Słonecznik zwyczajny

W dzisiejszym świecie Słonecznik zwyczajny stał się tematem o dużym znaczeniu i zainteresowaniu szerokiego grona odbiorców. Niezależnie od tego, czy chodzi o wpływ społeczny, znaczenie historyczne czy wpływ na życie codzienne, Słonecznik zwyczajny przykuł uwagę wielu ludzi na całym świecie. Od powstania do rozwoju i możliwych przyszłych konsekwencji, Słonecznik zwyczajny wywołał szeroką debatę i dyskusję w różnych obszarach. W tym artykule dokładnie zbadamy Słonecznik zwyczajny i jego wiele aspektów, mając na celu zapewnienie szerokiego i wszechstronnego przeglądu tego tematu.

Słonecznik zwyczajny
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

słonecznik

Gatunek

słonecznik zwyczajny

Nazwa systematyczna
Helianthus annuus L.
Sp. Pl.: 904 (1753)[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Owoce
Plantacja słonecznika
Słonecznik jest owadopylny – tutaj zapylany przez trzmiela
Łodyga i okrywa kwiatostanu pokryta jest sztywnymi włoskami chroniącymi przed przedostawaniem się roślinożerców do kwiatostanu.

Słonecznik zwyczajny (Helianthus annuus L.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z południowo-zachodniej Ameryki Północnej. Rozprzestrzeniony został jako gatunek uprawiany i zdziczały na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W Europie uprawiany jest od XVI w. W Polsce występuje jako roślina uprawna i ozdobna[5], przejściowo dziczejąca w miejscach ruderalnych i na przydrożach[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek rośnie w stanie dzikim w środkowym i północnym Meksyku oraz w południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych; w stanach Kalifornia, Arizona i Nevada[3]. Jako introdukowany i zdziczały rośnie w strefach umiarkowanych i podzwrotnikowych na obu półkulach, poza tym w strefie równikowej w Andach[3].

Morfologia

Pokrój
Roślina zielna osiągająca zwykle od 1 do 3 m wysokości[7], w przypadku niektórych odmian i roślin zdziczałych pęd osiąga czasem niewiele ponad 0,2 m wysokości[6].
Łodyga
Prosto wzniesiona, sztywna, gruba, pokryta sztywnymi włoskami. Wewnątrz łodygi znajduje się biały i bardzo lekki rdzeń[6].
Liście
Skrętoległe (na całej lub prawie całej długości łodygi), osadzone na ogonkach od 2 do 20 cm długości, z okazałą blaszką osiągającą 10–40 cm długości i 5–40 cm szerokości[7]. Blaszki mają kształt sercowaty lub jajowaty, na wierzchołku zaostrzone, z brzegami piłkowanymi. Blaszki są szorstkie, nerwy są wklęsłe od góry i silnie wystające od spodu[6].
Kwiaty
Zebrane w kwiatostan typu koszyczek, pojedynczy lub koszyczków jest kilka, tworzących podbaldach, przy czym szczytowy jest większy od bocznych. Średnica koszyczków wynosi od kilku cm do 40, u odmian bywa jeszcze większa (do ok. 70 cm). Szypuła pod koszyczkiem jest zgrubiała i wypełniona białawym rdzeniem. Okrywa składa się z ostro zakończonych listków ułożonych dachówkowato. Dno koszyczka jest płaskie lub lekko wklęsłe. Brzeżne kwiaty języczkowate są żeńskie, o okazałej, żółtej koronie w kształcie szeroko lancetowatego języczka[6]. Jest ich zwykle od kilkunastu do ok. 30, ale u odmian może być ich ponad 100. Znacznie liczniejsze są kwiaty środkowe, których może być kilkaset do ponad tysiąca[7]. Są to kwiaty rurkowate są obupłciowe, niewielkie i brunatne. Kwiaty wsparte są łopatkowatymi plewinkami z ostrym kończykiem. U odmian ozdobnych występują także kwiaty w innych kolorach[6].
Owoce
Niełupki na przekroju trapezoidalne, wydłużone, białawo i ciemnopopielato paskowane[6]. U roślin dziko rosnących osiągają do 4–5 mm długości, u odmian uprawnych do ok. 15 mm[7]. Puch kielichowy zredukowany i szybko odpadający[6]. Składa się z dwóch lancetowatych łusek do 3,5 mm długości i kilku tępych łusek o długości do 1 mm[7].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października, przedprątne kwiaty zapylane są przez błonkówki[8]. W ciągu dnia koszyczek słonecznika zwrócony jest zawsze w stronę słońca i stąd pochodzi nazwa rodzajowa. Owoce słonecznika zawierają do 38% oleju[9].

Zastosowanie

Wartość odżywcza
Słonecznik, nasiona łuskane
(100 g)
Wartość energetyczna 2396 kJ (572 kcal)
Białka 24,4 g
Węglowodany 24,6 g
Tłuszcze 43,7 g
Woda 3,5 g
Dane liczbowe na podstawie: [10]
Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health[11]
Aminokwasy[10]
(w 100 g)
  • Coraz częściej uprawiany jest jako roślina ozdobna w licznych odmianach (jako roślina rabatowa i na kwiat cięty). Istnieją odmiany o tzw. kwiatach pełnych zawierające wyłącznie kwiaty języczkowe, a także odmiany o kwiatach dwubarwnych.
  • Do celów leczniczych nasiona były polecane przy zwalczaniu przeziębienia i kaszlu. Nalewka zrobiona z nasion słonecznika używana była w Turcji i Iranie przy stanach gorączkowych[12].
  • Rdzeń łodyg był w Chinach używany do wyrobu papieru[9].

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie. Uprawia się z nasion wysiewanych wczesną wiosną wprost do gruntu. Wytrzymuje wiosenne przymrozki (strefy mrozoodporności 4–10)[13]. W czasie owocowania może wymagać podparcia, gdyż duże i ciężkie koszyczki mogą wywrócić roślinę wraz z korzeniami (zwłaszcza po opadach deszczu). Wymaga stanowiska w pełnym słońcu i bardzo obfitego nawożenia.

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– (ang.).
  3. ↑ a b c d Helianthus annuus L., Plants of the World Online , Royal Botanic Gardens, Kew .
  4. ↑ Helianthus annuus, The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
  5. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 92, ISBN 978-83-62975-45-7.
  6. ↑ a b c d e f g h Tadeusz Tacik, Helianthus L., Słonecznik, Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 193-194.
  7. ↑ a b c d e Helianthus annuus Linnaeus, Flora of North America , eFloras.org .
  8. ↑ Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973.
  9. ↑ a b c d e Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
  10. ↑ a b c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 680. ISBN 978-83-200-5311-1.
  11. ↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
  12. ↑ Roger Philips & Nicky Foy, Herbs, 1990, ISBN 0-330-32600-7.
  13. ↑ Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.