Marcin Białobrzeski

Urodził się ok. 1530 w Białobrzegach (obecnie dzielnica Tomaszowa Mazowieckiego) z ojca Janusza i matki Anny z Janikowskich. Śluby zakonne złożył w klasztorze cystersów w Sulejowie. Sprowadzony przez swego krewnego, opata wąchockiego i mogilskiego, Andrzeja Szpota, do klasztoru w Mogile, kształcił się na koszt tego klasztoru w Akademii Krakowskiej w zakresie literatury i polityki. Po śmierci Szpota w 1559 wybrany został opatem w Mogile. W 1565 otrzymał sufraganię krakowską, a w 1571 kanonię katedralną w Krakowie. Zmarł 19 kwietnia 1586 roku w Mogile pod Krakowem i tam został pochowany.

Posługa kapłańska i działalność polityczna

Był przedstawicielem duchowieństwa w 1573 na sejmie konwokacyjnym i w 1574 na elekcyjnym, podczas wyboru na króla Henryka Walezego . 13 lutego 1574 wygłosił kazanie na pogrzebie Zygmunta Augusta. Po ucieczce Henryka Walezego, został stronnikiem Habsburgów. W marcu 1576 udał się wraz z Krzysztofem Lanckorońskim do Wiednia w poselstwie do cesarza Maksymiliana, aby opowiedzieć mu o nowo wybranym królu Stefanie. 7 kwietnia 1576 witał Stefana Batorego w klasztorze mogilskim. Wkrótce potem otrzymał biskupstwo kamienieckie. Razem z Łukaszem Podoskim, kanonikiem krakowskim, brał udział w 1557 w zjeździe stężyckim, a rok później w jędrzejowskim.

W 1580 podążył do Rzymu, po drodze zwiedzając węgierski Osjak, skąd przywiózł do Polski legendę o Bolesławie Szczodrym. W służbie u Batorego pełnił różnego rodzaju misje dyplomatyczne. Był między innymi przedstawicielem króla na pogrzebie jego brata, Krzysztofa Batorego, wojewody siedmiogrodzkiego. W 1583 zamienił z kanclerzem Janem Zamoyskim miasto biskupie Szarogród na Podolu na Pragę pod Warszawą. Odtąd Praga aż do 1794 należała do biskupów kamienieckich. Na sejmie w 1585 wystąpił jako przeciwnik Zborowskich.

Działalność literacka i bibliofilska

Oprócz szerokiej działalności politycznej prowadził, nie mniej ożywioną, działalność literacką i bibliofilską. Znano go jako humanistę o niezwykłym darze wymowy, oczytanego, ale i wiele piszącego. Z jego osobą wiąże się autorstwo 19 dzieł, pośród których są pierwsze homilie katolickie w języku polskim. Był też autorem wielu książek na temat różnowierstwa. Pozostawił po sobie wiele zapisów na marginesach ksiąg.

Wybrana twórczość

Katechizm albo wizerunek prawej wiary chrześciańskiej, Kraków 1567
Kazanie na pogrzebie świętej pamięci zacnego Zygmunta Augusta, Kraków 1574, drukarnia S. Szarffenberger
Orthodoxa confessio de uno Deo, quem christiani catholici credunt, adorant et invocant, ex S. Literis descripta, Kraków 1577, drukarnia A. Piotrkowczyk
Kazanie... o przyjmowaniu Ciała i Krwie P. Jezusa Chrystusa pod jedną osobą, Kraków 1579, drukarnia A. Piotrkowczyk
Postilla orthodoxa, to jest wykład Świętych Ewangielii niedzielnych i świąt uroczystych przez cały rok cz. 1-2, Kraków 1581, drukarnia Łazarzowa
Wierszowane dialogi o Tobiaszu i o Jobie
Książeczka o religii i potężnych czynach Turków

