Totmes III

Totmes III

władca starożytnego Egiptu
Okres	od 1458 p.n.e. do 1425 p.n.e.
Dane biograficzne
Dynastia	XVIII dynastia
Ojciec	Totmes II
Matka	Iset (Isis)
Małżeństwo	Neferure(?), Satiah, Hatszepsut II Meritre
Dzieci	Amenhotep II

Totmes III lub Tutmozis (gr. Tutmosis) – faraon, władca starożytnego Egiptu XVIII dynastii, z okresu Nowego Państwa.

Życiorys

Syn Totmesa II i jednej z jego żon Iset (Isis). Panował w latach 1458–1425 p.n.e. Jego poprzedniczką była Hatszepsut, córka Totmesa I, a siostra Totmesa II. Zatem Hatszepsut była jednocześnie ciotką, macochą i teściową Totmesa.

Ojciec Totmesa III wspólnie z kapłanami Amona sprowokował wybranie swego syna na faraona. Miał to być cud. Podczas procesji barka Amona zboczyła z drogi i zatrzymała się przed dwuletnim wówczas chłopcem. Hatszepsut objęła władzę jako regentka z małoletnim Totmesem, jednak dwa lub trzy lata później (według innych źródeł siedem) ogłosiła się faraonem. Mimo tego lata panowania dalej liczono według wstąpienia na tron Totmesa. Ich współrządy trwały aż do 20. roku panowania faraona, kiedy to Hatszepsut prawdopodobnie zmarła.

Prawdopodobnie młody faraon został zaręczony z księżniczką Neferure, córką i dziedziczką Hatszepsut. Być może doszło do ślubu, ale nie jest to pewne; Neferure zmarła nagle, pogrążając matkę w rozpaczy. Po jej śmierci Totmes poślubił swoją kochankę Satiah, a następnie młodszą córkę Hatszepsut, Meritre.

Władza

Wyprawa do Azji Mniejszej

Już w kilka tygodni po objęciu samodzielnej władzy młody faraon zorganizował pierwszą w swej karierze wyprawę wojenną do Azji Mniejszej. Celem tej wyprawy było pokonanie koalicji książąt syryjskich. Totmes na czele 10 tysięcy żołnierzy pokonywał 20 km w ciągu dnia. Wojska buntownicze skoncentrowały swe siły na północ od góry Karmel. Totmes, aby zaskoczyć wrogów, zdecydował się na trudniejszą drogę przez przełęcz Arun. Do decydującego starcia doszło pod Megiddo w 1469 roku p.n.e. Po kilkumiesięcznym oblężeniu w ręce egipskie wpadli prawie wszyscy przywódcy koalicji z wyjątkiem ratującego się ucieczką władcy Kadeszu. Pokonani władcy złożyli przysięgę na wierność faraonowi. Większość wydarzeń z tej, a także szesnastu innych kampanii opisano w świątyni Amona w Karnaku w tzw. Rocznikach Totmesa. Wpływy Egiptu w tym czasie sięgnęły po linię Byblos – Damaszek, a w kolejnych latach panowania umacniały się.

Kolejne podboje

W kilka lat później Totmes zdobył Kadesz. Do Egiptu zostały przyłączone wszystkie porty wybrzeża fenickiego (jako przyczółki do lądowania wojsk oraz transportu łupów). Podczas wyprawy do Kadesz Totmes popadł w konflikt z państwem Mitanni. Zwycięska dla Egipcjan bitwa pod Halab otworzyła przed Totmesem drogę do Mezopotamii. Totmes wykorzystał swą szansę i ruszył do góry Mitanni, a potem na południe. W tym czasie faraon polował na słonie. Na jednej z takich wypraw omal nie stracił życia. Podczas nich zabił około 120 zwierząt. Egipcjanie spustoszyli Syrię na zachód od Eufratu. Koło miasta Karkemisz Totmes postawił stelę ze swoim imieniem zaznaczając tym granicę swego państwa. Później Totmes poprowadził kilka wypraw pacyfikacyjnych do Azji. Jedna z nich poświęcona była sprawdzeniu plonów w podbitych krainach i sprowadzeniu do Egiptu roślin naturalnie w nim nie występujących. Ogółem Totmes III poprowadził aż szesnaście kampanii wojennych do Syrii.

