Joanna Szalona

Joanna Szalona

Księżna Asturii
Okres	od 19 lipca 1502 do 22 sierpnia 1504
Poprzednik	Michał da Paz
Następca	Karol V Habsburg
Królowa Kastylii i Leónu
Okres	od 22 sierpnia 1504 do 12 kwietnia 1555
Poprzednik	Izabela I Kastylijska
Następca	Karol V Habsburg
Królowa Aragonii
Okres	od 23 stycznia 1516 do 12 kwietnia 1555
Poprzednik	Ferdynand Aragoński
Następca	Karol V Habsburg
Dane biograficzne
Dynastia	Trastámara
Data i miejsce urodzenia	6 listopada 1479 Toledo
Data i miejsce śmierci	12 kwietnia 1555 Tordesillas
Ojciec	Ferdynand Aragoński
Matka	Izabela I Kastylijska
Mąż	Filip I Piękny
Dzieci	Eleonora Austriacka Karol V Habsburg Izabela Habsburg Ferdynand I Habsburg Maria Habsburg Katarzyna Habsburg
Multimedia w Wikimedia Commons

Joanna I Kastylijska zwana Joanną Szaloną lub Joanną Obłąkaną (hiszp. Juana I de Castilla zw. Juana la Loca) (ur. 6 listopada 1479 w Toledo, zm. 12 kwietnia 1555 w Tordesillas) – nominalna królowa Kastylii (od 1504) i Aragonii (od 1516). Córka Ferdynanda Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej. Żona Filipa I Pięknego (dzięki temu małżeństwu Habsburgowie uzyskali dziedziczne prawa do korony Hiszpanii).

Joanna była trzecim dzieckiem Królów Katolickich i początkowo nic nie wskazywało na to, by miała kiedykolwiek dziedziczyć korony hiszpańskie: Kastylię i Aragonię, jako że wieku dorosłego dożyli jej starszy brat i siostra i oboje zawarli związki małżeńskie. Jednak w roku 1497 zmarł jedyny brat Joanny, Jan z Asturii, a jego młodziutka żona, która była wówczas w ciąży, niedługo potem urodziła martwą córkę. Niespełna rok później jej starsza siostra Izabela, która wyszła za króla Portugalii, zmarła również w połogu. Jej jedyny syn Miguel da Paz został następcą tronu portugalskiego i kastylijskiego. Jednak młodziutki książę przeżył tylko dwa lata i zmarł już w 1500 roku. Tym sposobem następczynią obydwu koron Królów Katolickich została Joanna, która od roku 1496 była żoną Filipa Pięknego z dynastii Habsburgów, z którym doczekała się zdrowego potomstwa.

Sama Joanna była jednak niezrównoważona psychicznie, a ambicje polityczne jej męża dobrze były znane na dworze kastylijskim. Dlatego coraz bardziej schorowana matka Joanny, Izabela, chciała, by po jej śmierci w imieniu Joanny Kastylią nadal mógł rządzić jej mąż, Ferdynand, a nie habsburski zięć. Ten plan początkowo nie powiódł się - po jej śmierci w 1504 szlachta kastylijska odmówiła poparcia Ferdynandowi (nie miał on szerszych praw do Kastylii, którą współrządził tylko dzięki małżeństwu z Izabelą) i oddała władzę w ręce Joanny, a de facto w ręce jej męża, Filipa. Gdy młoda para przybyła do Hiszpanii, garnęła się do niej licznie szlachta opuszczając dwór Ferdynanda. Stary król po nieudanych pertraktacjach z zięciem wycofał się do swej dziedzicznej Aragonii^[1]. Wkrótce jednak śmierć znów zmieniła układ sił w królestwach hiszpańskich: w 1506 roku zmarł niespodziewanie na tyfus Filip Piękny, co spotęgowało impulsywność i depresję szczerze w nim zakochanej i zależnej odeń Joanny. Wykorzystał to jej ojciec, który powrócił do Kastylii, by przejąć władzę w jej imieniu. Przy czym Ferdynand nie miał żadnych skrupułów, by pozbawić ją władzy wbrew jej zdaniu^[2]. Joanna odmówiła podpisania dokumentu przekazującego władzę ojcu, był to jednak jej ostatni, bezsilny akt sprzeciwu. Ferdynand rozkazał uwięzić córkę w zamku przy klasztorze Santa Clara w Tordesillas, gdzie spoczywał jej ukochany mąż. W odosobnieniu jej psychika doznała dalszego rozchwiania, co prawdopodobnie doprowadziło u Joanny do schizofrenii. Sama Joanna nigdy nie została pozbawiona formalnie władzy i wszystkie akty urzędowe do końca jej długiego życia były wystawiane w jej imieniu, zarówno w Kastylii, jak i później w Aragonii i innych podległych jej koronach^[1].

