Kapetyngowie – przyjęta w historiografii nazwa francuskiego rodu królewskiego panującego we Francji od 987 roku do 1848, z krótką przerwą w okresie rewolucji francuskiej i I Cesarstwa. Ponadto linie boczne królów francuskich zasiadały na tronach wielu krajów europejskich, a także Brazylii. Współcześnie panującymi członkami rodu są król Hiszpanii Filip VI oraz Henryk, wielki książę Luksemburga.
Obecnie głową rodu jest Ludwik Alfons Burbon (Luis Alfonso de Borbón) (ur. 1974), prawnuk króla Hiszpanii Alfonsa XIII. Oficjalna nazwa rodu nigdy nie brzmiała „Kapetyngowie”, mimo iż jest ogólnie przyjęta w historiografii ogólnoświatowej. Oficjalna nazwa brzmiała w przeszłości maison de France (dom francuski). Nazwa Kapetyngowie została zaś utworzona od protoplasty rodu Hugona Kapeta. Historyk niemiecki Karl Ferdinand Werner jest zdania, że Kapetyngowie stanowią najstarszą na świecie dynastię panującą, w której sukcesja przechodzi na męskiego potomka.
Dynastia ta została zapoczątkowana przez Hugona Kapeta, syna Hugona Wielkiego i prawnuka Roberta Mocnego protoplasty rodu Robertynów. Kapetyngowie są bezpośrednią w linii męskiej kontynuacją Robertynów, jednak przyjęło się uważać, że w momencie elekcji na króla Francji (987) Hugo Kapeta, zapoczątkował on nowy ród.
Hugo Kapet i Robertynowie byli jednymi z największych feudałów królestwa zachodniofrankijskiego. Po bezpotomnej śmierci ostatniego władcy karolińskiego Ludwika V zgromadzenie notabli świeckich i duchownych wybrało go na króla. Został on wyświęcony na króla 3 lipca 987. W ten sposób Hugo rozpoczął panowanie nowej dynastii.
Przez pierwsze dwa wieki władza królów kapetyńskich ograniczała się do obszaru domeny, obejmującej zasadniczo okolice Paryża i Orleanu, a także kilka hrabstw, opactw i biskupstw rozrzuconych po terenie północnej Francji. Mimo to Francja Kapetyngów posiadała stosunkowo dobre warunki do rozwoju. Główne siły bowiem, które mogłyby zagrozić Kapetyngom, były od nich stosunkowo daleko. Prężnie rozwijające się Święte Cesarstwo Rzymskie mogło tylko sporadycznie sięgać wpływami aż tak daleko na zachód. Także najazdy wikingów docierały przeważnie tylko do północnych rejonów nadmorskich Francji.
Dynastia Kapetyngów była w XI wieku już dość poważana, o czym świadczy chociażby mariaż Henryka I z księżniczką kijowską Anną, córką jednego z największych ówcześnie władców Europy Jarosława Mądrego.
Szansa na znaczne powiększenie domeny królewskiej nadeszła wraz z zaślubinami Ludwika VII z dziedziczką księstw Akwitanii i Gaskonii Eleonorą Akwitańską (1137). Jednak w wyniku, nie do końca jasnego, rozwiązłego zachowania się królowej w czasie krucjaty, Ludwik zdecydował się na rozwód. Po rozstaniu z mężem poślubiła ona Henryka II Plantageneta, księcia Andegawenii, który wkrótce odziedziczył również królestwo Anglii i Normandię (1154), co wraz z dobrami jego żony stworzyły kompleks dóbr ciągnący się od Pirenejów do granic Szkocji. Na zachodzie Francji powstał więc pas terytorium potencjalnie wrogiego. Stanowiło to śmiertelne niebezpieczeństwo dla Kapetyngów, gdyż stosunki francusko-angielskie od jakiegoś czasu były coraz bardziej napięte. Niebezpieczeństwo to uśmierzyć udało się dopiero synowi Ludwika Filipowi II.
W 1205 r. król francuski Filip II August odebrał Anglikom Andegawenię. Odtąd kolejne dynastie andegaweńskie to boczne linie francuskich dynastii panujących. W 1246 r. Andegawenię nadał król Ludwik IX Święty swemu najmłodszemu bratu Karolowi I Andegaweńskiemu jako apanaż. W tym samym roku przejął Prowansję jako mąż dziedziczki tej ziemie Beatrycze. Karol II oddał w 1290 r. Andegawenię królom Francji. Jego potomkowie podzieli się na gałęzie.
Kapetyngowie w XIII wieku zasłynęli także zaangażowaniem w walkę przeciwko herezjom szerzącym się na terenie Francji. Głośnym echem odbił się udział w krucjatach przeciwko albigensom na terenie Langwedocji. Udziałem w wojnach z albigensami i zdobyciem całej Langwedocji dla Francji zasłynął Ludwik VIII Lew.