Totmes III prowadził swoje podboje nie tylko na Bliskim Wschodzie, ale również na południu kraju. Potędze armii egipskiej nie oparła się Nubia. Wojska faraona dotarły aż do IV katarakty na Nilu. Granicę państwa ustanowiono w dzisiejszym Hadżar-el-Merwa. Na prawym brzegu Totmes kazał wybudować potężną twierdzę Napata, skolonizował wszystkie osady wzdłuż rzeki.

Totmes z przywódcami podbitych państw utrzymywał przyjazne stosunki, co przyczyniało się do utworzenia swoistych stosunków dyplomatycznych. Do śmierci otrzymywał daniny z podbitych państw, a inne wręcz prześcigały się w wysyłaniu danin do Teb. Nawet silna w tym okresie Asyria czując zagrożenie ze strony państwa Mitanni wysłała dary oddając się pod opiekę faraona. Dzięki swym umiejętnościom przywódczym i dyplomatycznym, a także cechom charakteru i wyglądu zewnętrznego, Totmes u potomnych zyskał miano „Napoleona Egiptu” – nigdy nie przegrał żadnej bitwy. Ostatecznie państwo faraonów za Totmesa III obejmowało część Azji Mniejszej, Sudan, Libię, Palestynę, Syrię oraz tereny nad Eufratem.

W ciągu swoich 42. lat panowania Totmes III odbył co najmniej 15 wypraw wojennych.

Rozwój Egiptu

Totmes poszerzając granice Egiptu stworzył jego imperialną potęgę w ówczesnym świecie. Udało się skutecznie zaprowadzić w państwie ład i porządek, co umożliwiło rozwój rzemiosła, budownictwa i sztuk pięknych. Totmes przebudował świątynię w Karnaku, na której ścianach wykuto tzw. Dzienniki Totmesa, opisujące 17 wypraw wojennych Totmesa. Szczególnie pięknym świadectwem wypraw do Asyrii jest tzw. Ogród botaniczny w świątyni w Karnaku z reliefami ukazującymi florę i faunę Palestyny i Asyrii. Wysoki poziom życia w Egipcie zapewnił napływ bogactw z całego imperium. Stolicą Egiptu w tym czasie były Teby, które za panowania Totmesa przeżywały swój najlepszy okres. Życie w mieście skupiało się wokół świątyni Amona-Re (lokalnego bóstwa oraz jednocześnie ogólnopaństwowego boga-Słońce). W czasie długich nieobecności króla w stolicy, wzrosła pozycja tebańskich kapłanów Amona.

• Posąg Totmesa III, Muzeum w Luksorze
• Granitowy posąg Totmesa III, Muzeum Egipskie w Kairze
• Egipt i Bliski Wschód w początkach Nowego Państwa

Śmierć i pochówek

Totmes III zmarł około 1425 roku przed Chrystusem. Chcąc uniknąć walki o władzę w państwie, na rok przed śmiercią, ustanowił swego syna Amenhotepa II, współpanującym. Pierwotnie został pochowany w Dolinie Królów. Wejście do grobowca znajduje się na skalnej półce na wysokości kilkunastu metrów. Komora grobowa znajduje się za długim korytarzem i kilkoma mniejszymi salami. Wnętrze grobu daje wrażenie rozwiniętego zwoju papirusu. Mumia została ograbiona już w czasach starożytnych. Rozsypującą się ze starości mumię Faraona znaleziono w skrytce DB-320 w Deir el-Bahari. Zabalsamowane ciało spoczywało w wewnętrznej trumnie. Ciało zostało zniszczone, głowa odłamana od karku, a nogi od tułowia, do skóry przykleiły się przesiąknięte żywicą bandaże. Jedynie twarz zachowała się nienaruszona.

Zrekonstruowane przez specjalistów i zakonserwowane ciało Totmesa III można obecnie oglądać w Muzeum Egipskim w Kairze.

Tytulatura

Nomen władcy odczytuje się jako Dżehutimes, co w języku polskim znaczy „zrodzony z Dżehuti (Thota)”:

Znane jest ponadto jedenaście innych wariantów zapisu nomenu tego władcy, niektóre odczytywane w inny sposób, m.in. Dżehutimes-nefer-cheperu i Dżehutimes-heka-Maat.