Listy i materiały

List do Andrzeja Dudycza (27 lutego 1575, ogłoszony: T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego t. 1, Warszawa 1900, s. 182)
Listy do papieża (1583, podane przez: P. Savio De actis Nuntiaturae Poloniae quae partem Archivi Secretarius Status constituunt, Watykan 1947, Studia Teologiczne XIII, s. 105)
Pięć kwitów potwierdzających odbiór soli (1570, ogłoszony: T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego t. 1, Warszawa 1900, poz. 1, s. 148–150)
Martinus Białobrzeski Martino Leśniowolski decimam ex praedio Lassicensi arrendat (17 stycznia 1583, ogłoszony: T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego t. 1, Warszawa 1900, poz. 1, s. 247)
Materiały do dziejów stosunków z Akademią Krakowską (Conclusiones Universitatis Cracoviensis ab anno 1441 ad annum 1589, wyd. H. Barycz, Kraków 1933).

Działalność bibliofilska

Przywiązywał ponadto dużą wagę do zbierania pamiątek narodowych z przeszłych wieków. Przechowywanie ich dla przyszłych pokoleń uważał za obowiązek każdego światłego człowieka. W tym celu wybudował we wschodnim skrzydle klasztoru mogilskiego archiwum. Wyróżniał w swej pasji kolekcjonerskiej szczególnie kodeksy. Nic więc dziwnego, że wiele czasu poświęcał na gromadzenie księgozbioru, wzbogacając go rzadkimi dziełami. Podczas 26 lat pełnienia funkcji opata w klasztorze mogilskim systematycznie powiększał zawartość biblioteki tak, że pod koniec lat osiemdziesiątych XVI wieku zdołał skompletować prawie wszystkie wartościowe książki, jakie do tego czasu zostały wydane.

Marcin Białobrzeski był prawdziwym bibliofilem. Liczne, zakupione przez siebie dzieła, opatrywał własnym ekslibrisem i superekslibrisem. Książki jego charakteryzowały się pięknymi oprawami ze skóry, na których wyciskano inicjały: M.B. Ponadto przyozdabiano je wspaniałymi brązowymi okuciami.

Marcin Białobrzeski
Nagrobek Marcina Białobrzeskiego, opactwo oo. cystersów w Mogile

Przypisy

Bibliografia

W. Budka, Białobrzeski Marcin, Polski Słownik Biograficzny t. 1, Warszawa 1935.
Jarosław Pązik, Andrzej Wróbel, Białobrzegi 1405-1977, Tomaszów Mazowiecki 2005, ISBN 83-911321-1-8, s. 71–73 (portret i biogram biskupa Marcina Białobrzeskiego).
Maksymilian Rode, Mała Encyklopedia Teologiczna, t. I, Warszawa 1988, s. 224.
Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t.2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 23–24.

Linki zewnętrzne

Z dziejów biblioteki klasztoru OO. Cystersów w Mogile. wsp.krakow.pl. .
Dzieła Marcina Białobrzeskiego w bibliotece Polona

Biskupi krakowscy

Biskupi diecezjalni

Prohor (ok. 973–986?)
Prokulf (986–995?)
Poppon (1000–1008?)
Gompon (1009–1018?)
Lambert I (1019–1030)
Rachelin (1030/1032?–1046?)
Aaron (1046?–1059)
Lambert II Suła (1061–1071)
Stanisław ze Szczepanowa (1072–1079)
Lambert III (1082–1101)
Czasław (1101)
Baldwin (1102–1109)
Maurus (1109/1110–1118)
Radost (1118–1142)
Robert (1142–1143)
Mateusz (1143–1166)
Gedko (1166?–1185?)
Pełka (1185?–1207)
Wincenty Kadłubek (1208–1218)
Iwo Odrowąż (1218–1229)
Wisław z Kościelca (1229–1242)
Jan Prandota (1242–1266)
Paweł z Przemankowa (1266–1292)
Prokop (1292–1294)
Jan Muskata (1294–1320)
Nanker (1320–1326)
Jan Grot (1326–1347)
Piotr z Falkowa (1347–1348)
Bodzęta (1348–1366)
Florian Mokrski (1367–1380)
Zawisza Kurozwęcki (1380–1382)
Jan Radlica (1382–1392)
Piotr Wysz (1392–1412)
Wojciech Jastrzębiec (1412–1423)
Zbigniew Oleśnicki (1423–1455)
Tomasz Strzępiński (1455–1460)
Jakub z Sienna (1461–1463)
Jan Gruszczyński (1463–1464)
Jan Lutkowic z Brzezia (1464–1471)
Jan Rzeszowski (1471–1488)
Fryderyk Jagiellończyk (1488–1503)
Jan Konarski (1503–1524)
Piotr Tomicki (1524–1535)
Jan Latalski (1536–1537)
Jan Chojeński (1537–1538)
Piotr Gamrat (1538–1545)
Samuel Maciejowski (1546–1550)
Andrzej Zebrzydowski (1551–1560)
Filip Padniewski (1560–1572)
Franciszek Krasiński (1572–1577)
Piotr Myszkowski (1577–1591)
Jerzy Radziwiłł (1591–1600)
Bernard Maciejowski (1600–1605)
Piotr Tylicki (1607–1616)
Marcin Szyszkowski (1616–1630)
Andrzej Lipski (1630–1631)
Jan Albert Waza (1632–1634)
Jakub Zadzik (1635–1642)
Piotr Gembicki (1642–1657)
Andrzej Trzebicki (1658–1679)
Jan Małachowski (1681–1699)
Stanisław Kazimierz Dąmbski (1700)
Jerzy Albrecht Denhoff (1701–1702)
Kazimierz Łubieński (1710–1719)
Konstanty Felicjan Szaniawski (1720–1732)
Jan Aleksander Lipski (1732–1746)
Andrzej Stanisław Załuski (1746–1758)
Kajetan Ignacy Sołtyk (1759–1788)
Feliks Paweł Turski (1788–1800)
Andrzej Gawroński (1805–1813)
Jan Paweł Woronicz (1815–1829)
Karol Skórkowski (1830–1851)
Franciszek Zglenicki (1836–1841 adm. apost.)
Ludwik Łętowski (1845–1849 adm. apost.)
Antoni Junosza Gałecki (1862–1879 adm. apost.)
Albin Dunajewski (1879–1894)
Jan Puzyna (1895–1911)
Adam Stefan Sapieha (1911–1951)
Eugeniusz Baziak (1951–1962 adm. apost.)
Karol Wojtyła (1964–1978)
Franciszek Macharski (1979–2005)
Stanisław Dziwisz (2005−2016)
Marek Jędraszewski (od 2017)

Biskupi pomocniczy

Marcin (1303–1306)
Jan (1347–1348)
Tomasz z Sienna (1360–ok. 1371)
Zbigniew z Łapanowa (1395–1412)
Jarosław z Lublina (1423–1444)
Jerzy (1446–1461)
Paweł z Krakowa (1464–1498)
Marian Lulias(1499–1503)
Jan Amicinus (1503–1526)
Dominik Małachowski (1527–1544)
Erazm Ciołek (1544–1546)
Andrzej Spot (1547–1559)
Stanisław Słomowski (1560–1565)
Marcin Białobrzeski (1566–1577)
Jakub Milewski (1578–1586)
Paweł Dembski (1587–1614)
Tomasz Oborski (1614–1645)
Olbracht Lipnicki (1645–1657)
Mikołaj Oborski (1658–1689)
Stanisław Szembek (1690–1700)
Kazimierz Łubieński (1700–1705)
Michał Szembek (1706–1726)
Michał Ignacy Kunicki (1726–1751)
Franciszek Potkański (1753–1786)
Józef Olechowski (1786–1806)
Wojciech Radoszewski (1787–1798)
Jan Kanty Lenczowski (1767–1807)
Augustyn Karol Lipiński (1814)
Tomasz Nowiński (1816–1830)
Franciszek Zglenicki (1824–1841)
Ludwik Łętowski (1845–1868)
Antoni Junosza Gałecki (1862–1879)
Anatol Nowak (1900–1924)
Stanisław Rospond (1927–1958)
Eugeniusz Baziak (1951 koadiutor)
Karol Wojtyła (1958–1964)
Julian Groblicki (1960–1992)
Jan Pietraszko (1962–1988)
Albin Małysiak (1970–1993)
Stanisław Smoleński (1970–1992)
Kazimierz Górny (1985–1992)
Kazimierz Nycz (1988–2004)
Jan Szkodoń (1988–2022)
Jan Zając (2004–2014)
Józef Guzdek (2004–2010)
Grzegorz Ryś (2011–2017)
Damian Muskus (od 2011)
Janusz Mastalski (od 2019)
Robert Chrząszcz (od 2021)

Biskupi kamienieccy

Biskupi diecezjalni

Wilhelm (ok. 1375)
Rokozjusz (1378–1398)
Aleksander (1406–1411)
Andrzej z Bazylei (1411–1413)
Zbigniew z Łapanowa (1414–1428)
Paweł z Bojańczyc (1428–1453)
Mikołaj Łabuński (1453–1467)
Mikołaj Leśniowski (1468–1469)
Mikołaj Próchnicki (1469–1479)
Maciej ze Starej Łomży (1484–1490)
Piotr z Lesiowa (1492–ok.1500)
Jakub Buczacki (1510–1518)
Wawrzyniec Międzyleski (1521–1531)
Piotr Gamrat (1531–1535)
Sebastian Branicki (1535–1538)
Jan Wilamowski (1539–1540)
Mikołaj Dzierzgowski (1541–1542)
Jan Dziaduski (1542–1543)
Andrzej Zebrzydowski (1543–1545)
Jan Drohojowski (1545–1546)
Benedykt Izdbieński (1546)
Leonard Słończewski (1546–1562)
Piotr Arciechowski (1562)
Dionizy Secygniowski (1563–1576)
Marcin Białobrzeski (1577–1586)
Wawrzyniec Goślicki (1587–1590)
Stanisław Gomoliński (1590–1591)
Paweł Wołucki (1594–1607)
Jan Andrzej Próchnicki (1607–1614)
Adam Nowodworski (1615–1627)
Paweł Piasecki (1627–1641)
Andrzej Leszczyński (1641–1646)
Michał Erazm Działyński (1646–ok. 1657)
Jan Ludwik Stępkowski (ok. 1658–1660)
Zygmunt Czyżowski (1664–1666)
Wojciech Koryciński (1667–1670)
Wespazjan Lanckoroński (1670–1677)
Stanisław Wojeński (1680–1685)
Jerzy Albrecht Denhoff (1686–1689)
Jan Chryzostom Gniński (1700–1716)
Stefan Bogusław Rupniewski (1716–1721)
Stanisław Józef Hozjusz (1722–1733)
Adam Augustyn Wessel (1733–1735)
Franciszek Antoni Kobielski (1736–1739)
Wacław Hieronim Sierakowski (1739–1742)
Mikołaj Dembowski (1742–1757)
Adam Stanisław Krasiński (1759–1795)
Jan Dembowski (1795–1809)
Franciszek Mackiewicz (1815–1842)
Mikołaj Górski (1853–1855)
Antoni Fijałkowski (1860–1872)
Kasper Borowski (1867–1883 adm. apost.)
Szymon Marcin Kozłowski (1883–1891 adm. apost.)
Cyryl Lubowidzki (1897–1898 adm. apost.)
Bolesław Hieronim Kłopotowski (1899–1901 adm. apost.)
Karol Antoni Niedziałkowski (1901–1911 adm. apost.)
Ignacy Dubowski (1916–1918 adm. apost.)
Piotr Mańkowski (1918–1926)
Jan Olszański (1991–2002)
Leon Dubrawski (od 2002)

Biskupi pomocniczy

Jan Ludwik Stępkowski (1641–ok. 1658 koadiutor)
Michał de la Mars (1723–1724)
Adam Wojna Orański (1730–przed 1779)
Jan Ignacy Dłuski (1778–1795)
Ignacy Ludwik Pawłowski (1828–1841)
Antoni Fijałkowski (1858–1860)
Stanisław Padewski (1995–1998)
Leon Dubrawski (1998–2002)
Jan Niemiec (2006–2020)
Radosław Zmitrowicz (od 2013)

Kontrola autorytatywna (osoba):

Encyklopedie internetowe:

PWN: 3877042