Słynnym przedstawicielem rodu był także Ludwik IX Święty, ostatni władca europejski czynnie angażujący się w ideę krucjat. W 1270 zakończył życie podczas nieudanej wyprawy krzyżowej do Tunisu.
Za czasów panowania Kapetyngów postępował proces wzmacniania władzy królewskiej i scalania ziem francuskich, przeprowadzano także reformy administracyjne i ustrojowe (między innymi w roku 1302 utworzono Stany Generalne). Za sprawą Filipa IV Pięknego ostatnich z dynastii Kapetyngów określa się królami przeklętymi, stało się tak, ponieważ Filip IV Piękny uwięził papieża Bonifacego VIII i rozkazał spalić na stosie wielkiego mistrza zakonu templariuszy – Jakuba de Molay, który rzucił na Filipa i jego potomstwo klątwę, należy dodać, iż wszyscy czterej synowie władcy zmarli nie pozostawiając po sobie żyjących męskich potomków. Mieli oni kilka córek, które zgodnie z nowym prawem nie mogły dziedziczyć tronu.
Śmierć Karola IV Pięknego spowodowała koniec rządów głównej linii Kapetyngów we Francji, które trwały ponad 300 lat. Wywołała także najdłuższą w historii wojnę o sukcesję, gdyż rozpoczęta w 1337 wojna stuletnia między Anglią i Francją była swoistą wojną o schedę po Kapetyngach.
Adnotacje :
= Królowie Francji po imieniu data wstąpienia na tron
= Królowie Anglii
Dynastia Robertyngów | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hugo Wielki (898–956) | Jadwiga Saska (ok. 910 – ok. 959) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Hugo Kapet (941–996) 987 | Adelajda Akwitańska (ok. 952–1004) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Robert II Pobożny (ok. 972–1031) 996 | Konstancja z Arles (ok. 986–1032) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Henryk I (1008–1060) 1031 | Anna Jarosławówna (ok. 1030- ok. 1080) | Robert I Burgundzki (1011–1076) | Helga z Semur | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Dynastia Burgundzka | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Filip I (1052–1108) 1060 | Berta Holenderska (ok. 1058–1093) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ludwik VI Gruby (1081–1137) 1108 | Adela z Szampanii (ok. 1092–1154) | Plantageneci | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Adela z Szampanii (ok. 1140–1206) | Ludwik VII Młody (1120–1180) 1137 | Eleonora Akwitańska (ok. 1122–1204) | Henryk II Plantagenet (1133–1189) 1154 | Piotr I z Courtenay (ok. 1126–1183) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Izabella z Hainaut (1170–1190) | Filip II August (1165–1223) 1180 | Małgorzata Kapet (1158–1197) | Henryk Młody Król (1155–1183) 1170 | Ryszard I Lwie Serce (1157–1199) 1172 | Berangaria nawarryjska (1163–1230) | Jan bez Ziemi (1166–1212) 1185 | Izabela z Angoulême (1188–1246) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ludwik VIII Lew (1187–1228) 1223 | Blanka Kastylijska (1188–1252) | Hugo IV burgundzki (1213–1272) | Jolanta z Dreux (1212–1248) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ludwik IX Święty (1215–1285) 1226 | Małgorzata Prowansalska (1221–1295) | Jan burgundzki (1231–1267) | Agnieszka z Dampierre (1237–1287) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Robert II (1248–1306) | Agnieszka francuska (1260–1325) | Maria Brabancka (1254–1321) | Filip III Śmiały (1245–1285) 1270 | Izabela aragońska (1247–1271) | Beatrycze burgundzka (1257–1310) | Robert z Clermont (1256–1317) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Małgorzata z Artois (ok. 1285–1311) | Ludwik (1276–1319) | Filip IV Piękny le Bel (1268–1314) 1285 | Joanna I z Nawarry (1271–1305) | Burbonowie | Karol Walezjusz (1270–1325) | Małgorzata Andegaweńska (ok. 1273–1299) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Walezjusze | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Małgorzata Burgundzka (1290–1315) | Ludwik X Kłótliwy (1289–1316) 1314 | Klemencja Węgierska (1291–1328) | Filip V Wysoki (1293–1322) 1316 | Joanna II Burgundzka (ok. 1291–1330) | Edward II (1284–1327) 1307 | Izabela Francuska (1292–1358) | Karol IV Piękny (1294–1328) 1322 | Joanna z Évreux (ok. 1310–1371) | Filip VI Walezjusz de Valois (1293–1350) 1328 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Filip III (1306–1343) | Joanna II z Nawarry (1311–1349) | Jan I Pogrobowiec (1316–1316) | Odo IV burgundzki (1295–1349) | Joanna III Burgundzka (1308–1347) | Małgorzata I burgundzka (1309–1382) | Ludwik I z Nevers (1304–1346) | Blanka francuska (1328–1394) | Filip orleański (1336–1375) | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Genealogia Kapetyngów i wszystkich linii bocznych (włącznie z rodami Walezjuszów, Burbonów, Andegawenów, Aviz, Braganca, itd.):
Genealogia linii panujących: