Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna

Wygląd przypnij ukryj Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna
Numer IPA 136
ʂ
Jednostka znakowa

ʂ

Unikod

U+0282

UTF-8 (hex)

ca 82

Inne systemy
X-SAMPA s`
Kirshenbaum s.
IPA Braille↗ ⠲⠎
Przykład
informacje • pomoc
Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska szczelinowa z retrofleksją bezdźwięczna – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczana jest symbolem: .

Artykulacja

W czasie artykulacji podstawowego wariantu :

Warianty

Można wyróżnić zasadniczo dwa typy retrofleksji:

Przykłady

Polska i rosyjska spółgłoska zadziąsłowa jest często uznawana (przez lingwistów zachodnich, ale nie przez slawistów) za spółgłoskę laminalną z retrofleksją. Głoska ʃ jest też używana w Słowniku wymowy polskiej. Jednakże, najnowsze badania artykulograficzne i akustyczne wykazują, że spółgłoska ta jest w języku polskim jest retrofleksyjna .

Silke Hamann z uniwersytetu w Berlinie przeprowadziła w 2004 r. analizę różnic pomiędzy polskim i rosyjskim fonemem /ʂ/ a angielskim, czeskim i bułgarskim fonemem /ʃ/. Badania te, potwierdzone zdjęciami rentgenowskimi, udowodniły retrofleksję w języku polskim i rosyjskim (w rosyjskim głoska ta jest dodatkowo silnie welarna). Wymowa zbliżona do retrofleksyjnej występuje też w czeskim.
Badania przeprowadzono przy założeniu, że retrofleksja rozumiana jako silne zagięcie czubka języka ku tyłowi jest zjawiskiem marginalnym wśród języków naturalnych. Jako dowód Hamann podała język tamilski, w którym o ile zdjęcia rentgenowskie faktycznie pokazały owo zagięcie przy głosce /ɖ/, o tyle uważane za równie retrofleksyjne /ɖ/ w języku hindi nie wykazywały zagięcia. Podobnie, w samym języku tamilskim głoska /ʂ/ również jest pozbawiona owego zagięcia. Na tej podstawie uznano za „retrofleksyjne” głoski o bardziej płaskiej wymowie, i włączono do tej terminologii głoski występujące w języku polskim i rosyjskim. Zdjęcia udowodniły również, że głoska jest silnie podniebienna i właściwie mogłaby być oznaczana , ale byłoby to nadmiarowe, gdyż przy przyjętej terminologii palatalność jest inherentną cechą głosek alweopalatalnych, a nie jest możliwa dla głosek retrofleksyjnych. Dlatego zmiękczone głoski spotykane w polskim masz je i Shiva oraz rosyjskim щи (szczi) „kapuśniak” są już alweopalatalne.

Terminologia

Spółgłoskę zalicza się do spółgłosek syczących, czyli sybilantów. Oprócz tego, zamiast terminu „spółgłoska z retrofleksją” można stosować nazwy „spółgłoska szczytowa” lub „cerebralna”