Po objęciu władzy faraon przyjął prenomen Men-cheper-Re – „trwałość jest przejawem Re”:

Również to imię posiada liczne warianty zapisu, podobnie jak pozostałe imiona Protokołu Królewskiego władcy. U historyków greckich notowano go pod imieniem Misphres i Misphragmuthosis.

Przypisy

1. ↑ a b c FilipF. Taterka FilipF., Najwybitniejsi władcy Egiptu. W porządku chronologicznym, wybór autorski, „Pomocnik historyczny” (3/2018), 2018, ISSN 2391-7717 .brak strony (czasopismo)
2. ↑ Martin Meredith: The Fortunes of Africa: A 5000-Year History of Wealth, Greed, and Endeavor. Londyn: Simon & Schuster UK Ltd, 2014, s. 40. ISBN 978-1-4711-3546-0.
3. ↑ a b c BogusławB. Kwiatkowski BogusławB., Poczet faraonów. Życie. Legenda. Odkrycia, wyd. 2, Iskry, 2021, s. 453, ISBN 978-83-244-1042-2 .
4. ↑ a b Egipt Starożytny - XVIII Dynastia , www.narmer.pl  .
5. ↑ a b PeterP. Lundström PeterP., Thutmose III in hieroglyphics , Pharaoh.se   (ang.).

Bibliografia

• Kitchen K.A., Ramzes Wielki i jego czasy, PIW Warszawa 2002, ISBN 83-06-02886-4.
• Kitchen K.A., Pharaoh triumphant. The life and times of Ramesses II, king of Egypt, Benben Pulications 1982, ISBN 0-85668-215-2.
• NicolasN. Grimal NicolasN., Dzieje starożytnego Egiptu, AdamA. Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, ISBN 83-06-02917-8, OCLC 749417518 .brak strony (książka)
• Ceram W.C., Bogowie, groby, uczeni, PIW Warszawa 2002, ISBN 83-06-02398-6.
• BogusławB. Kwiatkowski BogusławB., Poczet faraonów, Warszawa: Iskry, 2002, ISBN 83-207-1677-2, OCLC 830308044 .brak strony (książka)
• Jacq Ch., Podróż po Egipcie faraonów, Świat Książki, Warszawa 2004, ISBN 83-7391-131-6 Nr 4380.
• Jacq Ch., Sekrety Egiptu faraonów, Świat Książki, Warszawa 2006, ISBN 83-7391-760-8 Nr 5023.
• Orłowski B., Na tropach faraonów, Nasza Księgarnia, Warszawa 1976
• Hoving Th., Tutanchamon, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1991, ISBN 83-221-0566-5.
• Carter H., Mace A.C., Odkrycie grobowca Tutanchamona, Wydawnictwo AMBER, Warszawa 2001, ISBN 83-241-1363-0.
• Lipińska J., Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, ISBN 83-01-13630-8, ISBN 83-221-0736-6.
• Edwards I.E.S., Piramidy Egiptu, PIW, Warszawa 1995, ISBN 83-06-02426-5.
• ChristianeCh. Desroches-Noblecourt ChristianeCh., Tutanchamon, MarekM. Marciniak (tłum.), Warszawa: PIW, 1980, ISBN 83-06-00151-6, OCLC 749376038 .brak strony (książka)
• Morenz S., Bóg i człowiek w starożytnym Egipcie, PIW, Warszawa 1972.
• Černý J., Religia starożytnych Egipcjan, PIW, Warszawa 1974.
• AidanA. Dodson AidanA., The Complete Royal Families of Ancient Egypt, DyanD. Hilton, London: Thames & Hudson, 2004, s. 140, ISBN 0-500-05128-3, OCLC 59265536 .

Władcy Starożytnego Egiptu

• Wszystkie daty dotyczą okresu przed narodzeniem Chrystusa (p.n.e.)

Od okresu predynastycznego do Pierwszego Przejściowego (przed ok. 3150–2133)

Okres	Dynastia Faraonowie
Predynastyczny (przed ok. 3150)	0 Hsekju Chaju Teje Czesz Neheb Wazner Mech Dwa Sokoły Hat-Hor Ny-Hor Pe-Hor Hedż-Hor Skorpion I Krokodyl Iry-Hor Ka Skorpion II
Wczesnodynastyczny (ok. 3150–2686)	I Narmer Aha Dżer Dżet Den Anedżib Semerchet Ka’a II Hetepsechemui Nebre Nineczer Uneg (?) Peribsen Chasechem Chasechemui
Stare Państwo (ok. 2686–2181)	III Sanacht Neczerierchet Sechemchet Chaba Neferka Huni IV Snofru Chufu Redżedef Chaefre Dżedefhor Nebka, Baka, Bakare Baure, Baefre, Bafre Menkaure Szepseskaf Dżedefptah V Userkaf Sahure Neferirkare Kakai Szepseskare Isi Neferefre Niuserre Ini Menkauhor Akauhor Dżedkare Izezi Unis VI Teti Userkare Pepi I Merenre I Antyemsaf I Pepi II Merenre Antyemsaf II Menbkare
1. Przejściowy (ok. 2181–2133)	VII Neferkare (młodszy) Neferkare Nebi Dżedkare Szemai Neferkare Chendu Merienhor Neferkamin Nikare Neferkare Tereru Neferkahor VIII Uadżkare Pepisonbe Neferkamin Anu Kakare Ibi Neferkare Neferkauhor Kapuibi Neferirkare IX Meribre Cheti I Neferkare Nebkaure Cheti II Setut X Merihathor Neferkare Uachare Cheti III Merikare Nebkaure Cheti IV

Średnie Państwo i Drugi Okres Przejściowy (ok. 2133–1567)

Okres	Dynastia Faraonowie
Średnie Państwo (ok. 2133–1786)	XI Mentuhotep I Intef I Intef II Intef III Mentuhotep II Mentuhotep III Mentuhotep IV XII Amenemhat I Senuseret I (koregent) Amenemhat II (koregent) Senuseret II (koregent) Senuseret III Amenemhat III Amenemhat IV (koregent) Neferusobek
2. Przejściowy (ok. 1786–1567)	XIII Wegaf Amenemhat V Sekhemre Khutawi Amenemhat VI Sehetepibre Iufeni Amenemhat VII Nebnun Semenkare Hornedjheriotef Sobekhotep I Nedjemibre Sebekhotep I Reniseneb Hor I Amenemhat VIII Amenemhat IX Sebekhotep II Chendżer Imiramesha (albo Mermesha) Antef IV (albo Intef IV) Set I Panteni Ameni Kemau Ibi Aakeni Sobekhotep III Neferhotep I Sahathor Sobekhotep IV Sobekhotep V Iaib Ai I Sobekhotep VI Ini Sankhenre Suadjetu Ined Neferhotep II Hori (albo Hor II) Sobekhotep VII Didumes Ibi Se(?)kare Senebmiu Sekhaenre Merkheperre Merikare Senweseret IV (albo Sesostris IV) Montuemsaf Neferhotep III Mentuhotep V Nerkare Wesermontu Sobekhotep VIII Ini Mentuhotep VI Senaib Sobekhotep IX Wepwawetemsaf Hor Meritaui Sebekai Khuiiker XIV Nehesi Khatire Nebfawre Sehebre Meridjefare Sewadjkare II Nebdjefare Wbenre (?)djefare (?)wbenre Awtibre Herwibre Nebsenre Sekheperenre Djedkherure Sankhibre Kanefertumre Sekhem(?)re Kakemetre Neferibre A(?) Kha(?)re Ankhkare Semen(?)re Djed(?)re Senefer(?)re Menibre Djed(?)re Inek(?) I(?) Ip(?) Hebi Aped Hepw Shemsu Meni(?) Wrkai (?)kare (?)kare Hepu(?) (albo (?)nre) (?)annati (albo (?)kare) Bebnem Iuf(?) Seth II Sinu Hor III Nibef Penestensepti Kherhemwetshepsut Khuihemwet XV Maibre Szeszi/Salitis Meruserre Jakobher Seuserence Chain Auserre Apopi Nebchepeszre Apopi Aakenenre Apopi Aasehere Chamudi XVI Anat-Her Weser-Anat Semqen Seket Wasa (Wadj(ed)) Qar Seneferanchre Pepi III Beb-ankh Nebmaatre Nikare II Meribre Aahetepre Aaneterre Nebwankhre Ahetepre Nebweserre Khaweserre Khaimure Yakob-baal Yakobner Yam Amu Nia(?) XVII Nebucheperure Antef V Sechemre Uahchau Rehotep Sobekemsaf I Sechemre Sementaui Dżehuti Mentuhotep VII Nibirau I Nibirau II Semenenre Seuserenre Sobekemsaf II Antef VI Antef VII Senachtenre Ahmose Sekenenre Tao (albo Taa) Kamose

Nowe Państwo i Trzeci Okres Przejściowy (ok. 1567–730)

Okres	Dynastia Faraonowie
Nowe Państwo (ok. 1567–1085)	XVIII Ahmose I Amenhotep I Totmes I Totmes II Hatszepsut Totmes III Amenhotep II Totmes IV Amenhotep III Echnaton (Amenhotep IV) Semenchkare Neferneferuaton Tutanchamon Aj Horemheb XIX Ramzes I Seti I Ramzes II (Wielki) Merenptah Amenmes Seti II Siptah Tauseret Jarsu? XX Setnacht Ramzes III Ramzes IV Ramzes V Ramzes VI Ramzes VII Ramzes VIII Ramzes IX Ramzes X Ramzes XI
3. Przejściowy (1085–730)	XXI Smendes I Amenemnesu Psusennes I Amenemope Osorkon Starszy Siamon Psusennes II XXII Szeszonk I Osorkon I Harsiese I Takelot I Osorkon II Szeszonk II Takelot II Szeszonk III Szeszonk IV Pimaj Szeszonk V XXIII Padibastet Iuput I Szeszonk VI Osorkon III Takelot III Rudżamon Iuput II Osorkon IV

Od Epoki Późnej do panowania rzymskiego (od 730)

Okres	Dynastia Faraonowie
Epoka Późna (730–305)	XXIV Tefnacht Bakenrenef XXV Pianchi Szabaka Szabataka Taharka Tanutamon XXVI Necho I Psametych I Necho II Psametych II Apries Ahmose II Psametych III XXVII Kambyzes II Dariusz I Wielki Kserkses I Artakserkses I Kserkses II Sogdianos Dariusz II Artakserkses II XXVIII Amyrtajos XXIX Neferites I Achoris Psamutis Neferites II XXX Nektanebo I Tachos Nektanebo II XXXI Artakserkses III Ochos Arses Chabbasz Dariusz III
Hellenistyczny (305–30)	Argeadzi Aleksander Wielki Filip Arrhidaeus Aleksander IV Macedoński (koregent) Lagidzi Ptolemeusz I Soter I Ptolemeusz II Filadelfos Ptolemeusz III Euergetes I Ptolemeusz IV Filopator I Ptolemeusz V Epifanes Ptolemeusz VI Filometor Ptolemeusz VII Neos Filopator II Ptolemeusz VIII Euergetes II Fyskon Ptolemeusz IX Soter II Lathyros Ptolemeusz X Aleksander I (koregent) Kleopatra III (koregentka) Kleopatra Berenike III Ptolemeusz XI Aleksander II (koregent) Ptolemeusz XII Neos Dionizos Kleopatra VI Tryfajna III Berenike IV Kleopatra VII Filopator Ptolemeusz XIII (koregent) Ptolemeusz XIV (koregent) Ptolemeusz XV Cezarion (koregent)
Rzymski (od 30)	cesarze rzymscy cesarze bizantyńscy

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000081958691
• VIAF: 8732895, 30146825409607631788
• LCCN: n82094436
• GND: 118642804
• NKC: jn20020619002
• J9U: 987007269084505171
• WorldCat: lccn-n82094436

Encyklopedia internetowa:

• PWN: 3988318
• Britannica: biography/Thutmose-III
• Universalis: thoutmosis-iii, thoutmosis-iii-reperes-chronologiques
• NE.se: thutmosis-iii
• SNL: Thutmosis_3.
• Catalana: 0068030