Szabataka

Szabataka

władca starożytnego Egiptu
Okres	od 700 p.n.e. do 690 p.n.e.
Dane biograficzne
Dynastia	XXV dynastia
Ojciec	Pianchi
Rodzeństwo	Taharka

Stela przedstawiająca składanie daru przez Szabataka dla Horusa

Szabataka lub Szabako lub Szebitku (imiona kuszyckie) – kuszycki władca rezydujący w Napacie, oraz faraon – władca starożytnego Egiptu z czasów końca Trzeciego Okresu Przejściowego, zaliczany do XXV dynastii kuszyckiej, rezydujący w Tebach. Był synem Pianchiego, starszym bratem Taharki, następcą Szabaki na tronie kuszyckim oraz tronie faraonów. Władzę sprawował w latach 700-690 p.n.e.

Stosunki z Asyrią

Państwo egipskie, zbyt rozległe i zbyt głęboko podzielone potrzebowało więcej niż jednego człowieka aby nad nim zapanować. Zdający sobie z tego sprawę Szabataka, wezwał z Napaty swego młodszego brata Taharkę. Był on całkowitym przeciwieństwem swego starszego brata. Silny i energiczny Taharka, wykazywał wybitne zdolności przywódcze i dowódcze, przybył do Egiptu na czele doborowych jednostek kuszyckich. Szabataka powierzył mu wkrótce sprawowanie części władzy oraz obarczał coraz to bardziej odpowiedzialnymi zadaniami. Mając do pomocy młodego, zdolnego brata - doskonałego dowódcę wojskowego, Szabataka prowadził wobec Asyrii politykę nieustępliwą i bardziej agresywną niż jego poprzednik.

Asyria po rozbiciu koalicji palestyńskiej w latach panowania Szabaki, uwikłana w walki z Urartu znalazła się w przełomowym okresie zmiany na tronie. Po śmierci Sargona II władzę objął jego syn Sennacheryb, dążący do całkowitego podporządkowania sobie królestwa Judy. Korzystając z przełomowego okresu zmian władzy w Asyrii, w Palestynie doszło do powstania koalicji palastyńsko-fenickiej, do której przystąpiły: Sydon, rządzony przez Lule, Aszkelon, rządzony przez Sidka oraz Juda pod rządami Ezechiasza. Koalicjańci wystosowali do Szabataki apel o wsparcie militarne ich działań, a ten w przychylnej odpowiedzi wysłał do Palestyny korpus ekspedycyjny pod dowództwem Taharki. W wyniku działań militarnych podjętych przez Sennacheryba zdobyto Sydon i armia asyryjska pomaszerował dalej w kierunku Aszkelonu. Miasto wkrótce zostało zdobyte, a jego władca został zesłany do Asyrii. Wojska koalicji starły się z armią Sennacheryba w bitwie pod Elteke, na północ od Aszdod, gdzie poniosły klęskę. Po bitwie siły asyryjskie skierowały się na wschód i południe w kierunku Lakisz, gdzie Sennacheryb część armii wysłał dalej na wschód i północ w kierunku Jerozolimy, a sam z częścią armii pozostał w jego okolicy. W tym czasie pod Jerozolimą rozpoczęto oblężenie i wkrótce pod wpływem działań militarnych i namów posłów asyryjskich miasto zostało poddane. Korpus Taharki tymczasem podążał na północ w kierunku Lakisz. Wojska Sennacheryba oraz część armii spod Jerozolimy wyruszyła na spotkanie Egipcjan. Wobec klęski koalicji oraz, prawdopodobnie znacznej przewagi wroga, Taharka zdecydował się na odwrót, unikając walnej bitwy. Być może wojska asyryjskie podążyły za korpusem Taharki i do potyczki doszło w okolicach Peluzjum. Do spotkania głównych sił egipskich z armią Sennacheryba nie doszło jednak, gdyż ten niespodziewanie wycofał swą armię. Być może powodem były niepokoje w Babilonii lub, jak podaje Biblia, być może zaraza, która zdziesiątkowała armię asyryjską. Resztki tej armii wycofały się do Asyrii. Pomimo swego osłabienia, Sennacheryb zdołał podporządkować sobie Judę i wymusić na niej ogromny haracz. Po powrocie do Egiptu Taharki, Szabataka nie odgrywał już znaczącej roli w państwie. Podporządkowany woli brata, pozostawał jedynie władcą tytularnym.

Piramida Szabataki

Szabataka został pochowany w piramidzie, zbudowanej pośród grobów przodków i swych poprzedników, w Kurru, nieopodal Napaty. Wraz z władcą pochowano osiem spośród jego rumaków. Zgodę na ceremonialny pogrzeb brata wyraził Taharka, czym zapewne potwierdził objęcie samodzielnej władzy po bracie.

Konkluzja

Szabataka był władcą słabego charakteru i zdrowia. W sprawowaniu władzy wspierał się, a w prowadzeniu działań militarnych wyręczał się swym młodszym bratem Taharką. Istnieją osądy, mówiące iż obaj bracia byli współwładcami, a w ostatnich latach panowania Szabataka został całkowicie zdominowany przez swego brata. Według Manethona Szabataka został przez niego pozbawiony władzy i zamordowany.