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Mieczysław Karaś, Maria Madejowa: Słownik wymowy polskiej. (red.). Warszawa, Kraków: PWN, 1977.brak strony w książce
  2. ↑ AnitaA. Lorenc AnitaA., Articulatory Characteristics of Polish Retroflex Sibilants. Analysis Using Electromagnetic Articulography, „Logopedia”, 47-2, 2018 .brak strony (czasopismo)
  3. ↑ MarzenaM. Żygis MarzenaM., Dlaczego polskie sybilanty š i ž są retrofleksami?, „Logopedia”, 2004 .brak strony (czasopismo)
  4. ↑ Hamann, Silke. 2004. „Retroflex fricatives in Slavic Languages.” Journal of the International Phonetic Association 34,1: 53–67. http://www.fon.hum.uva.nl/silke/articles/Hamann_2004.pdf .
SpółgłoskiPłucne
wargowe przedniojęzykowe tylnojęzykowe laryngalne
dwuwar-
gowe 		wargowo-
zębowe 		językowo-
wargowe 		zębo-
we  		przednio-
językowo-
dziąsłowe 		zadziąs-
łowe 		z retroflek-
sją 		podnie-
bienne 		miękko-
podnie-
bienne 		języcz-
kowe 		gardłowe / nagłośniowe krtaniowe
nosowe m̥ m ɱ n̼ n̥ n ɳ̊ ɳ ɲ̊ ɲ ŋ̊ ŋ ɴ
zwarte p b p̪ b̪ t̼ d̼ t d ʈ ɖ c ɟ k ɡ q ɢ ʡ ʔ
syczące zwarto-szczelinowe ts dz t̠ʃ d̠ʒ ʈʂ ɖʐ t̠ɕ d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe pɸ bβ p̪f b̪v t̪θ d̪ð tɹ̝̊ dɹ̝ t̠ɹ̠̊˔ d̠ɹ̠˔ cç ɟʝ kx ɡɣ qχ ʡʢ ʔh
syczące szczelinowe s z ʃ ʒ ʂ ʐ ɕ ʑ
niesyczące szczelinowe ɸ β f v θ̼ ð̼ θ ð θ̠ ð̠ ɹ̠̊˔ ɹ̠˔ ɻ˔ ç ʝ x ɣ χ ʁ ħ ʕ h ɦ
półotwarte ʋ̥ ʋ ɹ̥ ɹ ɻ̊ ɻ j̊ j ɰ̊ ɰ ʔ̞
uderzeniowe ⱱ̟ ⱱ ɾ̼ ɾ̥ ɾ ɽ̊ ɽ ɢ̆ ʡ̆
drżące ʙ̥ ʙ r̥ r ʀ̥ ʀ ʜ ʢ
boczne zwarto-szczelinowe tɬ dɮ ʈɭ̊˔ cʎ̝̊ kʟ̝̊ ɡʟ̝
boczne szczelinowe ɬ ɮ ɭ̊˔ ɭ˔ ʎ̝̊ ʎ̝ ʟ̝̊ ʟ̝
boczne półotwarte l̥ l ɭ̊ ɭ ʎ̥ ʎ ʟ̥ ʟ ʟ̠
boczne uderzeniowe ɺ ɭ̆ ʎ̆ ʟ̆
Niepłucne
dwuwar-
gowe 		wargowo-
zębowe 		zębowe przednio-
językowo-
dziąsłowe 		zadziąs-
łowe 		z retroflek-
sją 		podnie-
bienne 		miękko-
podnie-
bienne 		języcz-
kowe 		gardło-
we 		krtaniowe
ejektywne zwarte pʼ tʼ ʈʼ cʼ kʼ qʼ ʡʼ
zwarto-
szczelinowe 		t̪θʼ tsʼ t̠ʃʼ ʈʂʼ kxʼ qχʼ
szczelinowe ɸʼ fʼ θʼ sʼ ʃʼ ʂʼ ɕʼ xʼ χʼ
boczne zwarto-
szczelinowe 		tɬʼ cʎ̝̊ʼ kʟ̝̊ʼ
boczne
szczelinowe 		ɬʼ
mlaski nieprzydechowe/
dźwięczne 		ʘ ʘ̬ ǀ ǀ̬ ǃ ǃ̬ ǃ˞ ǃ̬˞ ǂ ǂ̬ ◌ˀ
nosowe ʘ̃ ǀ̃ ǃ̃ ǃ̃˞ ǂ̃ ◌̃ˀ
boczne ǁ ǁ̬
boczne nosowe ǁ̃
iniektywne ɓ̥ ɓ ɗ̥ ɗ ᶑ̥ ᶑ ʄ̊ ʄ ɠ̊ ɠ ʛ̥ ʛ
Z koartykulacją