Garnizon Wilno

Garnizon Wilno – duży garnizon wojskowy Rzeczypospolitej, garnizon wojsk rosyjskich, Wojska Polskiego II RP, po 1945 wojsk radzieckich, a obecnie litewskich.

• Regiment Gwardii Pieszej Wielkiego Księstwa Litewskiego
• 3 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej^[1]
• 4 Regiment Pieszy Buławy Polnej Litewskiej^[2]
• 5 Regiment Pieszy Litewski^[3]
• 6 Regiment Pieszy Litewski^[4]
• 7 Regiment Pieszy Litewski^[5]

Sztab 3 Korpusu Armijnego

• 27 Dywizja Piechoty
  • 1 Brygada Piechoty
    • 105 Orenburgski Pułk Piechoty
    • 106 Ufimski Pułk Piechoty
  • 2 Brygada Piechoty
    • 107 Trocki Pułk Piechoty
  • 27 Brygada Artylerii
• 3 Pułk Kozaków Dońskich z 3 Dywizji Kawalerii
• 3 batalion saperów
• 2 kompania telegraficzna

Prestiż miasta w okresie II Rzeczypospolitej podnosił między innymi fakt, że było ono dużym garnizonem wojskowym. Stacjonowały w nim między innymi:

• Dowództwo 2 Armii (1920–1922)
• Inspektorat Armii Nr 1 (1921–1926)
• Inspektorat Armii w Wilnie (1926–1939) – budynek na Podzamczu (fragment Zamku Dolnego)
• Skład osobowy generała do prac przy GISZ z siedzibą w Wilnie
• Komenda miasta – ul. Arsenalska (Arsenalo), obecnie znajduje się tu Muzeum Narodowe

• Dowództwo Obszaru Warownego „Wilno” – ul. św. Ignacego (sv. Ignoto); obecnie siedziba Ministerstwa Ochrony Litwy

Piechota

• Dowództwo 1 Dywizji Piechoty Legionów – pałac hetmana Michała Paca, przy ul. Wielkiej (Didžioji) 23
  • 1 pułk piechoty Legionów – na Śnipiszkach (koszary gen. Szeptyckiego)
  • 5 pułk piechoty Legionów^[6] – na Śnipiszkach (koszary gen. Szeptyckiego)^[7]
  • 6 pułk piechoty Legionów^[8] – dawne koszary rosyjskie (ul. Kościuszki)
• Dowództwo 19 Dywizji Piechoty – pałac hetmana Michała Paca, przy ul. Wielkiej (Didžioji) 23

Kawaleria

• Dowództwo III Brygady Jazdy (1921–1924)
• Dowództwo 3 Samodzielnej Brygady Kawalerii (1924–1937)
• Dowództwo Brygada Kawalerii „Wilno” (?)
• Dowództwo Wileńska Brygada Kawalerii (1937–1939) w pałacu hetmana Michała Paca, przy ul. Wielkiej (Didžioji) 23
• 4 pułk Ułanów Zaniemeńskich – Koszary Tyszkiewicza
• 7 szwadron pionierów
• 3 szwadron łączności

Artyleria

• 1 pułk artylerii lekkiej Legionów – stacjonował w byłym klasztorze Kanoników Laterańskich na Antokolu; został on przejęty w XIX w. przez władze rosyjskie i zamieniony na koszary. Jego dowództwo kwaterowało w zabudowaniach klasztoru Bernardynów przy ul. św. Anny (Maironio).
• 3 pułk artylerii ciężkiej (1921–1939)
• 33 dywizjon artylerii lekkiej
• 3 dywizjon artylerii przeciwlotniczej
• 2 bateria pomiarów artylerii

Korpus Ochrony Pogranicza

• Dowództwo Brygada KOP „Wilno”
• Dowództwo pułk KOP „Wilno”

Łączność

• kompania łączności Obszaru Warownego „Wilno”
• kompania łączności 1 Dywizji Piechoty Legionów