Tytulatura

Królewski Protokół
serech lub Horusowe:
trl.: ḏd-ḫꜤw
nebti lub Należący do Obu Pań:
trl.: ꜤꜢ-šfit-m-tꜢw-nb(w)
prenomen lub imię tronowe:
trl.: ḏd-kꜢw-rꜤ (Dżed-Kau-Re)
tłum.: O trwałym Ka(u), Re
nomen lub imię rodowe:
trl.: šꜢbꜢtꜢkꜢ (Szabataka/Szebitku/Szebitko)

Ponadto znany jest m.in. wariant nomenu:

co tłumaczy się jako Szabataka Meri Amon, Szabataka Ukochany-przez-Amona, jak również warianty innych imion Szabataki.

Przypisy

1. ↑ Iz 36, 1-6, 2 Krl 18, 13-18
2. ↑ 2 Krl 18, 19-21
3. ↑ 2 Krl 19, 35-36, 2 Krl 32, 20-21
4. ↑ 2 Krl 18, 14-16
5. ↑ a b c d e PeterP. Lundström PeterP., Shebitko in hieroglyphics , Pharaoh.se   (ang.).
6. ↑ a b BogusławB. Kwiatkowski BogusławB., Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, wyd. 2, Iskry, 2021, s. 761, ISBN 978-83-244-1042-2 .
7. ↑ a b Egipt Starożytny - XXV Dynastia , narmer.pl  .

Bibliografia

• Biblia to jest Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, Brytyjskie i zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1980.
• NicolasN. Grimal NicolasN., Dzieje starożytnego Egiptu, AdamA. Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, ISBN 83-06-02917-8, OCLC 749417518 .brak strony (książka)
• BogusławB. Kwiatkowski BogusławB., Poczet faraonów, Warszawa: Iskry, 2002, ISBN 83-207-1677-2, OCLC 830308044 .brak strony (książka)
• Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, PIW, Warszawa 1995, ISBN 83-06-02426-5.
• Černý J., Religia starożytnych Egipcjan, PIW, Warszawa 1974.

Władcy Starożytnego Egiptu

• Wszystkie daty dotyczą okresu przed narodzeniem Chrystusa (p.n.e.)

Od okresu predynastycznego do Pierwszego Przejściowego (przed ok. 3150–2133)

Okres	Dynastia Faraonowie
Predynastyczny (przed ok. 3150)	0 Hsekju Chaju Teje Czesz Neheb Wazner Mech Dwa Sokoły Hat-Hor Ny-Hor Pe-Hor Hedż-Hor Skorpion I Krokodyl Iry-Hor Ka Skorpion II
Wczesnodynastyczny (ok. 3150–2686)	I Narmer Aha Dżer Dżet Den Anedżib Semerchet Ka’a II Hetepsechemui Nebre Nineczer Uneg (?) Peribsen Chasechem Chasechemui
Stare Państwo (ok. 2686–2181)	III Sanacht Neczerierchet Sechemchet Chaba Neferka Huni IV Snofru Chufu Redżedef Chaefre Dżedefhor Nebka, Baka, Bakare Baure, Baefre, Bafre Menkaure Szepseskaf Dżedefptah V Userkaf Sahure Neferirkare Kakai Szepseskare Isi Neferefre Niuserre Ini Menkauhor Akauhor Dżedkare Izezi Unis VI Teti Userkare Pepi I Merenre I Antyemsaf I Pepi II Merenre Antyemsaf II Menbkare
1. Przejściowy (ok. 2181–2133)	VII Neferkare (młodszy) Neferkare Nebi Dżedkare Szemai Neferkare Chendu Merienhor Neferkamin Nikare Neferkare Tereru Neferkahor VIII Uadżkare Pepisonbe Neferkamin Anu Kakare Ibi Neferkare Neferkauhor Kapuibi Neferirkare IX Meribre Cheti I Neferkare Nebkaure Cheti II Setut X Merihathor Neferkare Uachare Cheti III Merikare Nebkaure Cheti IV

Średnie Państwo i Drugi Okres Przejściowy (ok. 2133–1567)

Okres	Dynastia Faraonowie
Średnie Państwo (ok. 2133–1786)	XI Mentuhotep I Intef I Intef II Intef III Mentuhotep II Mentuhotep III Mentuhotep IV XII Amenemhat I Senuseret I (koregent) Amenemhat II (koregent) Senuseret II (koregent) Senuseret III Amenemhat III Amenemhat IV (koregent) Neferusobek
2. Przejściowy (ok. 1786–1567)	XIII Wegaf Amenemhat V Sekhemre Khutawi Amenemhat VI Sehetepibre Iufeni Amenemhat VII Nebnun Semenkare Hornedjheriotef Sobekhotep I Nedjemibre Sebekhotep I Reniseneb Hor I Amenemhat VIII Amenemhat IX Sebekhotep II Chendżer Imiramesha (albo Mermesha) Antef IV (albo Intef IV) Set I Panteni Ameni Kemau Ibi Aakeni Sobekhotep III Neferhotep I Sahathor Sobekhotep IV Sobekhotep V Iaib Ai I Sobekhotep VI Ini Sankhenre Suadjetu Ined Neferhotep II Hori (albo Hor II) Sobekhotep VII Didumes Ibi Se(?)kare Senebmiu Sekhaenre Merkheperre Merikare Senweseret IV (albo Sesostris IV) Montuemsaf Neferhotep III Mentuhotep V Nerkare Wesermontu Sobekhotep VIII Ini Mentuhotep VI Senaib Sobekhotep IX Wepwawetemsaf Hor Meritaui Sebekai Khuiiker XIV Nehesi Khatire Nebfawre Sehebre Meridjefare Sewadjkare II Nebdjefare Wbenre (?)djefare (?)wbenre Awtibre Herwibre Nebsenre Sekheperenre Djedkherure Sankhibre Kanefertumre Sekhem(?)re Kakemetre Neferibre A(?) Kha(?)re Ankhkare Semen(?)re Djed(?)re Senefer(?)re Menibre Djed(?)re Inek(?) I(?) Ip(?) Hebi Aped Hepw Shemsu Meni(?) Wrkai (?)kare (?)kare Hepu(?) (albo (?)nre) (?)annati (albo (?)kare) Bebnem Iuf(?) Seth II Sinu Hor III Nibef Penestensepti Kherhemwetshepsut Khuihemwet XV Maibre Szeszi/Salitis Meruserre Jakobher Seuserence Chain Auserre Apopi Nebchepeszre Apopi Aakenenre Apopi Aasehere Chamudi XVI Anat-Her Weser-Anat Semqen Seket Wasa (Wadj(ed)) Qar Seneferanchre Pepi III Beb-ankh Nebmaatre Nikare II Meribre Aahetepre Aaneterre Nebwankhre Ahetepre Nebweserre Khaweserre Khaimure Yakob-baal Yakobner Yam Amu Nia(?) XVII Nebucheperure Antef V Sechemre Uahchau Rehotep Sobekemsaf I Sechemre Sementaui Dżehuti Mentuhotep VII Nibirau I Nibirau II Semenenre Seuserenre Sobekemsaf II Antef VI Antef VII Senachtenre Ahmose Sekenenre Tao (albo Taa) Kamose

Nowe Państwo i Trzeci Okres Przejściowy (ok. 1567–730)

Okres	Dynastia Faraonowie
Nowe Państwo (ok. 1567–1085)	XVIII Ahmose I Amenhotep I Totmes I Totmes II Hatszepsut Totmes III Amenhotep II Totmes IV Amenhotep III Echnaton (Amenhotep IV) Semenchkare Neferneferuaton Tutanchamon Aj Horemheb XIX Ramzes I Seti I Ramzes II (Wielki) Merenptah Amenmes Seti II Siptah Tauseret Jarsu? XX Setnacht Ramzes III Ramzes IV Ramzes V Ramzes VI Ramzes VII Ramzes VIII Ramzes IX Ramzes X Ramzes XI
3. Przejściowy (1085–730)	XXI Smendes I Amenemnesu Psusennes I Amenemope Osorkon Starszy Siamon Psusennes II XXII Szeszonk I Osorkon I Harsiese I Takelot I Osorkon II Szeszonk II Takelot II Szeszonk III Szeszonk IV Pimaj Szeszonk V XXIII Padibastet Iuput I Szeszonk VI Osorkon III Takelot III Rudżamon Iuput II Osorkon IV

Od Epoki Późnej do panowania rzymskiego (od 730)

Okres	Dynastia Faraonowie
Epoka Późna (730–305)	XXIV Tefnacht Bakenrenef XXV Pianchi Szabaka Szabataka Taharka Tanutamon XXVI Necho I Psametych I Necho II Psametych II Apries Ahmose II Psametych III XXVII Kambyzes II Dariusz I Wielki Kserkses I Artakserkses I Kserkses II Sogdianos Dariusz II Artakserkses II XXVIII Amyrtajos XXIX Neferites I Achoris Psamutis Neferites II XXX Nektanebo I Tachos Nektanebo II XXXI Artakserkses III Ochos Arses Chabbasz Dariusz III
Hellenistyczny (305–30)	Argeadzi Aleksander Wielki Filip Arrhidaeus Aleksander IV Macedoński (koregent) Lagidzi Ptolemeusz I Soter I Ptolemeusz II Filadelfos Ptolemeusz III Euergetes I Ptolemeusz IV Filopator I Ptolemeusz V Epifanes Ptolemeusz VI Filometor Ptolemeusz VII Neos Filopator II Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon Ptolemeusz IX Soter II Lathyros Ptolemeusz X Aleksander I (koregent) Kleopatra III (koregentka) Kleopatra Berenike III Ptolemeusz XI Aleksander II (koregent) Ptolemeusz XII Neos Dionizos Kleopatra VI Tryfajna III Berenike IV Kleopatra VII Filopator Ptolemeusz XIII (koregent) Ptolemeusz XIV (koregent) Ptolemeusz XV Cezarion (koregent)
Rzymski (od 30)	cesarze rzymscy cesarze bizantyńscy