym przez Arthura von Oettingena (fizyka, meteorologa i teoretyka muzyki) oraz w laboratorium chemii, kierowanym przez Carla Schmidta,
- 1878–1882 – privatdozent na Uniwersytecie Dorpackim,
- 1881 lub 1882–1887 – profesor Polytechnikum Riga (założonej w roku 1862),
- 1887–1906 – profesor Uniwersytetu w Lipsku (jednego z czołowych uniwersytetów niemieckich) i kierownik pierwszej w historii Katedry Chemii Fizycznej, przekształconej w roku 1898, dzięki staraniom Ostwalda, w dobrze wyposażony i cieszący się międzynarodowym uznaniem Instytut Chemii Fizycznej,
- 1904–1906 – profesor wizytujący w Harvard University,
- jesień 1905 – profesor wizytujący Instytutu Technologicznego (współcześnie MIT) w Bostonie,
- styczeń 1906 – profesor wizytujący Columbia University (Nowy Jork).
Jedną ze zmian organizacyjnych, wprowadzonych przez Ostwalda do systemu kształcenia wyższego, było zastosowanie zasady przyznawania dyplomów ukończenia studiów w Instytucie Chemii Fizycznej na podstawie pracy dyplomowej. Zasada została przejęta przez inne jednostki Uniwersytetu i inne uczelnie na świecie (dzisiejsze magisteria).
W. Ostwald (po prawej) z
J. van 't Hoffem (źródło: Eminent Chemists of our Time, 1920)
Do współpracy w Instytucie Ostwald zapraszał naukowców z wielu krajów Europy i Ameryki. Doktoryzowali się tu, poza Niemcami, m.in. Anglicy, Amerykanie, Rosjanie, Japończycy, Polacy. Należeli do tej grupy polscy fizykochemicy: Jan Zawidzki (1866–1928) i Mieczysław Centnerszwer (1874–1944).
Wilhelm Ostwald utrzymywał naukowe kontakty z wybitnymi fizykochemikami swojej epoki, m.in. J. van ’t Hoffem – laureatem pierwszej Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w roku 1901 (teoria roztworów), S. Arrheniusem – laureatem Nagrody Nobla w roku 1903 (dysocjacja elektrolityczna), W. Nernstem – laureatem Nagrody Nobla w roku 1920 (ogniwa galwaniczne), J.W. Gibbsem – autorem m.in. fundamentalnych dla chemii fizycznej prac: On the Equilibrium of Heterogeneous Substances (1876) i Elementary Principles in Statistical Mathematics (1902).
Na uczelniach w Nowym Jorku i Bostonie Ostwald wygłaszał popularne wykłady na temat historii chemii, które zostały opublikowane w formie książkowej pt. Leitlinien der Chemie (tytuł wydania polskiego: Jak powstała chemia. Siedem wykładów popularnych z historii chemii; przekład drugiego, uzupełnionego wydania niemieckiego, tłum. Ludwik Bruner i Stanisław Tołłoczko).
Współdziałanie Ostwalda z innymi naukowcami epoki nie zawsze było poprawne – bywał uznawany za badacza-romantyka, często odrzucającego przekonania większości. Uważał, że – zgodnie z zasadami pozytywizmu – należy odrzucać koncepcje teoretyczne, które nie mają silnych podstaw empirycznych. Kontrowersje dotyczyły m.in. teorii atomowo-molekularnej budowy materii. Ostwald długo nie akceptował odrębnego rozpatrywania pojęć „materia” (zob. materia w fizyce i filozofii) i „energia” (zob. energia w fizyce i filozofii) twierdząc, że materia jest tylko jedną z form występowania energii. W roku 1895 opublikował książkę pt. Die überwindung des wissenschaftlichen Materialismus (wydana w j. polskim w roku 1897 pt. Krytyka materyalizmu naukowego).
W roku 1906 (w wieku 53 lat) złożył dymisję i odszedł na emeryturę. Do śmierci w roku 1932 pracował w Großbothen, w prywatnej willi nazwanej „Energia”, w której utworzył własne laboratorium i bibliotekę. Jego izolacja pogłębiła się w roku 1914, po wybuchu I wojny światowej. Ostwald miał nadzieję na honorowe pokojowe negocjacje. Współpracownicy – Niemcy zarzucali mu brak zaangażowania w sprawy wojny, a koledzy zagraniczni – brak potępienia niemieckich działań.
Nowym polem aktywności badawczej stała się kolorystyka, mieszcząca się między nauką (w tym fizykochemią) i sztuką – poszukiwania możliwości ilościowego opisu harmonii barw, analogicznego do harmonii dźwięków. W ostatnim okresie koncentrował się przede wszystkim na ogólnych rozważaniach filozoficzno-psychologicznych, studiowaniu biografii wielkich chemików i pisaniu książek. We wstępie do wspomnianego wyżej zbioru wykładów z lat 1905–1906 napisał m.in.:
Studya do psychologii badań i badaczy, którym w ostatnich czasach z zapałem się poświęcam, silniej niż dotąd utrwaliły we mnie to przekonanie, że na tym, stosunkowo prostym, materyale dziejów wiedzy, ogólne prawidła dziejowych objawów nie tylko łatwiej i pewniej udowodnić się dają, lecz nadto dla stojących od nich zdala, wyraźniej się zaznaczają, niż na zawiłej tkaninie dziejów powszechnych.
Wilhelm Ostwald
Gross-Bothen, willa „Energia”, sierpień 1907
(z przedmowy do „Jak powstała chemia”, tłum.
Ludwik Bruner i
Stanisław Tołłoczko)
Zakres badań
Chemia fizyczna (kinetyka, statyka, elektrochemia)
Ostwald jest uważany z jednego z twórców nowoczesnej chemii fizycznej – nazywany ojcem chemii fizycznej. Interesował się przede wszystkim termodynamiką, statyką i kinetyką chemiczną (m.in. kataliza, wyznaczanie rzędu reakcji metodą izolacyjną i metodą całkową) i elektrochemią (teoria dysocjacji elektrolitycznej). Na podstawie teoretycznych i eksperymentalnych badań wody i roztworów wodnych sformułował kilka dotychczas obowiązujących praw i definicji, np.:
- prawo rozcieńczeń, dotyczące zależności przewodnictwa elektrycznego rozcieńczonych roztworów słabych elektrolitów od ich stężenia,
- prawo stopniowości reakcji, zgodnie z którym w przemianach chemicznych powstają w pierwszej kolejności produkty najbardziej bliskie układowi pierwotnemu (a nie najbardziej trwałe),
- zależność przewodnictwa elektrycznego elektrolitów (kwasów, zasad i soli) od liczby protonów (H+) odszczepianych lub przyłączanych podczas dysocjacji i od kolejności etapów dysocjacji,
- definicje katalizy i katalizatorów.
Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii otrzymał w roku 1909 za prace dotyczące katalizy, warunków równowagi chemicznej (statyka chemiczna) oraz szybkości reakcji chemicznych (kinetyka chemiczna).
Zakres zmiany barwy błękitu bromotymolowego;
pH 6,2–7,6
W chemii analitycznej ważną rolę odgrywa wciąż teoria kwasowo-zasadowa barwników, określająca np. zakres zmiany barwy wskaźników pH. W ramach prac w dziedzinie termodynamiki chemicznej Ostwald intensywnie rozpowszechniał fundamentalne w tej dziedzinie prace Josiah Gibbsa. W każdym obszarze badań doświadczalnych Ostwald wnosił istotny wkład jako twórca przyrządów pomiarowych (niektóre z rozwiązań są stosowane do dzisiaj).
Technologia chemiczna
Wyniki teoretycznych i doświadczalnych badań katalizy Ostwald wykorzystał praktycznie w odniesieniu do katalitycznego utleniania amoniaku do tlenków azotu w obecności stopu platyna-rod jako katalizatora.
Badania umożliwiły określenie optymalnych z punktu widzenia równowagi reakcji warunków przemysłowego utleniania amoniaku i otrzymywania kwasu azotowego oraz nawozów azotowych. Technologia została wdrożona w skali przemysłowej w wielu krajach jako metoda Ostwalda. Zastąpiła wcześniejsze technologie, w których wykorzystywano naturalną saletrę chilijską lub tlenki azotu otrzymywane metodą utlenianie azotu w łuku elektrycznym (metoda Ignacego Mościckiego, stosowana mniej masowo).
System barw
Dążąc do rozwiązania problemów barw, ich percepcji i harmonii W. Ostwald zgromadził liczne próbki barwników, które wytwarzał we własnym laboratorium. Opracował m.in. atlas zawierający 2500 barw, opisanych z użyciem trzech podstawowych barw chromatycznych. Usystematyzował barwy korzystając z modelu w formie podwójnego stożka. Miejsce poszczególnych barw na jego 24 trójkątnych przekrojach, uporządkowanych według barw dopełniających zgodnie z kołem barw, Ostwald uzależnił od nasycenia barwy zasadniczej (chromatycznej) i dwóch barw achromatycznych – bieli i czerni (chromatyczność narastająca od osi bryły do zewnątrz).
Opisy barw, oparte na zaproponowanym systemie, Ostwald próbował wykorzystać do sprecyzowania zasad harmonii barw – ich łączenia w sposób analogiczny do łączenia akordów (harmonia dźwięków) – i odczuwania ich piękna (analogicznie do odczuwania piękna muzyki lub poezji).
Rozważania filozoficzno-psychologiczne
Oddając się ogólnym rozważaniom filozoficznym Wilhelm Ostwald próbował pojęcia celu i sensu życia człowieka wyrażać z wykorzystaniem metodyki nauk ścisłych. Rozważania mieściły się w nurcie monizmu (zob. monizm przyrodniczy, monizm teoretyczny). Sformułował m.in. matematyczny wzór, wyrażający szczęście jako funkcję siły jego pragnienia (zob. też Ananda Sutram i natura wszechświata) oraz ilości „energii”, której wymaga przebycie drogi do zaspokojenia tego pragnienia. Był twórcą „energetyzmu” i uważał, że w rzeczywistości istnieje tylko energia. Proponował „usunięcie przeciwstawności” między materią i duchem przez sprowadzenie ich do trzeciego pierwiastka, mianowicie do energii. Tworząc mętną filozoficzną koncepcję energetyzmu, pretendującą do wzniesienia się „ponad” materializm i idealizm, do „przezwyciężenia” ich przeciwstawności, Ostwald rozwijał w istocie rzeczy nowy wariant filozofii subiektywnego idealizmu. Włodzimierz Lenin krytykował energetyzm w specjalnym paragrafie swojej książki Materializm a empiriokrytycyzm, zatytułowanym: Czy do pomyślenia jest ruch bez materii?
Inne obszary działalności
Sygnet organizacji
Die Brücke – międzynarodowego instytutu pracy intelektualnej (niem. Internationales Institut zur Organisierung der geistigen Arbeit Die Brücke)
Po opuszczeniu uczelni w roku 1906 Ostwald prowadził m.in. działalność filantropijną. Wspierał ruch pacyfistyczny, reformę edukacyjną i Niemiecki Związek Monistów Ernsta Haeckela (Deutscher Monistenbund), którego był przewodniczącym. Podejmował próby promowania międzynarodowego języka ido oraz wspierania organizacji Die Brücke, której celem miało być stymulowanie i koordynowanie międzynarodowej współpracy intelektualnej i kulturowej (próby były nieudane).
Uczestniczył w tworzeniu międzynarodowego Association of Chemical Societies. Był założycielem Deutsche Elektrochemische Gesellschaft (1894) – stowarzyszenia, które w roku 1902 przekształcono w „Deutsche Bunsen-Gesellschaft für angewandte physikalische Chemie”.
Członkostwo stowarzyszeń
Tablica pamiątkowa
GDCh w willi „Energia” w dzisiejszym centrum konferencyjnym Wilhelm-Ostwald-Park, Großbothen
- Deutsche Bunsen-Gesellschaft für Physikalische Chemie, współzałożyciel (z J.H. van ’t Hoffem i W. Nernstem, 1894),
- Rosyjska Akademia Nauk, członek zagraniczny (1896),
- Deutscher Monistenbund, prezydent (1899–1932),
- American Chemical Society, członek zagraniczny (1900),
- International Committee on Atomic Weights,
- New York Academy of Sciences, członek zagraniczny (1908).
Publikacje (wybór) i działalność wydawnicza
Wilhelm Ostwald napisał 45 książek, wiele broszur, ok. 500 artykułów naukowych oraz 5000 recenzji i ponad 10 tys. zachowanych listów. Był redaktorem kilku czasopism naukowych i filozoficznych, m.in. Zeitschrift für Physikalische Chemie, czasopisma założonego wspólnie z Jacobusem van 't Hoffem w roku 1887; osobiście do roku 1922 edytował 100 tomów.
Założył też w roku:
- 1889 – Klassiker der exakten Wissenschaften (ukazało się ok. 250 wydań),
- 1902 – Annalen der Naturphilosophie (do roku 1921 wydał 14 tomów).
Jest autorem szeregu książek, m.in.:
- Textbook of General Chemistry (1884),
- Outline of General Chemistry (1889),
- Solutions (1891),
- Handbook and Manual for Physicochemical Measurements (1893),
- Electrochemistry: Its History and Doctrine (1894),
- The Scientific Foundations of Analytical Chemistry (1895)
- Grosse Männer: Biographies of Great Men (1909).
Główne prace z dziedziny kolorystyki, to:
- Die Farbenfibel,
- Die Farbenlehre (Colour theory),
- Die Harmonie der Farben,
- periodyk Die Farbe.
Swoje rozważania filozoficzne zawarł m.in. w pracach:
- Der energetische Imperativ,
- Moderne Naturphilosophie,
- Die Pyramide der Wissenschaften
Polskie przekłady dzieł filozoficznych:
- Wilhelm Ostwald: Wybór pism z energetyki, monizmu, etyki, krytyki religii i reformy nauki. Ewa Czerwińska (red. i tłum.). Poznań: Instytut Filozofii Uniwersytetu im.Adama Mickiewicza, 2002.brak strony w książce
- Wilhelm Ostwald: Filozofia nauk przyrodniczych. Danuta Sobczyńska (red. i tłum.). Poznań: Instytut Filozofii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2002.brak strony w książce
Odznaczenia i wyróżnienia
Otrzymał Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii w roku 1909 za prace w zakresie katalizy, statyki i kinetyki chemicznej. Otrzymał tytuły Doctor honoris causa kilku uniwersytetów w Niemczech, Wielkiej Brytanii i Stanach Zjednoczonych. Został honorowym członkiem stowarzyszeń naukowych w Niemczech, Szwecji, Norwegii, Holandii, Rosji, Wielkiej Brytanii i USA. W roku 1899 król Saksonii nadał mu tytuł „Geheimrat”.
Życie rodzinne
Wilhelm Ostwald ożenił się w roku 1880 z Heleną von Reyher (1854–1956 lub 1946, zgodnie z inskrypcja nagrobną). Mieli dwie córki: Grete (1882–1960) i Elisabeth (1884–1968), oraz trzech synów: Wolfganga (1883–1943), Waltera (1886–1958) i Karla Ottona (1890–1958). Wolfgang Ostwald został chemikiem, znanym z osiągnięć w fizykochemicznych badaniach elektrycznych i optycznych właściwości koloidów.
Uwagi
- ↑ Według części źródeł zmarł w Lipsku, według innych – w swojej wiejskiej willi „Energia” w Großbothen koło Lipska, w której mieszkał i pracował od roku 1906, obok której został pochowany).
- ↑ Według Notable Names Database (NNDB) uzyskał na Uniwersytecie w Dorpacie:
- ↑ Zobacz też: falowa budowa materii, fale materii, dualizm korpuskularno-falowy, kinetyczno-molekularna teoria gazów, zasada Macha.
- ↑ Według części źródeł Ostwald został pochowany na terenie własnej posiadłości w Großbothen, według innych miejscem pochówku jest cmentarz w Rydze.
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Wilhelm Ostwald - Facts. The Nobel Prize in Physics 1909 . Nobel Media AB. . (ang.)., Biographical, Nobel Lecture*, December 12, 1909, On Catalysis
- ↑ a b c d e f g h i j k l Wilhelm Ostwald. Notable Names Database (NNDB) . . (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o JP. Kalendarium Chemików - Polskich i Europejskich > Wilhelm Ostwald (1853–1932). „Chemik”, 10 września 2013. ChemPress. ISSN 0009-2886. (pol.). brak numeru strony
- ↑ a b Prof. Dr. phil. habil. et Dr. h. c. mult. Wilhelm Friedrich Ostwald. Professorenkatalog der Universität Leipzig | catalogus professorum lipsiensium . www.uni-leipzig.de. . (niem.).
- ↑ Arthur Joachim von Oettingen (fot. ). Rahvusarhiiv . www.ra.ee. . (est.).
- ↑ a b Wilhelm Ostwald: Jak powstała chemia. Siedem wykładów popularnych z historii chemii. przeł. Ludwik Bruner i Stanisław Tołłoczko. 1907.brak strony w książce (tytuł oryg. Leitlinien der Chemie („Wytyczne chemii”), wyd. 2.)
- ↑ a b c d e f g Wilhelm Ostwald, Encyclopædia Britannica (ang.).
- ↑ Wilhelm Ostwald: Die überwindung des wissenschaftlichen Materialismus. Leipzig: Verlag von Veit & comp., 1895.brak strony w książce
- ↑ Wilhelm Ostwald: Krytyka materyalizmu naukowego. Warszawa: Repozytorium Cyfrowe Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 1897.brak strony w książce
- ↑ Leben und Wirken des Gelehrten. Die Wilhelm-Ostwald-Gesellschaft zu Großbothen e.V. bittet um Ihre Aufmerksamkeit für Wilhelm Ostwald (1853-1932) . www.wilhelm-ostwald.de. . (niem.).
- ↑ Ostwald, Wilhelm. Allgemeine deutsche Biographie & Neue deutsche Biographie (Digitale Register) . s. 630. . (niem.).
- ↑ a b c d Michael Sutton: The father of physical chemistry. Portal Arcor, przedruk z Chemistry in Britain, 39 (5) za zgodą Royal Society of Chemistry . Royal Society of Chemistry, 2003. s. 32-34. . (ang.).
- ↑ a b Anna Kmita: Barwa. Podstawowe pojęcia. Zastosowanie w projektowaniu. ASP Katowice, BSP 4 . www.asp.katowice.pl. . (pol.).
- ↑ Adam Zausznica: Nauka o barwie. Warszawa: PWN, 1958, s. 344-349, 601.
- ↑ Danuta Sobczyńska (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Instytut Filozofii): Goethe i Ostwald. 'Die Farbenlehre' w interpretacjach artysty i uczonego. . (pol.).
- ↑ Spirkin 1968 ↓, s. 99.
- ↑ Rutkiewicz 1969 ↓, s. 592.
- ↑ Czertkow i in. 1955 ↓, s. 304.
- ↑ Rutkiewicz 1969 ↓, s. 593.
- ↑ Thomas Hapke: Wilhelm Ostwald, the “Brücke,” and Connections to Other Bibliographic Activities. W: Proceedings of the 1998 Conference on the History and Heritage of Science Information Systems. Mary Ellen Bowden, Trudi Bellardo Hahn, Robert V. Williams (red.). Medford, NJ: 1999, s. 139–147, seria: ASIS Monograph Series.
- ↑ Deutsche- Bunsen-Gesellschaft für physikalische Chemie e.V. (DBG) > Wir über uns Historische Entwicklung. Strona internetowa DBG . bunsen.de. . (niem.).
- ↑ Persönlichkeiten > Prof. Wilhelm Ostwald. Freigeistigen Aktion für humanistische Kultur e.V. B) . www.freigeistige-aktion.de. . (niem.).
- ↑ Zeitschrift für Physikalische Chemie; International journal of research in physical chemistry and chemical physics. Strona internetowa wydawcy . Walter de Gruyter GmbH. . (ang.).
- ↑ Wilhelm Ostwald: Der energetische Imperativ (1912). Lipsk: Akademische Verlagsgesellschaft, 1912.brak strony w książce
- ↑ Wilhelm Ostwald: O "Filozofii przyrody" : z wykładów prof. W.Ostwalda. Repozytorium Cyfrowe Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, 1902.brak strony w książce
Bibliografia
- Wiktor Czertkow, Sawwa Dudel, Iwan Kuzniecow, Michaił Leonow, Teodor Ojzerman, Nikołaj Owczinnikow, i in.: Materializm dialektyczny. Pod ogólną redakcją G. Aleksandrowa. Tłumaczyli Halina Zielnikowa, Zdzisław Nieman, Halina Waśkowska, Stanisław Radziszewski. Warszawa: Książka i Wiedza, 1955.
- Michaił Rutkiewicz: Najnowsza rewolucja w przyrodoznawstwie i jej analiza filozoficzna w pracy Lenina Materializm a empiriokrytycyzm. W: Krótki zarys historii filozofii. Pod redakcją M.T. Jowczuka, T.I. Ojzermana, I.J. Szczipanowa. Przeł. Marian Drużkowski i in.. Wyd. II, poprawione i uzupełnione. Warszawa: Książka i Wiedza, listopad 1969, s. 586–596. (pol.).
- Aleksandr Spirkin: Zarys filozofii marksistowskiej (Tyt. oryg.: Kurs marksistskoj fiłosofii). tł. Lucyna Smolińska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1968. (pol.).
Linki zewnętrzne
- Wilhelm Ostwald Links (artykuły Thomasa Hapke i inne linki)
- Results: 1 through 50 of 178 for: Wilhelm Ostwald Search Results in: Internet Archive
- Helen Thomas, Application of the Ostwald Color System in my painting, Leonardo, Vol. 13, s 11–16, Pergamon Press 1980. Printed in Great Britain
- Vision einer ästhetischen Ordnung: Der Ostwaldsche Doppelkege. Das Farbsystem Wilhelm Ostwalds will die Harmonie zwischen Farben in ein allgemeingültiges Gesetz fassenl. Farbimpulse.de . Brillux GmbH & Co. KG, 01.09.2004. . (niem.).
- Fragment: …'poziom etyczny Ostwalda, który wywarł swe piętno na charakterze ówczesnej walki i uczynił przewrót ideowy łagodniejszym i szybszym'.. „Chemik Polski”, s. 472, 1901.
- Władysław Mieczysław Kozłowski (Kozlowski, Wadysaw Mieczysaw), 1858-1935: Historya filozofii w 19 wieku; od początku tego stulecia do chwili biezacej. Warszawa: Wydawn. M. Arcta (Digitizing sponsor: University of Toronto), s. 142. na: www.archive.org
Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie chemiiXX wiek |
- 1901: van ’t Hoff
- 1902: Fischer
- 1903: Arrhenius
- 1904: Ramsay
- 1905: Baeyer
- 1906: Moissan
- 1907: Buchner
- 1908: Rutherford
- 1909: Ostwald
- 1910: Wallach
- 1911: Skłodowska-Curie
- 1912: Grignard, Sabatier
- 1913: Werner
- 1914: Richards
- 1915: Willstätter
- 1918: Haber
- 1920: Nernst
- 1921: Soddy
- 1922: Aston
- 1923: Pregl
- 1925: Zsigmondy
- 1926: Svedberg
- 1927: Wieland
- 1928: Windaus
- 1929: Harden, von Euler-Chelpin
- 1930: Fischer
- 1931: Bosch, Bergius
- 1932: Langmuir
- 1934: Urey
- 1935: F. Joliot-Curie, I. Joliot-Curie
- 1936: Debye
- 1937: Haworth, Karrer
- 1938: Kuhn
- 1939: Butenandt, Ružička
- 1943: de Hevesy
- 1944: Hahn
- 1945: Virtanen
- 1946: Sumner, Northrop, Stanley
- 1947: Robinson
- 1948: Tiselius
- 1949: Giauque
- 1950: Diels, Alder
- 1951: McMillan, Seaborg
- 1952: Martin, Synge
- 1953: Staudinger
- 1954: Pauling
- 1955: du Vigneaud
- 1956: Hinshelwood, Siemionow
- 1957: Todd
- 1958: Sanger
- 1959: Heyrovský
- 1960: Libby
- 1961: Calvin
- 1962: Perutz, Kendrew
- 1963: Ziegler, Natta
- 1964: Hodgkin
- 1965: Woodward
- 1966: Mulliken
- 1967: Eigen, Norrish, Porter
- 1968: Onsager
- 1969: Barton, Hassel
- 1970: Leloir
- 1971: Herzberg
- 1972: Anfinsen, Moore, Stein
- 1973: Fischer, Wilkinson
- 1974: Flory
- 1975: Cornforth, Prelog
- 1976: Lipscomb
- 1977: Prigogine
- 1978: Mitchell
- 1979: Brown, Wittig
- 1980: Berg, Gilbert, Sanger
- 1981: Fukui, Hoffmann
- 1982: Klug
- 1983: Taube
- 1984: Merrifield
- 1985: Hauptman, Karle
- 1986: Herschbach, Lee, Polanyi
- 1987: Cram, Lehn, Pedersen
- 1988: Deisenhofer, Huber, Michel
- 1989: Altman, Cech
- 1990: Corey
- 1991: Ernst
- 1992: Marcus
- 1993: Mullis, Smith
- 1994: Olah
- 1995: Crutzen, Molina, Rowland
- 1996: Curl Jr., Kroto, Smalley
- 1997: Boyer, Walker, Skou
- 1998: Kohn, Pople
- 1999: Zewail
- 2000: Heeger, MacDiarmid, Shirakawa
|
---|
XXI wiek |
- 2001: Knowles, Noyori, Sharpless
- 2002: Wüthrich, Fenn, Tanaka
- 2003: Agre, MacKinnon
- 2004: Ciechanower, Herszko, Rose
- 2005: Chauvin, Grubbs, Schrock
- 2006: Kornberg
- 2007: Ertl
- 2008: Shimomura, Chalfie, Tsien
- 2009: Ramakrishnan, Steitz, Jonath
- 2010: Heck, Negishi, Suzuki
- 2011: Szechtman
- 2012: Kobilka, Lefkowitz
- 2013: Karplus, Levitt, Warshel
- 2014: Betzig, Hell, Moerner
- 2015: Lindahl, Modrich, Sancar
- 2016: Feringa, Sauvage, Stoddart
- 2017: Dubochet, Frank, Henderson
- 2018: Arnold, Smith, Winter
- 2019: Goodenough, Whittingham, Yoshino
- 2020: Charpentier, Doudna
- 2021: List, MacMillan
- 2022: Bertozzi, Meldal, Sharpless
- 2023: Bawendi, Brus, Jekimow
|
---|
Kontrola autorytatywna (osoba):
Encyklopedia internetowa: