4 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej

Ten artykuł dotyczy 4 Regimentu Pieszego Buławy Polnej Litewskiej. Zobacz też: 4 Pułk Piechoty - stronę ujednoznaczniającą.

4 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej – oddział piechoty armii Wielkiego Księstwa Litewskiego wojska I Rzeczypospolitej.
Inna nazwa: Regiment 2 Pieszy Buławy Polnej Litewskiej

Regiment, zgodnie z etatem sejmu niemego z 1717 roku, liczył 425 porcji i był drugim w hierarchii jednostek pieszych litewskich. W 1775 roku jego pozycję zajęli spieszeni dragoni buławy polnej^[1].

Utworzony w 1775 wskutek spieszenia Regimentu Konnego Buławy Polnej Litewskiej (?)^[2]. W 1776 roku liczył etatowo 220 żołnierzy w tym 4 woźniców^[1]. Stan faktyczny według „raty marcowej” z 1777 roku wynosił 217 żołnierzy^[3]. Regiment składał się ze sztabu, kompanii pułkownika, kompanii podpułkownika, kompanii majora i kompanii wakującej^[4]. Reformy sejmu czteroletniego przewidywały w 1789 przyrost liczebności wojsk do armii 100 tysięcznej. Etat regimentu przewidywał 2153 osoby^[5]. Nieco później zmniejszono jej etat do 65 tysięcy. Ten jak i wcześniejszy nowy etat nie został zrealizowany. Nie udało się też rozbudować jednostki do ośmiu kompanii. Powiększono jedynie już istniejące^[5]

We wrześniu 1792 roku etat regimentu przewidywał 1440 żołnierzy, podczas gdy rzeczywiście było ich 901^[5]. W Wyniku redukcji przeprowadzonej w 1793 roku etat wyniósł 808 żołnierzy. Faktycznie w regimencie służyło 720^[6].

Przy zachowaniu etatu z 1776, nowy zaciąg dla jednostki przewidywał 320 ludzi, co razem miało stanowić 540 żołnierzy w służbie^[7]. Stan oddziału w 1792 roku, do czasu przejęcia wojska litewskiego przez konfederację targowicką, wynosił etatowo 1440 żołnierzy, a praktycznie 901^[8]. Można przyjąć, że w kwietniu 1794 roku stan regimentu wynosił etatowo 808 żołnierzy, a faktyczny 720^[9].

Regiment posiadał dwa bataliony złożone z 4 kompanii^[10]. Jego stan liczebny na dzień 1 sierpnia 1793 wynosił 741 ludzi, a 16 kwietnia 1794 roku około 600^[10].

• Po 1776: wyłogi pąsowe, guziki złote. Piechota litewska używała rajtroków chabrowych^[11].
• Podczas insurekcji kościuszkowskiej: wyłogi turkusowe, guziki srebrne^[11].

Regiment stacjonował w następujących miejscowościach^[2]:

• Brześć,
• Terespol (1783),
• Wilno (1787-1789),
• Borysów (1790),
• Mińsk (1791),
• Słuck (1792),
• Żyżmory (1794).

Regiment należał do Buławy Polnej Litewskiej i szefowali mu hetmani polni litewscy z wyjątkiem kilku miesięcy w 1792 roku. Wtedy szefem był Józef Judycki^[1]. Regimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów^[12]. W 1777 w sztabie powinien znajdować się szef regimentu, regimentsfelczer pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, audytor i adiutant. W kompaniach pownno być po trzech oficerów: kapitan z kompanią lub sztabowy, porucznik i chorąży. Wyjątek stanowiła kompania majora, w której nie było kapitana. W praktyce w tym ostatnim przypadku było także trzech oficerów. Razem poza szefem i regimentsfelczerem w regimencie powinno być 17 oficerów, a faktycznie było 16^[5].

Po reformach sejmu wielkiego formalna liczba oficerów wzrosła do 21^[a], w tym czterech podporuczników, co stanowiło trochę więcej niż połowę w porównaniu z ówczesnymi regimentami pieszymi wojsk Rzeczypospolitej^[5].

Szefowie regimentu^[2]:

• Józef Sosnowski (wojewoda połocki) (1776–1780),
• Ludwik Tyszkiewicz (1780-1793),
• Kossakowski (pisarz polny).
• Józef Judycki (1792)

Pułkownicy^[2]:

• Adam Papłoński (3 września 1776 do 1790),
• Jan Jakub Meyen (30 listopada 1790).

4 Regiment Pieszy uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 901 ludzi.

Bitwy i potyczki^[2]:

• bitwa pod Mirem (11 czerwca 1792)
• Wilno (22/23 kwietnia 1794),
• Praga (4 listopada).

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Mariusz Machynia, Valdas Rakutis, Czesław Srzednicki: Oficerowie wojska Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sztab, kawaleria, artyleria, wojska inżynieryjne i piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1999. ISBN 83-7188-239-4.
• Karol Linder: Dawne Wojsko Polskie. Ubiór i uzbrojenie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1960.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.