Po śmierci Ferdynanda w 1516 Joanna stała się również nominalnie królową Aragonii, a zarazem pierwszą prawdziwą władczynią zjednoczonych królestw Hiszpanii. Jej położenie faktyczne niewiele się jednak zmieniło. Sprawujący regencję po śmierci Ferdynanda kardynał Cisneros wezwał najstarszego syna Joanny – Karola, by objął rządy w państwie. Karol, wychowany z dala od matki, w Niderlandach, był – podobnie jak jego dziadek – pozbawionym sentymentów politykiem. Po przybyciu do Hiszpanii spotkał się wprawdzie raz z matką, nie pozwolił jej jednak opuścić Tordesillas i uniemożliwił kontakty ze światem zewnętrznym. Władzę przejął formalnie w jej imieniu. Karol z urodzenia i kultury czuł się Flamandem i otaczał się dworzanami ściągniętymi z Niderlandów, ponadto wkrótce zaangażował się w wielką politykę europejską, spychając interesy Hiszpanii na dalszy plan. Doprowadziło to wkrótce do otwartego buntu rozgoryczonych miast, części szlachty i chłopstwa, społeczeństwo czuło się bowiem wykorzystywane do finansowania dynastycznych planów monarchy. Było to tzw. powstanie Comuneros (1520). Powstańcy odbili Tordesillas i zaproponowali Joannie oddanie realnej władzy, jednak więziona przez lata królowa nie chciała bądź nie była w stanie przejąć realnych rządów^[3]. Według niektórych źródeł nie wiedziała nawet o śmierci swego ojca i nie chciała uwierzyć, że przeciw niej walczy jej własny syn^[2]. Gdy zwolennicy Karola pokonali powstańców i zajęli znów Tordesillas, Joanna została ponownie uwięziona i miała tam spędzić resztę swego życia. Przeżyła swe rodzeństwo o kilkadziesiąt lat, a ostatnie 35 lat życia spędziła całkowicie odcięta od świata w przyklasztornych murach zamku w Tordesillas, gdzie czuwała przy zabalsamowanych zwłokach swojego męża. Zmarła w 1555 roku. Obecnie spoczywa wraz z mężem w kaplicy królewskiej przy katedrze w Grenadzie.

Z małżeństwa z Filipem I Pięknym Joanna doczekała się sześciorga dzieci:

• Eleonora Austriacka (1498–1558), najpierw królowa Portugalii, a później Francji,
• Karol V (1500–1558), cesarz rzymski, król Hiszpanii,
• Izabella Burgundzka (1501–1526), królowa Danii, Norwegii i Szwecji,
• Ferdynand I (1503–1564), cesarz rzymski, król Węgier i Czech, arcyksiążę Austrii,
• Maria Habsburg (1505–1558), królowa Węgier i Czech, namiestniczka Niderlandów,
• Katarzyna Habsburg (1507–1578), królowa Portugalii.

Tragizm losów Joanny dostrzeżono w okresie romantyzmu. Od połowy XIX wieku była ona bohaterką licznych dzieł literackich, teatralnych i filmowych, które mniej lub bardziej realistycznie oddają biografię królowej bez skrupułów wykorzystanej przez najbliższą rodzinę:

• Filip Piękny (Felipe el Hermoso, 1845) – Eusebio Asquerino i Gregorio Romero. Dramat w 4 aktach.
• Szaleństwo miłości (La Locura de Amor, 1855) – Manuel Tamayo y Baus. Dramat.
• Joanna Szalona (Juana la Loca, 1877) – Francisco Pradilla. Obraz olejny (pokazany obok), aktualnie znajdujący się w muzeum Prado w Madrycie.
• Joanna Szalona (Doña Juana la Loca, koniec XIX wieku) – Emilio Serrano. Opera.
• Szalona miłość (Locura de amor, 1948) – Juan de Orduña. Film.
• Więźniarka Tordesillas (The Prisoner of Tordesillas, 1959) – Lawrence Schoonover. Powieść.
• Szalona (La Loca, 1979) – Gian Carlo Menotti. Opera.
• Ruiny z serca (Las Ruinas del Corazon, 1999) – Eric Gamalinda. Poemat.
• Joanna Szalona (Juana la Loca, 2001) – film w reżyserii Vicente Aranda, w roli Joanny wystąpiła Pilar López de Ayala. Scenariusz został oparty na dramacie Manuela Tamayo y Bausa z 1855.
• Zapis uwiedzenia (El Pergamino de la Seducción, 2005) – Gioconda Belli. Powieść.
• Ostatnia królowa (The Last Queen, 2007) – C.W. Gortner. Powieść wydana zarówno po hiszpańsku, jak i angielsku, ukazała się także w języku polskim.
• Don Juan raz jeszcze (2006) – Andrzej Bart. Powieść skupiająca się na szalonej miłości Joanny do zmarłego męża.