Pozostałe oddziały i instytucje wojskowe

• komenda miasta - ulica Arsenalska
• 3 pułk Saperów Wileńskich – ul. Arsenalska (Arsenalo), obecnie znajduje się w nich Muzeum Narodowe;
• 3 batalion Saperów Wileńskich
• detaszowany dywizjon lotniczy na lotnisku Porubanek
• III dywizjon myśliwski 5 pułku lotniczego na lotnisku Porubanek
• wydzielona kompania czołgów TK 7 batalionu pancernego
• pluton żandarmerii Wilno I (3 dywizjon żandarmerii)
• pluton żandarmerii Wilno II (3 dywizjon żandarmerii)
• Składnica Uzbrojenia OWar. „Wilno”
• Składnica Materiału Intendenckiego nr 12
• Wojskowy Sąd Okręgowy nr 3
• Wojskowa Prokuratura Okręgowa nr 3
• Wojskowy Sąd Rejonowy w Wilnie
• Wojskowe Więzienie Śledcze nr 3 – pałac Słuszków przy ul. Tadeusza Kościuszki (T. Kosciuskos)
• szpital garnizonowy – w pałacu Sapiehów przy ul. Sapieżyńskiej (L. Sapiegos). Na początku XIX w. został przejęty przez władze rosyjskie i zamieniony na szpital wojskowy. W tym charakterze służył także Wojsku Polskiemu; w budynku nadal znajduje się szpital.
• kasyno oficerskie (garnizonowe) – ul. Mickiewicza (Gedimino prospektas) 13^[9],
• Dom Żołnierza Polskiego – Rynek Kalwaryjski (między dzisiejszymi ulicami H. Manto, Turgaus, Rinktines). Mieściły się w nim m.in. Teatr Żołnierski oraz Towarzystwo Wiedzy Wojskowej. Budynek nie istnieje.
• boisko sportowe przy ul. Kościuszki, wybudowane w latach 1923–1924 przez 6 pułk piechoty Legionów jako stadion pułkowy – (aktualnie jako stadion miejski)
• służba duszpasterska – kapelan garnizonu Wilno: ks. st. kap. Franciszek Tyczkowski (1939)^[10]
• kościół garnizonowy pw. św. Ignacego Loyoli
• cmentarz wojskowy na Antokolu

W 1939, w garnizonie Wilno, zmobilizowane zostały między innymi:

• Kwatera Główna Armii nr 23 dla Armii „Prusy”
• Dowództwo 35 Dywizji Piechoty
  • 133 rezerwowy pułk piechoty
• 1 bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej dla 1 DPLeg.

Obsada personalna komendy miasta w marcu 1939^[11][a]:

• komendant miasta – ppłk piech. Tadeusz Paweł Podwysocki
• adiutant – kpt. adm. (piech.) Józef Władysław Sierosławski
• kierownik referatu mobilizacyjnego – kpt. adm. (art.) Stefan Grzmielewski
• kierownik referatu bezpieczeństwa i dyscypliny – kpt. adm. (art.) Jan Apoznański
• kierownik referatu administracyjno-kwaterunkowego – kpt. adm. (piech.) Piotr Ilgiewlcz
• kapelan garnizonu – st. kpl. ks. Franciszek Tyczkowski

• Brygada Piechoty Zmotoryzowanej Żelazny Wilk (Motorizuotoji pėstininkų brigada „Geležinis Vilkas”)

• Obrona Wilna (1939)

• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2/III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Wacław Stachiewicz: Wierności dochować żołnierskiej : przygotowania wojenne w Polsce 1935–1939 oraz kampania 1939 w relacjach i rozważaniach szefa Sztabu Głównego i szefa Sztabu Naczelnego Wodza. Warszawa: „Rytm”, 1998. ISBN 83-86678-71-2.
• Przegląd Wojskowo-Historyczny: Sprawozdanie „Podróż studyjna Wojskowego Biura Badań Historycznych na Litwę;